Człowiek – podmiot i przedmiot moralności.

Moralność – powinność czynu ze strony osoby – podmiotu w stosunku do osoby – przedmiotu.

Osoba – samoistna w istnieniu substancjalna całość cielesno – duchowej natury będącej przedmiotem działania wolnego i rozumnego.

Osoba jako podmiot – ktoś, kto jest powołany do urzeczywistnienia czynu tej powinności. Powołanie to posiada charakter bezwzględny i jest zadanie osoby.

Osoba jako przedmiot – będąca przedmiotem tego, co jest bezwzględnie powinne.

Struktura ontyczna

Czł jest istotą złożoną, cielesno – duchową. Zespala w sobie wszystkie el składające się na jego rzeczywistość ontyczną – składniki materialne, biologiczne, napięcie psychiczne w czł się łączą (jedność) i są podległe ludzkiej, świadomej jaźni (centrum)./--/ Czynnik podmiotowy sprawia, że czł jest inną istotą ziemską, mającą swoisty i odrębny charakter.

KDK (SW II) – czł góruje nad rzeczami, bo „tym, co zawiera jego wnętrze, przerasta cały świat rzeczy”. /--/ Cielesno – duchowa istota – te dwie rzeczywistości łączą się w działaniu, krzyżują i zachodzą na siebie. /--/ Oddzielenie duszy od ciała jest dalekie nauce Objawionej. /--/ KK 7 –dusza to „zasada życia w ciele ludzkim” – aż stanowi jedność ciała i duszy, skupia w sobie dzięki cielesnej naturze elementy świata materialnego tak, że przez niego dosięgają one swego szczytu./--/ +1. Jedność cielesno – duchowa osłabiona przez grzech pierworodny. +2. Jedność między naturą i łaską (w czł jedność jego egzystencji) – Ł góruje nad naturą, ogarnia ją sobą, nie zniszczy tego, co ludzkie, nadaje naturze wyższą rangę i znaczenie w porządku zbawczym. /--/ Ciało uczestniczy w godności podmiotu. Przez nie duch ludzki potrafi oddziaływać na ludzi i przyrodę, przemieniać świat, kształtować go wg własnej myśli twórczej. /--/ Każdy czł posiada godność, której nie nabywa, ani nie traci – może tylko deptać. Czł jest celem, nie środkiem. /--/ Czynnik myślenia należy do istotnej struktury osoby. Boecjusz – „osoba- struktura indywidualna natury rozumnej” – uwypukla czynnik rozumności, umysłu i myślenia.

Rozwojowość, istota historyczna.

Czł istnieje w czasie i przestrzeni. Przez cielesność jest ograniczony miejscem. Ma moc twórczą – buduje świat i go przemienia i tworzy siebie. Jest istotą dynamiczną, rozwija samego siebie. /--/ W Chr – dzięki odkupieniu czł, kroczy przez historię do stanu doskonałości. Ma bogactwo życia nadprzyrodzonego (dojdzie do pełni w paruzji). /--/ Teraźniejszość więc, to czas łaski, próby miłowania i zbawienia (odpowiedzialność za zbawienie). /--/ „Czł wprowadzając wielkie zmiany w porządku świata, sam się zmienia” (Gaudium et spes). /--/ Osoba to byt plastyczny – „staje się”. Czł kreuje, tworzy samego siebie, rozwija się.

Wolność.

+1. Pewien stan wew czł, +2. Sytuacja zew – społ czł. /--/

+1. WEW – Czł to istota wolna I ST i NT (Chr o bogatym młodzieńcu „jeśli chcesz” Mt 19,17-21)/-/ Paweł – przypisując czł  przymiot wolności wew, nie czyni go przedmiotem nieograniczonej wolności, swobody. Czł jest ograniczony w swoich możliwościach – to tkwi w jego naturze. /--/ Wolność w relacji do B – przyjęcie lub odrzucenie (KDK 17,24,37). /--/ B daje się poznać w sposób dostateczny i usłyszeć człowiekowi wewnętrznie, oczekując jego odpowiedzi . Łaska B dopomaga czł chronić i rozwijać wolność dzieci Bożych.

