POLITYKA ZAGRANICZNA MIKOŁAJA I
1. Rozwój kwestii Wschodniej
Wstąpienie Mikołaja I na tron zapoczątkowało nową fazę w rosyjskiej polityce zagranicznej. Za czasów panowania Aleksandra I była to polityka pasywna i ściśle związana z bieżącymi interesami państw Świętego Przymierza. Zaniedbywał on tym samym sprawy związane z bieżącymi interesami Rosji – Bliski Wschód.
Mikołaj po objęciu rządów przeszedł do zdecydowanie bardziej aktywnej polityki zagranicznej. Stawiał sobie z główny cel rozwiązanie kwestii cieśnin śródziemnomorskich – zagwarantowanie sobie swobodnego przejazdu okrętów na Morze Śródziemne. Nie chodziło mu o całkowite wyparcie Turków z Europy. Jego koncepcje przewidywały udzielenie pomocy narodom bałkańskim w ich walce przeciw Turcji.
W roku 1821 wybucha w Grecji powstania, a w Europie wiedziano, że Rosja otacza opieka emigrantów greckich. Odpowiedzią na ogłoszenie przez Grecję niepodległości była masakra ludności greckiej w Konstantynopolu.
Państwa europejskie nie pozostawały na te czyny obojętne; płynęły środki materialne z Anglii i Francji, rządy tych krajów pozwalały udawać się do Grecji ochotnikom ( Jerzy Byron).
W Konstantynopolu zdawano sobie sprawę, że nie da się stłumić powstania własnymi siłami więc zwrócono się z prośba o pomoc do paszy Egiptu Mahmeta Alego, który dysponował doskonałą i świetnie zorganizowana armią. W zamian za pomoc miał otrzymać Cypr i Kretę, a jego syn miał zostać namiestnikiem na Peloponezie. Interwencja egipska nastąpiła szybko. Dowódca wojsk był Ibrahim – pasza. Zajmują pierwsze punkty oporu m. in. Navarino.
Te wydarzenia doprowadziły do międzynarodowego porozumienia w sprawie Grecji. Wyszła ona inicjatywy Anglii. Z jej ramienia przybył do Petersburga ks. Artur Wellington; złożył carowi gratulacje z powodu objęcia tronu podjął rozmowy w sprawie greckiej. Podpisano 23 III (4 IV) 1826 tzw. protokół petersburski:
· zobowiązanie do nacisku na Turcję w celu uzyskania od niej zgody na antynomię Grecji
· granice należało ustalić na podstawie obopólnego porozumienia
· obie strony godziły się na to, że w wypadku odrzucenia ich pośrednictwa przez Turcję będą miały wolna rękę
Zawiadomienie o protokole wysłano do Paryża, Berlina i Wiednia, ale tylko Francja zdecydowała się przyjąć i była gotowa do współdziałania.
Niezależnie od protokołu Rosja postanowił wystąpić z innymi żądaniami: Mikołaj polecił wystosować do Konstantynopola ultimatum w sprawie nadania autonomii Mołdawii i Wołoszczyźnie , swobody kursowania statków rosyjskich po morzach i by Turcja stosowała się do wszystkich wcześniejszych układów rosyjsko – tureckich. Zostało ono przyjęte w dniu 25 IX (7 X) 1826 i obie strony podpisały je w Akermanie.
2. Wojna z Persją
Anglia nie była zadowolona z podpisania powyższego układu; chcąc osłabić Rosję Anglicy zaczęli wywierać nacisk na szacha perskiego, żeby wypowiedział Rosji wojnę. W Persji Anglicy widzieli „niepewnego sąsiada” Rosji, który powstrzymywał ja przed bardziej agresywnymi wystąpieniami przeciwko Turcji.
Wieloletnie spory graniczne obu państw wydawały się klarować jeszcze za poprzedniego władcy Rosji Aleksandra I. Po jego śmierci Mikołaj chciał szybko zakończyć spór i wysłał do Teheranu posła nadzwyczajnego ks. Aleksandra Mienszykowa by potwierdzić układ giulistański, ale misja zakończyła się fiaskiem.
Persja zaczyna już w lipcu 1826 roku kroki zaczepne. Wojskiem rosyjskim dowodził generał Aleksy Jermołow. Uderzenie Persji szło w kierunku północnym i północno – zachodnim by zdobyć Tyflis, ale gdy był oblegany przez Suszę wysłano dodatkowe oddziały rosyjskie. Wojska perskie zostały rozbite pod Szamchorem, a później pod Jelizawetpolem 13 (25) IX 1826 roku. (Paszkiewicz).
