SKRYPT_2.doc

PEDAGOGIKA EGZYSTENCJALNO-DIALOGICZNA

Myślenie egzystencjalne rozwijało się w dwóch nurtach: teistycznym i laickim.

Do pierwszego, obok Soerena Kierkegaarda należą: Nikołaj Bierdiajew, Karl Jaspers, Emmanuel Mounier, Miguel de Unamuno, Peter Wust, do drugiego natomiast: Albert Camus, Martin Heidegger, Jean Paul Sartre.

Przedmiotem filozofii egzystencjalnej jest natomiast niepowtarzalność człowieka realizowana w autonomicznych wyborach, a następnie - w perspektywie owych wyborów - interpretowanie różnorodnych problemów egzystencji. (B. Milerski)

Pojęcia podstawowe:

·         Wolność jednostki

·         Odpowiedzialność

·         Wybory (których musi dokonywać człowiek)

„EGZYSTENCJA WYPRZEDZA ESENCJĘ”

Istnienie pojawia się jako pierwsze (egzystencja), po nim pojawia się treść, istota (esencja).

Nikt wcześniej nie „programuje” człowieka jakim będzie, jakimi cechami będzie się charakteryzował. Owa „treść” powstaje po pojawieniu się istnienia (egzystencji).

ŻADNA ESENCJA NIE WYPRZEDZA (LUDZKIEJ) EGZYSTENCJI

UWAGA: Wyjątkiem są rzeczy, przedmioty, świat materialny – esencja wyprzedza egzystencję.

(Przykład: najpierw w umyśle projektanta powstaje plan, zamysł, projekt, wyobrażenie budowy drogi, a potem dopiero jego fizyczny odpowiednik – droga (egzystencja).

Tu esencja wyprzedza egzystencję.)

Człowiek – „byt dla siebie” (byt ludzki)

                                                            Rzecz      – „byt w sobie”    (byt pozaludzki)

              Jeżeli przyjmujemy, że człowiek nie rodzi się określony (esencja), to nie może być ani dobry, ani zły, ani uczciwy lub nieuczciwy. Tylko od niego zależy jaki będzie.

Byt ludzki jest bytem świadomym – jest świadomy swojego istnienia i swojej świadomości.

Uwaga: Proszę sobie przypomnieć, dlaczego egzystencja jest zawsze koegzystencją?

(podpowiedź: „Jeżeli człowiek istnieje, to w świecie.”)

Życie człowieka przepełnione jest grozą, ciągła troską i trwogą, poczuciem zagrożenia.

Sartre powiada: Człowiek jest całkowicie wolny.

Lecz ta wolność, której konsekwencją jest ciągła odpowiedzialność jest źródłem cierpień i udręk człowieka.

Człowiek w każdej chwili swojego życia zmuszony jest dokonywać wyborów, za które musi ponieść odpowiedzialność.

Jedynym wyborem, którego nie ma, to ten „czy być wolnym, czy nie?”.

Człowiek wrzucony w świat zmuszony jest do ciągłych wyborów i ich - często trudnych lub niemożliwych - do przewidzenia konsekwencji (dla siebie samego i innych).

              J. P. Sartre (egzystencjalizm laicki) twierdzi, że nie ma Boga, istoty najwyższej – ponieważ jej istnienie negowałoby absolutną wolność człowieka.

„Absurdem jest to, że żyjemy i absurdem, że umieramy.”

Charakterystyczny dla życia ludzkiego jest ciągły lęk przed (nieuchronną) śmiercią.

Skoro Boga nie ma, to po śmierci jest tylko nicość – śmierć to nieodwołalny kres istnienia.

Pójdźmy dalej: Jeżeli człowiek jest śmiertelny i śmierć jest końcem istnienia to niemożliwe jest istnienie wiecznych idei, wartości, np. dobra, zła, prawdy, piękna.

(Czy zatem możemy powiedzieć, że ktoś jest lepszy, gorszy, uczciwszy, zły lub dobry?

Czy istnieje możliwość tego obiektywnej oceny?) – jakie znaczenie ma to dla pedagogiki?

Sartre powiada, że człowiek jest samotny – nikt nie pomoże mu w jego wyborach, nikt mu nie poradzi, nie podpowie, nie da wskazówek jak żyć (przecież Boga nie ma). Sam musi radzić sobie z tą wolnością i odpowiedzialnością.

Skoro wszystko co robi człowiek zależy od jego wyborów, to będzie taki, jakim się sam stworzy. Powinien zatem „być czymś więcej, niż jest” – podjąć heroiczną walkę – mimo trudności oraz tragizmu sytuacji (etyka heroizmu – patrz: np. Dżuma A. Camus)

WYCHODZIĆ POZA SAMEGO SIEBIE

Jednym z istotniejszych postulatów egzystencjalizmu jest również wezwanie do autentyczności –wychodzenie poza „się” („je się jak się je”, „chodzi się jak się chodzi”, etc.).