+2. ZEW – niezależność od fizycznego przymusu, swoboda czynienia tego, co człowiekowi w zew sferze działań przysługuje, do czego jest wew skierowany.  /--/ Wolna wola to ........... – czł ma zdolność pożądania. Przedmiot woli – dobro. Funkcja woli – dążenie ku dobru. Wsteczna funkcja – unikanie zła./--/ Wolność zew  - może być odebrana, ............., ale czł może ją ograniczyć. /--/ FIL. EGZYSTENCJALNA – wolna wola jest istotnym el duchowej podmiotowości czł.

Dziś - -w strukturze osoby jest wpisana wolna wola, osoba jest szersza niż wolność. /-/ Czł jest wolnością – doświadcza siebie jako wolność.

Odpowiedzialność

Potocznie: Odpowiedzialność karna lub cywilna, także moralna, w której instancją jest sumienie będące w wew relacji do B. – czł odpowiada za czyn moralnie, tzn jest jego sprawcą. /--/ Najbardziej odpowiedzialny jest czł sam za siebie jako świadomy i wolny współtwórca swej osobowości. /--/ Czł powołany jest do odpowiedzialności przed B za własne życie. Nie jest biernym przedmiotem zjawisk psychicznych. Ma nad tym władzę. Jest przynajmniej w pewnym stopniu wolnym i odpowiedzialnym panem.

Prawo naturalne

Prawo naturalne jest prawem powszechnym i  niezmiennym. /--/ Moralne prawo naturalne obejmuje zbiór norm tkwiących w naturze czł, to też stanowi porządek moralny dany czł. /--/ Przenośnie – Prawo moralne jest wyryte w naturze czł. Przed przyjściem Chr odgrywało ono pełną rolę, żądało oddania każdemu tego, co mu się należy.

Zamysł B względem czł zawarty jest w jego naturze... Od B  pochodzi właściwie prawo nat, ale czł poznaje je i jego zadaniem jest je zachować. /--/ Aktywną rolę czł w realizacji tego obiektywnego porządku prawa nat potwierdza głos sumienia. Może być poznane rozumem. Tworzy pewien porządek stworzenia niezależnie od czasu, miejsca i ludzkiego prawodawstwa. /--/ Główne przepisy prawa nat (nie pisane) zostały wyłożone w Dekalogu. /--/ Jest ogłoszone naturalnym, bo rozum, który je ogłasza, należy do natury czł. Jest niezmienne i trwałe.

Prawo odkupienia.

Chr nie przyszedł znieść prawa lecz je wypełnić Mt 5,17 – przykład kazania na górze./--/ Odniesienie Chr do Prawa cechuje swoista radykalizacja wymagań. Aby w odczytywaniu woli B pójść w głąb, sięgnąć do postawy wew, udoskonalić motywy czynów, J interpretuje w sposób ostateczny przykazania ST. Wypełnieniem Prawa jest Miłość. Wypełnienie dokonuje się w Chrystusowym prawie miłości. /--/ Płaszczyzna ST – „nie czynić zła”, NT – „miłować” – czyli – czynić dobrze.

Chrystusowe przeobrażenie Prawa było tak daleko idące, że dało podstawę do powstania nowego porządku moralnego. Ono jest „nowe” i „swoje” – to wyraz Jego nauki i dzieła zbawczego. Przez krew przelaną na krzyżu zawarł nowe Przymierze na miejscu Mojżeszowego. /-[/ Ono streszcza się w przykazaniu B i bliźniego Mt22,40. /--/ Ono jest darem dla dusz i wew powołaniem. Pisane w duszach przez D Św, a przychodzi jako łaska nadprzyrodzona, jest oparciem w zbawczej mocy męki Chr. Wyrasta z wiary.

Biblijne przesłanki.

Oprócz objawionego Prawa B, jest jeszcze prawo nat (w ST przeważa nauka nie wprost o prawie nat). Prawda o władaniu nad całym światem, jest wyrażona w P Św – Mdr8, Prz8. Tą mdr B czł potrafi poznać. /--/ W NT z ideą mdr B łączy się prawda o miłującej Opatrzności ogarniającej wszystkich ludzi: Mt 6,26-29; Rz 2,14; Rz 1,18. /--/ Poganie poznają B, mają też możność odróżnić to, co moralnie złe od tego, co dobre.

