SFRAWISTYKA
-Nazwa pochodzi od „sfragis” greckiego pieczęć
-jako nauka bada pieczęcie jako źródło historyczne, pieczęcie traktując jako fakt historyczny
-pieczęcie bada się wraz z innymi naukami historycznymi jak historia osadnictwa, architektury czy sztuki
-badając pieczęcie można śledzić stopień oświecenia społeczeństwa czy jego grup oraz ich rozwój i przemiany społeczne (za pomocą formy pieczęci, sposobu jej użycia itp.)
-pieczęć służyła do uwierzytelnienia dokumentu
-określała rodzaj dokumentu
-gdy pieczęć była naruszona / uszkodzona itp. dokument był pozbawiony autentyczności
-pieczęcie łączą się z dyplomatyką
-pieczęcie łączą się z heraldyką
-wyobrażenia napieczętne często były związane z czyimś herbem
-pieczęć jest znakiem rozpoznawczo-własnościowym określonej osoby fizycznej lub prawnej
-pieczęć jest wyciśnięta za pomocą twardego stempla w odpowiedniej masie plastycznej lub farbie
-stempel ma cechy obrazowe lub napisowe, lub jedno i drugie, odnoszące się do osoby właściciela
-pieczęć jest świadectwem wiarygodności, wykładnikiem woli właściciela
-pieczęć jest środkiem kontrolującym i zabezpieczającym nienaruszalność pisnam lub zamkniętego nią przedmiotu
-słowo ''pieczęć'' ma etymologię słowiańską, łączy się z czynnością pieczenia, wypiekania, znakiem wypalonym
-historia pieczęci: w starożytności jako znak własnościowy, znana od 4 tysiąclecia, używano tłoków kamiennych lub metalowych, w Egipcie z kamieni półszlachetnych, uwiarygadniała pismo występując obok podpisu własnoręcznego.
W średniowieczu gwarantowała nienaruszalność korespondencji, od XII-XIV wieku w kancelariach papieski jako wyłączny środek legalizacji dokumentów, brak pieczęci lub jej uszkodzenie powodowało nieważność dokumentu.
W czasach nowożytnych oraz współczesnych znów pieczęcie zaczęły pełnić funkcje środka zamykającego korespondencje i przedmioty w celu kontroli ich nienaruszalności, pieczęć jako reprezentant władzy państwowej i osób prywatnych
w Polsce: najstarsze odciski pieczęci Rychezy z 1025 i Hermana, pieczęcie stwierdzały autentyczność dokumentu, w miarę rozwoju podpisu rola pieczęci maleje ( XV w )
Budowa pieczęci
1) Tłok – forma do wyciskania pieczęci z twardego materiału (metal ołów stal twarde drewno)
sporządzano go przez odlew z odpowiednich matryc, opracowanych przez rytowników, często jest dziełem artystycznym. Z czasem wykonywanie tłoków z godłem państwowym i samorządowym jest w kompetencji tylko mennicy państwowej, a władca państwa kontroluje sporządzanie tłoków w prywatnych warsztatach.
2) Materiał pieczętny – początkowo z gliny, ołowiu, wosku. Z czasem do wosku dodawano żywicę, ew smołę żywiczną, olej lniany lub terpantynę, barwiona na zielono, czerwono, bało, czarno lub niebiesko. Kolor czerwony rezerwowano do kancelarii monarszej.
Z chwilą pojawienia się papieru wosk nakładano na niego i dopiero potem pieczęć.
Metal/ołów był używany w kancelarii papieskiej, bizantyjskiej a potem na rusi.
Lak pieczętny od XVI w jako materiał lepszy do wosku, używany do dziś.
Ciasto w postaci opłatwka od XVIII w nakładano na papier, zabezpieczano drugim papierem i odciskano pieczęć.
Tusz najmłodszy z materiałów używany od XVIII w do dziś, wcześniej sporadycznie, przeważnie był brązowy, czarny lub z lekkim odcieniem zieleni, potem więcej kolorów, czerwony znów dla państwowej władzy.
Bezbarwne pieczęcie od 2poł XIX w wyciskane na materiale pisarskim przy pomocy tłoków w formie prasy (np. na dowodzie osobistym)
3) Kształt pieczęci – zależał od użytkownika i aktualnego zwyczaju
koliste i owalne dla monarchy
ostroowalne dla kościoła
tarczowe dla rycerstwa
wieloboczne dla szlachty i mieszczaństwa
Pieczęć odciskana na polu dokumentu ograniczana była co do wielkości, wraz z pojawieniem się wiązadła zaczęła się zwiększać, im dokument ważniejszy tym pieczęć bardziej okazała.