Gdy wojska rosyjskie zagroziły Teheranowi, Persja zgodziła się na zawarcie traktatu pokojowego. Podpisano go w Turkmanczaju 10 (22) II 1928:
· Persja zrzekła się północnego Azerbejdżanu
· oddała Rosji chanaty erywański i nachiczewański
· zobowiązała się do zapłacenia kontrybucji
· kupcy rosyjscy mieli w Persji specjalne przywileje
· tylko Rosja miała prawo utrzymywać flotę wojenną na Morzy Kaspijskim
3. Wojna rosyjsko – turecka
Wojna z Rosji z Persją obudziła w Konstantynopolu nadzieję na pomyślniejsze dla Turcji uregulowanie spraw. Grecy zwrócili się do Rosji z prośba o pomoc. W związku z tym podjęto kolejne rozmowy dyplomatyczne, które doprowadziło podpisania w Londynie w lipcu układu między Anglią, Francja i Rosją – zwrócono się do Turcji i do Greków z żądaniem zawieszenia broni i podjęcia pertraktacji. Znalazła się tam dodatkowa tajna klauzula mówiąca o możliwości zastosowania środków przymusu, gdyby Turcja opierała się żądaniom dłużej niż miesiąc.
Po odrzuceniu tych propozycji połączone jednostki Rosji, Anglii i Francji rozbiły flotę egipsko – turecką w Zatoce Navarino – 20 X 1827.
Po klęsce floty sułtan Mahmud II 20 XII 1827 roku wystosował manifest do narodu:
· oskarżenia pod kierunkiem mocarstw
· wypowiedzenie konwencji akermańskiej
· wezwanie do wojny świętej
W dniu 14 (26) IV 1828 roku opublikowano manifest Mikołaja I, który wyjaśniał, że Rosja nie myśli o zniszczeniu Turcji, ale konwencja akermańska i traktat londyński muszą być przestrzegane. Stanowił on zarazem wypowiedzenie wojny.
Działania wojenne toczyły się na froncie bałkańskim i w Transkaukazji, gdzie Rosjanie zdobyli ważne twierdze Achałcych, Kars, Bajazet i Erzerum. Frontu bałkańskiego bronili Turcy zaciekle, więc nie od razu doszło do rozstrzygnięć. Dopiero w roku 1829 wojska prowadzone przez Iwana Dybicza, pokonały Turków pod Kulewcza i przeszło na Bałkany. Po bardzo szybkim marszu 8 (20) VIII kapitulował Adrianopol.
Turcja poprosiła o pokój podpisany w Adrianopolu 2 (14) IX 1829 roku:
· Turcja przyznała autonomię Mołdawii i Wołoszczyźnie
· oba księstwa okupowane miały być przez Rosję dopóki nie otrzyma kontrybucji wojennych
· autonomia dla Serbii i obietnic dla Grecji
· Bosfor i Dardanele udostępnione zostały dla swobodnej żeglugi
· Poddani rosyjscy uzyskali wolność handlu
· Rosja otrzymała ujście Dunaju i część wybrzeża czarnomorskiego oraz paszałyk achałcychski
· Kars, Bajazet i Erzerum wracały do Turcji,
W obawie przez konfliktem z Anglia i Francją Rosja musiał zrezygnować z Konstantynopola.
4. Problem turecki w dyplomacji europejskiej
Na problemach Turcji chciał skorzystać pasza Egiptu, Mahmet Ali by całkowicie zrzucić zwierzchnictwo tureckie i w roku 1831 zbuntował się przeciwko cesarzowi i próbował opanować Syrię. Zadania to powierzył Ibrahimowi, który nie tylko szybko zdobył Syrię, lecz wkroczył też ze swymi wojskami do Azji Mniejszej co bardzo niepokoiło Rosję.
Dyplomacja rosyjska próbowała skłonić Turcję do przyjęcia pomocy wojskowej od Rosji, a Egipt do zawieszenia broni. Turcja chciała się obejść bez pomocy, a Ibrahim chciał się dogadywać gdy jego wojska będę w pobliżu Konstantynopola.
