{1}{72}movie info: DX50 496x384 23.976fps 435.3 MB|/SubEdit b.4066 (http://subedit.com.pl)/ {100}{270}t�umaczenie: cearleaUPR|(google: grupa UPR) {380}{470}WOLNY WYB�R {529}{575}Nazywam si� David Friedman. {589}{692}Kilka dni temu rozmawia�em|na ulicy z nieznajomym, {697}{796}broni�c pogl�d�w mojego ojca|w kwestii wycofania si� pa�stwa z edukacji. {798}{846}Cz�owiek z kt�rym rozmawia�em twierdzi�, {860}{961}�e edukacja jest zbyt wa�na,|aby zostawi� j� wolnemu rynkowi. {968}{1028}Wydawa�o mi si�, �e rozumia�|to zupe�nie na opak. {1033}{1112}Gdybym m�g� zdecydowa�, chcia�bym,|aby pa�stwo nie zajmowa�o si� {1115}{1185}ani dostarczaniem poczty,|ani prowadzeniem szk�. {1188}{1277}Ale gdybym musia� wybra� jedno z dw�ch,|zostawi�bym poczt� w r�kach pa�stwa. {1280}{1427}Przecie� gdyby rz�d zajmowa� si� dostarczaniem|poczty, to cz�� naszych list�w by gin�a. {1431}{1490}Gdyby rz�d zajmowa� si� edukacj�, {1493}{1570}to cz�� naszych dzieci|nigdy nie nauczy�oby si� czyta�. {1615}{1692}Edukacja jest wa�na.|Ale to nie jest jedyna wa�na rzecz. {1697}{1757}Rozwa�my ten sam argument|w odniesieniu do �ywno�ci. {1764}{1815}Jedzenie na pewno jest wa�n� rzecz�, {1818}{1889}wi�c je�li wa�ne rzeczy|powinny by� realizowane przez pa�stwo, {1892}{1985}to znaczy, �e pa�stwo powinno przej��|supermarkety i gospodarstwa rolne. {1992}{2037}Przeprowadzono ju� taki eksperyment. {2042}{2155}W roku 1930 w Rosji,|Stalin skolektywizowa� rolnictwo, {2157}{2280}rz�d przej�� szko�y i kilka|milion�w Ukrai�c�w umar�o z g�odu. {2328}{2403}Przypomina mi to rozmow�,|kt�r� odby�em w Wiedniu {2406}{2491}ponad 20 lat temu z par� czeskich student�w. {2498}{2655}To by� czas, w kt�rym Czechos�owacja|przedwcze�nie chcia�a obali� komunizm. {2658}{2706}I zosta�a najechana przez Rosjan. {2711}{2848}Studenci, z kt�rymi rozmawia�em byli w momencie|inwazji poza granicami kraju, w Wiedniu. {2850}{2920}I zastanawiali si�, czy powinni|wr�ci� do domu czy nie. {2925}{3028}I starali si� wyja�ni� mi,|co chcieli zrobi� reformatorzy w Czechos�owacji. {3047}{3136}Z tego co opisali, chcieli tego,|co najlepsze z kapitalizmu i socjalizmu. {3143}{3253}Na przyk�ad chcieli mie�|wolnorynkowe ceny na wi�kszo�� towar�w, {3255}{3368}oraz pa�stwow� kontrol� cen kilku|kluczowych d�br, takich jak chleb i mleko. {3383}{3505}Odpowiedzia�em im, �e gdyby wolny rynek|by� naprawd� lepszy dla innych towar�w, {3507}{3605}to jego znaczenie dla d�br|podstawowych by�oby jeszcze wi�ksze. {3608}{3663}Mog�em ich w tym punkcie �le zrozumie�, {3666}{3738}poniewa� nie m�wi� po czesku,|a ich angielski nie by� najlepszy, {3740}{3827}ale my�l�, �e powiedzieli:|"Tak, to samo m�wi� nasi profesorowie". {3833}{3912}Wtedy zrozumia�em, dlaczego|Rosjanie wtargn�li do Czechos�owacji. {3934}{4051}Zgadzam si�, �e edukacja jest wa�na. {4056}{4147}Tak wa�na, aby nie zostawia�|jej pod kontrol� pa�stwa. {4193}{4238}Ludzka i polityczna wolno�� {4243}{4318}nigdy nie istnia�a i nie mo�e istnie� {4325}{4397}bez znacznej wolno�ci gospodarczej. {4414}{4459}Wolno�� polega na dokonywaniu wybor�w. {4463}{4497}Co jest dla mnie najlepsze? {4500}{4529}Co chc� robi�? {4536}{4598}Wszyscy chcemy jedynie mie� wolny wyb�r. {4610}{4694}�aden urz�dnik nie m�wi|tym ludziom, co maj� robi�. {4701}{4731}Kontrola rodzicielska. {4735}{4776}Rodzice wybieraj�cy