4) Wyrażenia pieczętne: pieczęć portretowa (siedzący stojący lub na koniu władca/osoba)
pieczęć obrazowa (budowle, motywy zwierzęce, roślinne, postacie świętych czy sceny kościelne)
pieczęć herbowa (z herbem w polu pieczęci)
pieczęć pismowa (sentencje, dewizy, nazwy urzędów, osób fizycznych itp. od XVIII w)
5) napis pieczętny – umieszczany wzdłuż krawędzi pieczęci często w kilku wierszach odzielony od wyobrażenia napieczętnego linią otokową, rozpoczyna się znakiem krzyża pośrodku górnej krawędzi pieczęci. Treść odnosie się do przynależności pieczęcie do osoby prawej lub fizycznej, decyduje o jej wartości prawnej, pisany po łacinie w średniowieczu, od XVI pojawia się j.polski
6) sposób przytwierdzania pieczęci – pieczęcie wyciskane są na dokumencie: -na stronie teksty, -na odwrocie -jako zamknięcie (zapieczętowanie pisma)
przywieszana za pomocą luźnych wiązań lub przy pomocy naciętego przy krawędzi dokumentu wąskiego paska pergaminu. Celem przywieszenia pieczęci zakładano dolną część pergaminu, celem wzmocnienia miejsca przez otwory robione w zakładce przewlekano odpowiednie wiązanie które na koncu przeciągano przez wosk i umieszczano w specjalnej miseczce woskowej lub innej. Kancelaria papieska przywieszała na jedwabnych sznurkach które potem barwiono na ten sam kolor co pieczęć. W wypadku większej ilości pieczęci przywieszano je wg godności właściciela.
7) zabezpieczenie pieczęci – przed zniszczeniem, pokrywano pieczęć woreczkiem, woskową miseczką lub drewnianą puszką.
8) Rodzaje pieczęci:
-pieczęć papieska – bulla dwustronna, z jednej str imię papieski z drugiej wizerunek apostołów piotra i pawła
-pieczęć monarsza – portretowa, majestatywna, władca na tronie (cesarska królewska książęca)
-pieczęcie osób duchownych – biskupów i opatów, portretowa już od X w w polsce od XIII
tronowa i stojąca
-pieczęć rycerska – w formie heraldycznej, najpierw pojawia się na niej znak własnościowy, potem tarcza, hełm albo klejnot, ma charakter pieczęci prywatnej
-pieczęć państwowa – to pieczęć monarsza lub ustalana przez rząd w oparciu o uchwałę o herbie państwowym
-pieczęcie miejskie – związnae z władzami miejskimi, wprowadzają architekturę miejską, podkreślają powiązania z właścicielem miasta, od XIV w herb miasta na pieczęciach
-pieczęcie wiejskie – na podobnej zasadzie jak miejska, są rzadkie, mają wyobrażenia narzędzi rolniczych, cechy topograficzne lub zapożyczenia z herbów rycerskich właścicieli wsi
-pieczęcie korporacji – to przede wszystkim pieczęcie kościelne (klasztory kapituły) ze świętymi patronami albo atrybuty uniwersytetów z wyobrażeniami patrona albo organizacje z wyobrażeniami o statutowych celach owych organizacji mające na celu ich rozpoznawalnosć.
9) Funkcjonowanie pieczęci – Prawo posiadania pieczęci miała każda osoba prywatna ciesząca się wolnością osobistą, pieczęc mogła być dziedziczna
cerentia sigilli -nieposiadanie własnej pieczęci było związane z małym upowszechnieniem dokumentów, kosztami sporządzenia tłoku lub niepełnoletności czy braku nadziału majątkowego jednostki.
Sigillum authenticum – pieczęć nadająca pełną wiarygodność (papieska cesarska królewska z czasem też inne )
10) współpieczętowanie – inne pieczęcie przy dokumencie obok pieczęci wystawcy gwarantem woli wyrażonej przez wystawce
11) użycie niewłaściwej pieczęci – z chwilowego braku odpowiedniej, potem trzeba przywiesić właściwą
12) zabezpieczenie autentyczności pieczęci – contrasigillum czyli użycie pieczęci dwustronnej mniejszej od pieczęcie właściewej, zanika po XV w
13) ochrona i przechowywanie tłoków pieczętnych – mająca uniemożliwić naduzycie pieczęci, sankcjonowana odpowiedzialnością karną (nawet śmeircią) opiekowali się nimi urzędnicy przechowując je w skarbcach żelaznych skrzyniach i kasetach (pod kluczem) wykonywanie tloków byo kontrolowane, tylko nieliczni wiedzieli jak.
Zużyte tłoki niszczono lub zabezpieczano specjalnym przewodem sądowym ogłaszanym publicznie
14) nadużycia i fałszerstwa - nieprawe użycie orginalnego tłoku było dosyć częste albooo naśladowanie orginalnego tłoku, falszerstwo karano wraz z najcięższymi zbrodniami prze powieszenie, ścięcie, spalenie lub dożywotnie więzienie. Banicja czy grzywna była karą najłagodniejszą.
madzia.1majka2