Car nie zamierzał czekać i w 1833 roku desant rosyjski stanął nad Bosforem; wtedy wycofały się wojska Ibrahima, a Egipt zawarł układ z Turcją, na mocy którego Mehmet Ali otrzymał dożywotnio Syrię, Palestynę i Cylicję, a pertraktacje rosyjsko – tureckie doprowadziły do podpisania traktatu w Unkiar – Iskelessi 26 IV (8 VII) 1833; potwierdzono poprzednie układy, a Rosja przyrzekła w razie potrzeby udzielić Turcji pomocy zbrojnej w zamian za to Turcja w tajnej klauzuli zamknęła cieśniny czarnomorskie dla floty wojennej innych państw.
Rosja tym samym uzyskała rzeczywistą przewagę polityczną na Bliskim Wschodzie., co musiało stać się zalążkiem nowych problemów. W związku z tym Mikołaj I postanowił zbliżyć się do Austrii i Prus.
Konwencja zawarta w Munchengratz mówiła o wspólnym zagwarantowaniu nienaruszalności Turcji. W październiku 1833 roku Rosja, Prusy i Austria podpisały konwencje w Berlinie. Przewidywano w tajnej klauzuli możliwość interwencji w sprawy wewnętrzne Turcji.
W roku 1838 Anglia i Francja zawarły bardzo korzystne dla siebie układy handlowe z Turcją, która rok później wypowiedziała wojnę Egiptowi. Tym razem wojska egipskie odnosiły same sukcesy. Zgodnie z postanowieniami traktatu można było oczekiwać interwencji Rosji. Po zmianie sułtana Turcja musiała poprosić o pomoc wszystkie mocarstwa.
W lipcu 1840 roku Anglia, Rosja, Austria i Prusy podpisały w Londynie konwencję, w której opowiedziały się za utrzymanie dotychczasowego stanu rzeczy w Turcji. Mahmet Ali próbował jeszcze walczyć ale ostatecznie jego wojska musiały wycofać się z Syrii.
Konwencji nie podpisała Francja gdyż na rozmowy nie została zaproszona, konwencje powtórzono w 1841 roku i tą już Francja podpisała. Cieśniny czarnomorskie ostały uznane na neutralne.
5. Ruchy wolnościowe
Królestwo Polskie
Dnia 29 IX 1830 roku wybuchło powstanie w Warszawie – Mikołaj został zdetronizowany i sejm powołał Rząd Narodowy z Adamem Czartoryskim. Jednakże losy wojny były z góry przesądzone – kierownictwo powstania nie zdecydowało się na śmiałe reformy społeczne i nie potrafiło nadać mu ogólno ludowego charakteru, zawiodły tez rachuby na pomoc zagraniczną.
W maju 1831 na czele wojsk rosyjskich stanął Paszkiewicz, który doprowadził do upadku powstania, Mikołaj zastosował wobec ludności Królestwa Polskiego surowe represje.
Kresy
Ruchy wolnościowe wybuchały też na kresach. Najwięcej kłopotów sprawiały Transkaukazja i Kaukaz: w Gruzji od przyłączenia do Rosji w roku 1831ruchy ludowe właściwie w ogóle nie ustawały, zaś w Armenii i Azerbejdżanie przyczyną był trudny do zniesienia ucisk feudalny tamtejszych obszarników, ale nie chciano też znosić reżimu narzuconego przez carat.
Czeczenia i Dagestan
Samowola urzędników carskich, stosowanie przymusu, rekwizycje i ciągłe naruszanie miejscowych tradycji i obyczajów oburzały nieustannie ludność i potęgowały jej nienawiść do przedstawicieli reżimu. Sytuację komplikowały stosunki wewnętrzne: niski poziom techniki uprawy roli i zależność chłopów od feudałów.
Wielką rolę odgrywał też czynnik religijny, a wręcz fanatyzm. Duchowni mahometańscy prowadzili wśród górali propagandę tzw. Miurydyzmu wysuwając hasło „świętej wojny z niewiernymi” i zaczęli wzywać do walki z Rosjanami.
Powstanie górali zaczęło się w roku 1834 i trwało około 25 lat. Jego przywódcą był Osman Szamil:
· Zjednoczył różnorakie plemiona górskie
· Wprowadził w wojsku surową dyscyplinę
· Wymagał ślepego posłuszeństwa
· Korzystał z pomocy tureckiej i angielskiej
· Pomagały mu warunki topograficzne (góry z masą kryjówek)
Dopiero w 1859 roku wojskom rosyjskim udało się położyć kres tej wojnie i wziąć Szamila do niewoli. Trzymano go w Rosji do 1870 roku a później pozwolono na pielgrzymkę do Mekki.
madzia.1majka2