Nowsze dokumenty Magisterium.

1. Leon XIII „Rerum novarum” – stwierdza istnienie. Prawo nat i jego wiążąca moc w sumieniu, ukazuje określone zasady postępowania.

2. Jan XXIII – „Pacem in terris” – Prawo nat to podstawa układania stosunków miedzy ludźmi i narodami. Godność osoby ludzkiej jest podstawą prawa nat, a ono podstawą wszystkich praw czł.

3. SW II – Prawo Ew nie przekreśliło prawa nat, które jest wyrazem porządku uzasadnionego przez B i podstawą dla prawa Chr. /--/ „Gaudium et spes” – Prawo nat, a sumienie. Sumienie jest ostateczną tworzącą prawo normą postępowania ludzkiego. Prawo nat wiąże się z pozycją i godnością osoby ludzkiej. /--/ „Dignitatis humanae” – u podstaw wszelkiego prawa Sobór stawia prawo Boże – najwyższa norma ludzkiego życia (wieczne, obiektywne, uniwersalne) – B porządkuje i kieruje. /--/ Ogólnie Sobór (NUK): +1. podstawę prawa nat stanowi ludzka natura stworzona przez B, +2. z możliwością poznania natury wiąże się możliwość poznania prawa nat, +3. Prawo nat jest prawem rozumu, a objawienie B je umacnia i udoskonala. Prawo nat – mimo skażenia grzechem, zachowuje nadal swoją wartość w odniesieniu do czł, +4. Paweł VI „Humane vitae” – głosi absolutny charakter prawa nat. Istnieją ścisła więź między nim a prawem Ew. Oba stanowią całość prawa moralnego, a K-ł jest stróżem i tłumaczem, +5. Mdr 8, 1-4; Mt 6,25nn; Rz 1,18-32, +6. „Veritatis splendor” – ocenia współczesne nurty teol moral: * zapomniano o zależności rozumu od Mdr B oraz konieczności B Objawienia w poznaniu prawd moralnych i tych też, co należą do porządku naturalnego. Powstała teoria całkowitej suwerenności rozumu, * kwestionuje się niezmienność prawa nat.

Współczesny stan refleksji teologicznej

Na sposób personalistyczny. – Czł jest osobą (wolną, rozumną). Jest miarą wartości rzeczy, ale sam nie może być sprowadzony do poziomu rzeczy. W akcie stwórczym B wpisał porządek moralny w niego. /--/ Dawniej normy ujmowano statycznie. /--/ Normy ogólne: +1. Pozytywne – ukazują kierunek, modele działania, otwierają perspektywę doskonałości moralnej. +2. Negatywne – wytyczają granicę, której nie godzi się przekroczyć.

Dziś – uwaga na prawa i obowiązki czł. 2 koncepcje praw czł: +1. Absolutna – uznają, że podstawą, z której one wynikają, jest prawo naturalne, +2. Relatywna – ta podstawą, z której wynikają moje prawa jako czł jest prawo pozytywne.

Prawo nat a Chr

Do SW II – 2 porządki moralne: +1. Porządek moralny naturalny, +2. Obok niego objawione prawo B. /--/ Po SW II - jeden porządek moralny. J odwołuje się do porządku stworzenia. On Zbawiciel świata – Alfa i omega porządku stworzenia. /--/ Moralny porządek stworzenia – integralna część prawa Chr. /--/ Prawo B Objawione uzupełnia, udoskonala, rozwija prawo nat. Przez prawo nat poznajemy minimum zasad moralnych (można porównać do sprawiedliwości). Prawo Objawione – porównać z miłością – na ile mnie stać (max). Najpełniejszym wyrazem tego prawa jest Chr. /--/ Prawo nat = sprawiedliwość, Prawo Odkupienia = miłość pisana w sercach. Pierwotnie prawo wew – D Św ujawnia czł, co ma czynić – uzdalnia go.

Sumienie

Potocznie – to osobista możność rozróżniania dobra od zła, a także świadomość moralnej odpowiedzialności. /--/ W sumieniu widzi się sędziego, który jest w nas samych i sądzi nasze czyny. /--/ T. Ślipko – sumienie to wartościująco – imperatywny sąd czł uformowany na podstawie ogólnych ocen o norm moralnych o konkretnym akcie spełnionym przez niego samego.