nauczyciela. {4792}{4836}Rodzice kontroluj�cy nauczanie. {4852}{4892}Wolno�� do �ycia w�asnym �yciem. {4895}{4962}Do realizacji w�asnych cel�w,|urzeczywistniania marze�. {4965}{5058}Bez rz�du patrz�cego na ka�dy tw�j ruch|i rzucaj�cego k�ody pod nogi. {5066}{5126}Wi�kszo�� z nas,|gdyby mog�a, wybra�aby dobrobyt. {5138}{5202}Jednak jaki jest najlepszy spos�b,|aby go osi�gn��? {5205}{5329}Wolny handel przyczyni� si�|do podniesienia standardu �ycia w Japonii. {5341}{5433}Ponad 300 lat temu pielgrzymi|pr�bowali stworzy� socjalizm. {5444}{5622}Jednak prosperowali oni tylko wtedy, gdy pozwalano|im zatrzyma� ca�� �ywno�� z ich w�asnych upraw. {5636}{5715}Kto twierdzi, �e zasady|ekonomiczne nie maj� znaczenia? {5720}{5826}Mo�emy marzy� o doskona�ym �wiecie,|ale dobrze wiemy, �e to nierealne. {5835}{5893}Hongkong jest bardzo daleki od utopii. {5960}{6010}�ycie jest niesprawiedliwe. {6013}{6118}Nie jest sprawiedliwe to, �e jeden|rodzi si� niewidomy, a inny ma doskona�y wzrok. {6121}{6257}Nie znam �adnego wyj�tku od tego,|�e dokonuj�c wzgl�dnego por�wnania, {6260}{6389}im wi�cej mamy wolno�ci gospodarczej,|tym zamo�niejsi b�d� zwykli ludzie. {6416}{6514}Doktor Friedman sp�dzi� ca�e �ycie,|badaj�c wolno�� i bogactwo. {6519}{6579}Dla niego dowody historyczne s� jednoznaczne. {6591}{6655}Ludzie s� bogatsi,|je�li sami dokonuj� wybor�w. {6658}{6727}Bogatsi, gdy nie polegaj� na pomocy pa�stwa. {6732}{6792}"Wolny wyb�r" jest zestawem ratunkowym. {6794}{6838}Dla was i dla wolno�ci. {6897}{6960}NIEWYDOLNO�� SOCJALIZMU {7025}{7073}Ta m�odzie� rozpoczyna kolejny dzie� {7076}{7168}w jednej z pa�stwowych ameryka�skich|szk� �rednich, Hyde Park w Bostonie. {7171}{7228}To, co si� dzieje po przekroczeniu prog�w, {7231}{7348}jest wyra�n� ilustracj� cz�ci problem�w,|z kt�rymi zmagaj� si� ameryka�skie szko�y. {7499}{7552}Musz� przej�� przez detektory metalu. {7559}{7632}Ochrona kontroluje ich|w poszukiwaniu ukrytej broni. {7636}{7698}Pilnuj� ich uzbrojeni policjanci. {7940}{7976}Czy to nie jest okropne? {7984}{8084}Droga do szko�y prowadzi|przez detektory metalu i osobist� rewizj�. {8087}{8175}Czego mog� si� nauczy� w takich warunkach? {8183}{8252}Nikt nie jest zadowolony z takiej edukacji. {8255}{8293}Na pewno nie podatnicy. {8302}{8373}To nie jest tania edukacja. {8377}{8466}Przecie� za policyjn� ochron�|i wykrywacze metalu trzeba zap�aci�. {8609}{8734}A co z pobitymi szybami, podartymi ksi��kami|i zniszczonym wyposa�eniem szko�y? {8741}{8840}Pracuj�cym tu nauczycielom|nie podoba si� ta sytuacja. {8849}{8919}Uczniowie nie lubi�|przychodzi� do takiej szko�y. {8933}{9040}W najgorszej sytuacji s� rodzice,|kt�rzy podobnie jak reszta p�ac� podatki, {9043}{9240}a ich zainteresowanie edukacj� dzieci jest na|takim samym poziomie, co zainteresowanie reszty. {9250}{9369}Wiedz�, �e ich dzieci dostaj�|z�� edukacj�, ale s� w potrzasku. {9379}{9552}Wielu z nich nie widzi alternatywy|do posy�ania swoich dzieci do takich szk�. {9719}{9815}Wszystko zacz�o si� od|�wietnego pomys�u, �e ka�de dziecko {9820}{9900}powinno mie� szans�|nauczy� si� czyta�, pisa� i liczy�. {9950}{10079}Czasem w czerwcu, gdy robi si� gor�co, dzieci|wychodz� na podw�rko, aby przeprowadzi� lekcje. {10082}{10163}Ca�a pi�tnastka, od 5 do 13 lat,|wraz z ich nauczycielem. {10168}{10288}To jest ostatni jednosalowy