Chodzi o zerwanie pewnych masek, odrzucenie sztuczności na rzecz autentyczności i wyjścia poza pewną przyjętą potoczność (gesty, czynności, język, postrzeganie, etc.) – znowu odniesienie do indywidualności.

Podobnie jak w personalizmie dorosły i dziecko, nauczyciel i wychowanek posiadają tę samą godność (są „równi”). Nie ma tu stosunku nadrzędności.

Wychowawca może mieć o tyle wyższy status, o ile ponosi większą odpowiedzialność.

Skoro o tym, jaki jest człowiek decyduje on sam („buduje” esencję), to punktem odniesienia powinna być jednostka i jej indywidualizm (a nie narzucony wzorzec społeczny).

              Wychowanie jako samowychowanie (być czymś więcej, niż jest”) – autorefleksyjność, poznawanie samego siebie, projektowanie egzystencji.

              Egzystencjalizm krytykuje definiowanie zadań edukacji w kategoriach sukcesu

(za: B. Milerski). Skoro nie istnieją obiektywne wartości, normy, pojęcia to o przydatności i wartości wiedzy nie mogą decydować kryteria zewnętrzne, ale jej subiektywne znaczenie dla konkretnego człowieka.

Relacja dialogiczna jako relacja:

·         Podmiotowa

·         osobowa

  



JA                                TY

Tylko poprzez podmiotowy dialog jesteśmy w stanie stać się w pełni człowiekiem (istota człowieczeństwa), w pełni poznać samego siebie. „Ja” nie istnieje bez „Ty” i odwrotnie.

(Gdy ktoś mówi "Ty", również "Ja" z podstawowego słowa "Ja-Ty" jest mówione.)

Człowiek nie żyje w świecie sam (egzystencja jako koegzystencja) lecz pozostaje w ścisłym związku sprawdź innymi.

Relacja JA-TY jest relacją podmiotową, wzajemnym byciem dla siebie, otwartością na innego, drugiego.

Przeciwieństwem relacji podmiotowej jest relacja przedmiotowa (instrumentalna) JA-ONO

                                                                      JA                           

ONO

Pojęcia podstawowe:

·         Dialog

(może być werbalny i niewerbalny; może dotyczyć relacji pomiędzy ludźmi, ale możliwy jest tez w relacji z problemami, sytuacjami, kulturą. Dialog musi być autentyczny, nieskrępowany, musi być wzajemnym otwarciem się na siebie)

·         Spotkanie

(niedyskursywne, niemożliwe do opisania, jest celem samym w sobie, zmienia wewnętrznie człowieka)

Pedagogika:

·         Wchodzenie w relacje (koegzystencja)

·         Dialog (na poziomie nauczyciel – uczeń, ale także nauczyciel – nauczyciel, etc.)

·         Autentyczność

·         Indywidualizm

·         Podkreślenie znaczenia indywidualnych, ludzkich wyborów

·         Kreatywność, twórczość

·         Wyjście poza potoczność (poza „się”)

·         Krytyka standaryzacji systemu nauczania

·         Subiektywność wiedzy

Sprawdź się:

·         Kiedy egzystencja wyprzeda esencję?

·         Co to znaczy „wychodzić poza samego siebie”?

·         Dlaczego według egzystencjalistów ludzkie życie cechuje ciągła troska, strach, lęk?

·         Opisz dwa typy relacji „Ja – Ono” i „Ja-Ty”

·         Wyjaśnij pojęcia: „spotkanie”, „dialog”, „etyka heroizmu”

PEDAGOGIKA PAJDOCENTRYCZNA

Pajdocentryzm – kierunek pedagogiczny, w którym kluczową, centralną pozycję ma dziecko (jego indywidualność) i jego wrodzone dyspozycje.

Nowe Wychowanie – pajdocentryczny ruch pedagogiczny, który rozwinął się na początku XX wieku w Niemczech (Kerschensteiner), Francji (Freinet), Szwajcarii (Claparede).

Nowe wychowanie (jak nazwa wskazuje) było ruchem reformatorskim – sprzeciwiającym się dotychczasowemu, autorytarnemu, formalnemu i rygorystycznemu podejściu do wychowania.

Skąd reforma w wychowaniu?