Moralny aspekt sumienia

Sumienie polega na tym, że podmiot dokonuje jakiegoś określenia własnych, konkretnych aktów w kategoriach dobra lub zła moralnego. Normy moralne poznajemy w sposób obiektywny przez prawo, a w subiektywny przez sumienie. /--/ Sumienie – zjawisko powszechne. Czł wewnątrz odrzuca powinność, gdy przekroczy, czuje wyrzuty. W psychologii – czł przeżywa pewność moralną lub nakaz czegoś. W filozofii – jakość działania rozumu i woli. Przedmiotem rozumu – prawda; woli – dobro.

Zjawisko sumienia w ST i w NT

W ST - Serce, duch mądrości, nerki. /--/ Ludzie sprzed tysięcy lat odczytywali we własnym sumieniu, co trzeba czynić, a co unikać. Zdolność rozsądzania między złem a dobrem leży w sercu.

W NT – serce – kardia. /--/ Jezus: +1. „i dlatego sami z siebie nie rozróżniacie tego, co jest słuszne” Łk 12,57; +2. Chwali korzącego się celnika Łk 18,13nn. +3. Stwierdza, że faryzeusze trwają w grzechu, choć widzą – odrzucają, co prawdziwe i dobre (J zakłada możliwość istnienia sumienia błędnego) /--/ Św Paweł w Rz 2,14-15 czyni sumienie wewnętrznym świadkiem szczerości i prawdziwości działania. Ludzie posiadają możność rozeznania w swym wnętrzu, sercu, sumieniu, co jest moralnie dobre. /--/ Jakość rozeznania może być różna, dlatego możemy mówić o sumieniu dobrym i czystym, znieprawionym i przewrotnym. /--/ ! P 2,19; 1 P 3,15 – mowa Piotra o dobrym sumieniu.

Istota

Sumienie – stała dyspozycja wartościowania moralnego o charakterze powszechnym. /--/ Czł ma sumienie cały czas, lecz nie zawsze jest tego świadomy (sen). /-- Sumienie to wew norma czł, ale nie pochodzi od czł. Podlega osądowi B. to działanie całej osoby ludzkiej: duszy i ciała. Jest to: + akt osoby – która staje wobec decyzji moralnej, dokonuje jej i przeżywa jej następstwa, + zdolność do podejmowania decyzji moralnej zmierzającej do realizacji konkretnych zadań B skierowanych do czł poprzez: prawo natury, objawione, wew poruszenia i działanie D Św.

KDK (Gaudium et spes 16) – sumienie – najtajniejszy ośrodek i sanktuarium czł, w którym on przebywa sam na sam z B i słyszy głos B jako głos wew. /--/ Sumienie moralne jest sądem rozumu, przez który osoba ludzka rozpoznaje jakość moralną konkretnego czynu. /--/ Sumienie może wydać sąd zgodny z rozumem i prawem B, jak i sąd błędny. Czł powinien być zawsze posłuszny pewnemu sądowi swego sumienia.

Teoria wyjaśniająca zjawisko sumienia

Ojcowie K-ła: Ignacy, Klemens Aleksandryjski, Tertulian, Orygenes, Hieronim, Augustyn. /--/ W Średniowieczu – syndereza – wew rozpoznanie zła i dobra; a Tomasz z Akwinu – że jest to „wrodzona sprawność rozumu praktycznego do poznania pierwszych zasad moralnego postępowania. Posiada je każdy czł, jest niezniszczalna i nieodłączna od istoty duszy. Nakreśla właściwy kierunek działaniu ludzkiemu. Na podłożu synderezy ujawnia się sumienie, które jest aktem rozumu praktycznego i orzeka o prawidłowości moralnej konkretnych działań...” /--/ Bonawentura odróżnia sumienie od synderezy – sumienie to sprawność rozumu; syndereza to zdolność – nastawienie woli

SYNDEREZIS – zdolność, SYNEJDEZIS – akt wykonawczy. /--/ Więc Tomasz rozróżnia: +1. Sumienie habitualne – (syndereza – zdolność psychiczna trwała do wykonania pewnych aktów), +2. Sumienie aktualne (dynamizm – w danej chwili).

Nowe kierunki

...