Regresja zasięgów
Kres zasięgu jest zjawiskiem dynamicznym – jest uzależniony od tego, jak na poszczególnych stanowiskach kresowych kształtuje się przyrost rzeczywisty. Gdy jest on ujemny, populacja lokalna zmniejsza liczebność i w końcu zanika. Jeśli proces ten powtarza się na wielu stanowiskach kresowych równocześnie – zasięg zaczyna się cofać.
Trwające dłużej zmiany mogą powodować, że obszerny zasięg gatunku staje się zasięgiem reliktowym.
Relikt (przeżytek):
- geograficzny – każdy takson (niezależnie od swojego wieku i pozycji systematycznej), którego pierwotnie obszerny zasięg uległ wydatnemu skurczeniu; np. rodzaje Sequoia i Metasequoia, rozpowszechnione u schyłku kredy, dzisiaj obecne tylko w pn. Kalifornii i środkowych Chinach
- systematyczny – określenie używane w rozważaniach filogenetycznych do określania ostatnich żyjących przedstawicieli starych linii rozwojowych, niezależnie od ich zasięgu geograficznego. Relikty systematyczne mogą więc być roślinami szeroko rozpowszechnionymi (np. Isoetes, jedyny żyjący przedstawiciel klasy Isoetopsida) lub, co jest znacznie częstsze, być jednocześnie reliktami geograficznymi ( np. Ginko, jedyny przedstawiciel archaicznej klasy Ginkopsida).
Przyczyny powstawania zasięgów reliktowych
Typ
Opis
Przykłady
Relikty klimatyczne
Ich powstanie wiąże się ze zmianami klimatu, w Europie przede wszystkim z fazami glacjalnymi późnego plejstocenu oraz ciepłymi fazami holoceńskimi (reliktów interglacjalnych jest bardzo niewiele)
Relikty glacjalne: - oligotermiczne rośliny arktyczne, borealne lub górskie, które znalazły schronienie na oderwanych stanowiskach niżu: torfowiskach, źródliskach, skałach o północnej ekspozycji; np. brzoza karłowata Betula nana oraz malina moroszka Rubus chamaemorus na torfowiskach Pomorza i Sudetów )gatunki arktyczno-borealne), skalnica gronkowa Saxifraga aizoon w skałach Wyżyny Krakowsko – Wieluńskiej (gat. górski)
Relikty topograficzne
Ich rozmieszczenie jest związane ze stałymi elementami rzeźby terenu zanikającymi obecnie w toku procesów geomorfologicznych
- Abies alba na europejskim dziale wodnym w Puszczy Białowieskiej
- Allium strictum na wypreparowanych przez erozję północnych krawędziach Podola
Relikty edaficzne
Spotykane na takich typach gleb, które kiedyś były szeroko rozprzestrzenione, a potem uległy zniszczeniu i utrzymały się tylko w niewielu miejscach
- słonorośla i rośliny wydmowe, które po regresji morza utrzymują się w głębi lądu na dawnych siedliskach nadbrzeżnych, tzw. relikty litoralne (np. na terenie dawnego Morza Yoldiowego, nad jeziorami Ładoga i Onega żyją dzisiaj Elymus arenarius, Juncus balticus, Lathyrus maritimus
Relikty biotyczne
Ich powstanie jest związane ze zmianą układów stosunków konkurencji międzygatunkowej.
- szczeliny skalne, w których skupiają się stare, przeżytkowe gatunki
Ostoje (refugia) – miejsca, w których relikty skupiają się bardzo licznie, nadając florze wyraz odrębności i bogactwa. Powstały dzięki panującym lokalnie korzystnym czynnikom rozwojowym, które pozwalały przetrwać dawnym składnikom flor, wyniszczonym przez różnorodne czynniki na innych obszarach.
Np.:
- ostojami oligotermicznej flory arktycznej były prawdopodobnie tereny niezlodowacone położone w bezpośredniej bliskości lodowców.
- ostojami preglacjalnej roślinności leśnej były obszary oddalone od czoła lądolodu w kierunku południa na tyle, że nie zaznaczył się na nich wpływ klimatu periglacjalnego. Dla lasów zrzucających liście na zimę były to trzy wielkie ostoje: wschodnioazjatycka, północnoamerykańska oraz bałkańsko – czarnomorska
Relikty wędrujące – relikty, których zasięg skurczył się do niewielkich rozmiarów w niesprzyjających okolicznościach, ale po ich ustąpieniu organizmy weszły w fazę ekspansji, ponownie zwiększając swój zasięg.
- Dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia i różanecznik żółty Rhododendron flavum (Rh. Luteum), które rozprzestrzeniły się w kolocenie z ostoi na Podolu i Opolu, docierając daleko na zachód (pierwsza do Wyżyny Małopolskiej, druga do Kotliny Sandomierskiej).
- Cieszynianka Hacquetia epipactis, przybyła na ziemie polskie w holocenie przez Bramę Morawską z ostoi po południowej stronie Karpat.
morcys1