budynek szkolny,|kt�ry wci�� funkcjonuje w stanie Vermont. {10292}{10333}Tak kiedy� wygl�da�a edukacja. {10355}{10386}Kontrola rodzicielska. {10391}{10434}Rodzice wybieraj�cy nauczyciela. {10446}{10489}Rodzice kontroluj�cy nauczanie. {10494}{10577}Rodzice spotykaj�cy si� nawet|w celu pomalowania budynku. {10580}{10645}Podobnie jak tutaj par� tygodni temu. {10664}{10746}Zmartwienia rodzic�w w|sielankowym Vermont nie znik�y. {10749}{10810}S� takie same, jak w slumsach du�ych miast. {10842}{10997}Jednak rodzice maj�cy wp�yw na edukacj� swoich|dzieci s� dzisiaj wyj�tkiem, a nie zasad�. {11005}{11115}Coraz cz�ciej szko�y przechodz�|pod nadz�r centralnej administracji, {11118}{11210}specjalist�w od o�wiaty decyduj�cych|o tym, co powinno by� nauczane, {11213}{11330}kto powinien uczy� oraz nawet,|jakie dzieci powinny i�� do jakiej szko�y. {11335}{11403}Ludzie, kt�rzy trac� najwi�cej na takim systemie {11407}{11492}to biedni i odtr�ceni przez|spo�ecze�stwo w du�ych miastach. {11495}{11561}Po prostu nie maj� alternatyw. {11784}{11851}Oczywi�cie, bogaci maj� wyb�r. {11854}{11913}Mog� pos�a� swoje dzieci do szko�y prywatnej. {11916}{12002}Albo przeprowadzi� si� tam,|gdzie szko�y publiczne maj� wysoki poziom. {12005}{12070}I to w�a�nie zrobili|rodzice wielu z tych uczni�w. {12191}{12316}Ci uczniowie ko�cz� szko�� �redni� w Weston,|po�o�on� w jednym z bogatszych przedmie�� Bostonu. {12381}{12438}Ich rodzice p�ac� podatki zamiast czesnego. {12441}{12549}I z pewno�ci� dostaj� za te pieni�dze lepsze us�ugi|ni� rodzice ze szko�y w Hyde Park. {12556}{12673}Cz�ciowo dlatego, �e zachowali|znaczn� kontrol� nad lokalnymi szko�ami, {12676}{12803}przy jednoczesnym utrzymaniu|wielu zalet szk� jednosalowych. {12971}{13083}Uczniowie tej szko�y, tacy jak Barbara King,|dostaj� odpowiednik prywatnej edukacji. {13110}{13167}Maj� �wietne obiekty rekreacyjne. {13333}{13438}Maj� oddan� kadr� nauczycielsk�,|otwart� na rodzic�w i uczni�w. {13536}{13599}Panuje atmosfera, kt�ra zach�ca do nauki. {13616}{13731}A koszt na ucznia nie jest wy�szy|ni� w wielu szko�ach miejskich. {13740}{13833}R�nica polega na tym, �e w Weston|wa�ne jest tylko nauczanie, {13836}{13922}a rodzice wci�� posiadaj�|kontrol� nad procesem edukacyjnym. {13970}{14095}Niestety, wi�kszo�� rodzic�w zatraci�a|kontrol� nad tym, jak wydawane s� ich podatki. {14098}{14150}Avabelle chodzi do szko�y �redniej w Hyde Park. {14153}{14229}Jej rodzice te� chc�|zapewni� jej dobre wykszta�cenie. {14232}{14320}Jednak wielu tutejszych uczni�w|nie jest zainteresowanych nauk�. {14330}{14455}A nauczyciele, mimo po�wi�ce�,|szybko trac� serce w takiej atmosferze. {14486}{14584}Rodzice Avabelle nie dostaj�|odpowiednich us�ug za swoje podatki. {14613}{14766}To wstyd, �e rodzice s� oszukiwani. {14798}{14992}Rodzice, tacy jak ja, kt�rzy pracuj� dzie�|w dzie� i staraj� si� zwi�za� koniec z ko�cem. {15033}{15140}Wysy�amy nasze dzieci do szko�y|z nadziej�, �e otrzymaj� co�, {15160}{15275}co pomo�e im w przysz�o�ci|w konkurencji na rynku pracy. {15296}{15445}Niestety, po uko�czeniu szko�y w Hyde Park|nic takiego nie ma miejsca. {15470}{15590}Dzieci, takie jak Ava, s� wystawiane do wiatru|przez system stworzony, aby im pom�c. {15596}{15708}Jednak istniej� sposoby, aby da� rodzicom|wi�kszy wp�yw na nauczani...
turbulentxdf