Pytanie 41.: Polacy w Dumie rosyjskiej.
Wybory[1] ścisłe (właściwe) do Dumy odbyły się w Królestwie 3 V 1906 r. Trzydzieści cztery mandaty[2] zdobyła endecja, reprezentowana oficjalnie przez Stronnictwo Narodowo – Demokratyczne. Wspierali ją realiści. Dwa mandaty zdobyli Litwini. W dumie nie znalazł się Dmowski (nie posiadał praw wyborczych), natomiast na ławach poselskich zasiedli m.in. Jan Harusewicz[3], Maurycy Zamoyski, Władysław Grabski. Wśród posłów było 5 chłopów oraz po jednym robotniku i rzemieślniku. Poza tym Polacy zasiadali w Radzie Państwa, tj. izbie wyższej, w następstwie mianowania bądź wyboru przez korporacje społeczne.
27 IV/ 10 V 1906 w Pałacu Taurydzkim w Petersburgu nastąpiło uroczyste otwarcie Dumy. Polaków było łącznie 55, co dało około 10% ogółu członków Dumy. 34 z Królestwa, 18 z Ziem Zabranych (Koło Kresowe). Polacy z Królestwa utworzyli Koło Polskie na wzór tych z Berlina i Wiednia. Rząd i nacjonaliści rosyjscy przyjęli to z niechęcią, liczyli bowiem ,że Polacy przyłączą się do partii rosyjskich. Powstanie Koła uznali za widomy znak polskiego separatyzmu.
W styczniu 1907 r. odbyły się wybory do II Dumy, które w Królestwie znów przyniosły sukces endecji, w jednym bloku z realistami. Do wyborów w Królestwie stanęło SDKPiL, jednak nie odnieśli sukcesu. Zmieniono ordynację wyborczą, by wzmocnić stronnictwa prorządowe. Reprezentację Królestwa zmniejszono z 34 do 14 mandatów, z których 2 zostały zastrzeżone dla społeczności rosyjskiej. Sposobem pozyskania przez endecję zaufania stronnictw prorządowych było manifestacyjne podkreślenie znaczenia Rosji dla Polaków. Jednym ze środków stało się uczestniczenie, chociaż krótko, w popieranym przez rząd ruchu neoslawizmu, jednak nie przyniosło to endecji żadnych korzyści politycznych.
Wybory do III Dumy odbyły się na zmienionych zasadach; umożliwiły one większą reprezentację warstw społeczeństwa przychylnych absolutyzmowi cara. Dopiero ta III Duma, dużo bardziej konserwatywna od poprzednich, przetrwała pełną kadencję, od 1907 do 1912. W jej skład weszło 12 posłów z Królestwa Polskiego i 6 z ziem zabranych. W 1909 r. wniesiono projekt do Dumy, wspierany przez biskupa chełmskiego Eulogiusza, który przewidywał wyłączenie z generałgubernatorstwa warszawskiego w całości lub w części 11 powiatów guberni siedleckiej i lubelskiego, tzw. Chełmszczyzny, co nastąpiło ostatecznie w 1911 r. Była to manifestacja rosyjskiego nacjonalizmu. Podobny wydźwięk miała rusyfikacja linii kolejowej warszawsko – wiedeńskiej.
IV Duma, w latach 1912-1917, była właściwie tylko klubem dyskusyjnym i oferowała bardzo ograniczoną krytykę rządów cara. Duże wpływy osiągnęli w niej, podobnie jak w III Dumie nacjonaliści rosyjscy. W ostatnich latach przed wybuchem wojny światowej to już nie rząd, ale właśnie Duma stała się ośrodkiem narodzin antypolskich pomysłów. Rewolucje w 1917 roku zakończyły jej istnienie.
[1] Ordynacja wyborcza do dumy oparta była podobnie jak w wielu krajach Europy na systemie kurialnym. Prawa wyborcze mieli mężczyźni (aczkolwiek nie wszyscy), którzy ukończyli 25 rok życia. Głosowano w 4 kuriach: ziemskiej, miejskiej, gminnej i robotniczej. Wybory były pośrednie, najpierw wybierano elektorów.
[2] Królestwo otrzymało 37 mandatów, w tym jeden zastrzeżony do prawosławnych. Do wyborów stanęli: endecja, realiści oraz liberałowie (pedecja). Socjaliści, w tym żydowscy, podobnie jak w całym państwie, oraz ludowcy z Królestwa zbojkotowali wybory jako niedemokratyczne i mające umocnić stary system.
[3] Prezes Koła Polskiego w Dumie IV kadencji (1912 – 1917).
madzia.1majka2