·         dziecko jest przedmiotem a nie podmiotem w procesie edukacyjnym

(ma być odwrotnie! patrz: „szkołą na miarę”)

·         nadmierny rygoryzm i formalizm dydaktyczny

(większa swoboda, dostosowanie wychowania do indywidualnych dyspozycji dziecka)

·         „sztuczne” ocenianie

·         nie odwoływanie się do umiejętności, indywidualnych zróżnicowań jednostek

·         metody podające (wykładowe), brak uczniowskiego doświadczania, badania

·         lekceważenie wyników badań psychologicznych

(początek wieku XX  -rozkwit badań psychologicznych)

·         szkoła jest skostniała i nieaktywna, nie pobudza do twórczości

Pedagogika pajdocentryczna postuluje o poznanie natury dziecka, jago indywidualności, wrodzonych dyspozycji – talentów, możliwości, zainteresowań, etc.

Każde dziecko jest inne i czego innego wymaga. Szkoła tradycyjna dopasowywała dziecko do swoich struktur, pajdocentryzm chce to zmienić i dopasować szkołę do potrzeb i możliwości dziecka.

E. Claparede

Edouard Claparede postulował o reformę szkolnictwa odnosząc owe postulaty do własnego hasła „szkoła na miarę (dziecka)”.

Szkoła powinna dostosowywać się do dziecka, a nie dziecko do szkoły. Szkoła tradycyjna posiada gotowe wzory, tabele, normy, standardy, do których chce przypisać poszczególnych uczniów – szkoła chce uniformizować (przykład z krawcem lub szewcem).

To szkoła narzuca rozwój konkretnych i odgórnie narzuconych typów uzdolnień i nie pozwala rozwijać uzdolnień innych, indywidualnych.

Szkoła tradycyjna żąda od ucznia efektu jago pracy (nauki) pozwalając mu tylko na jedna drogę dojścia do celu. Claparede ilustruje, że pracujmy różnie, różnie postrzegamy, analizujemy:

obserwator, intelektualista, myśliciel, humanista, przyrodnik (kombinacje charakterów).

Wynik obiektywny może być ten sam, ale środki do niego wiodące inne.

Szkoła uśrednia – oceniając, testując nie analizuje inteligencji tylko pamięć, pilność, pracowitość. Szkołą oceniając nie chce dostrzec różnic w uzdolnieniach.

Szkoła dąży do wytworzenia określonego (uśrednionego) typu ucznia – nie radzi sobie ze słabym, często też nie radzi sobie z bardziej uzdolnionym. Niszczy wszystko co wychodzi poza pewną „uśrednioną” normę (ucinamy głowy, które wystają ponad stan).

Ofiarą szkoły są zatem najsłabsi i… najmocniejsi.

„Naturze rozkazuje się tylko będąc jej posłusznym”

Zmuszając do nienaturalnych działań nie zyskujemy wiele, a dodatkowo osłabiamy te, które są uczniowi naturalnie dane, i które w tym czasie mógłby rozwijać.

(uczeń postrzega naukę jako pracę)

Proszę przypomnieć sobie, jakie rozwiązania proponuje/rozważa Claparede:

·         Klasy równoległe

·         Klasy ruchome

·         Odziały równoległe

·         Wybór przedmiotów

„Dziecko nie powinno robić tego, co chce, ale powinno chcieć robić chcieć robić, to, co robi.”

Wychowanie ma polegać na dyscyplinie wewnętrznej nie zewnętrznej. Dziecko powinno odczuć samo potrzebę zajęcia się czymś. Szkoła powinna być bardziej laboratorium niż audytorium (pajdocentryzm pedagogiczny jako europejski odpowiednik progresywizmu).

„Wychowanie to życie a nie przygotowanie do życia” (!!!)

Wychowanie to kawałek życia, wychowanie ma być życiem. Wychowanie ma pogłębiać życie aktualne, a nie przygotowywać do przyszłego życia.

Proszę powtórzyć:

-Na czym polega autonomia funkcjonalna?

-Co to znaczy, że nie wolno nam interpretować umysłowości dziecka przez pryzmat naszej „dorosłej” umysłowości? (patrz: przykład z kijanką)

M. Montessori

Powinni Państwo pamiętać o wrażliwych cyklach (okresach podatności dziecka na określone rodzaje przyswajanych i przetwarzanych treści)… to „cały” naturalizm, który przecież

(jak Państwo pamiętają) „korzysta” z osiągnięć psychologii.

Nie wolno zapomnieć o „polaryzacji uwagi” – to przecież wskazówka dla nauczyciela.

„polaryzacja uwagi” – zjawisko głębokiego i długotrwałego zainteresowania dziecka jednym przedmiotem lub czynnością, pozostawania przy niej albo powrotu do niej w celu dokonania odkryć na drodze głębokich osobistych przeżyć.

(Wiem o tym, więc jako nauczyciel powinienem to wykorzystać. Jak?)

Wiele o koncepcji M. Montessori mówią jej słowa:

„Dziecko jest budowniczym samego siebie”

  (tu wcale nie nauczyciel jest przecież najważniejszy)

Proszę odwoływać się do tekstu „Casa dei Bambini” (Domy dziecięce) odnośnie:

·...