Podgromada: Malacostraca- rakowce
- u Porcellio, Porcellium, Armadillo, Armadillidium przystosowanie do oddychania powietrzem – w obrębie endopoditów powstają specjalne narządy oddechowe o charakterze pseudotchawkowym
- Układ pokarmowy:
- jelito jest różnie wykształcone zależnie od pobieranego pokarmu
- część przednia (żołądek), jak i tylna, wysłane chityną ulegają linieniu
- do jelita środkowego dochodzą entodermalne cewkowate schyłki odpowiadające wątrobo-trzustce innych grup
- Układ wydalniczy:
- gruczoły szczękowe i nefrocyty
- przewód nefrydialny u form słodkowodnych jest znacznie dłuższy, aniżeli u form morskich
- Układ krążenia:
- serce w części grzbietowej tylnej partii tułowia i w odwłoku, zamknięte w osierdziu segmentalnie rozpiętym na mięśniach skrzydłowych, podobnie jak u owadów
- serce ma jedną (ladowe) lub dwie (wodne) pary ostiów
- Układ rozrodczy:
- rozdzielnopłciowe
- wyraźny dymorfizm płciowy u Gnathidea, Epicaridea
- u samców 2 para pleopodiów przekształcona w narząd kopulacyjny
- u samic rozwija się komora lęgowa ograniczona oostegitami
- jądra- 1-3 pary cewkowatych narządów uchodzących na końcu tułowia
- jajniki- parzyste, przeważnie w postaci długich silnie splątanych cewek- zwłaszcza u pasożytniczych – uchodzą w 6 segmencie tułowia
- Rozmnażanie:
- pewne pasożyty obojnakami
- u Bopyridae płeć ustala się w zależności od czasu kontaktu z żywicielem (najpierw samice)
- Rozwój:
- larwy wylęgają się z jaj, przez pewien czas zostają w komorze
- są podobne do postaci dorosłych, różnią się brakiem 7 pary torakopoditów- stadium manka
- 3 formy stadium manka:
* forma epicaridium- 0,2-0,3 mm, pelagiczna, pływa 2 tygodnie za pomocą czułków 2 pary jak i pleopodiów, odżywia się zapasami żółtka
* forma microniscium- głównie u form pasożytniczych, w kolejnych linieniach tacą szczeci, a odnóża i segmentacja ulegają zatarciu
* forma cryptoniscium 0,5-2 mm, pelagiczne, pływające za pomocą czułków drugiej pary i pleopodiów, żuwaczki typu kłującego
- niektóre odżywiają się szczątkami organicznymi, inne są roślinożerne, pasożyty
- zamieszkują dno morza lub zbiorników śródlądowych
- między koloniami jamochłonów, gąbek, mszywiołów, w mule
6. Rząd: Amphipoda- obunogi
- niewielkich rozmiarów
- ciało bocznie spłaszczone, segmentowane
wyraźnie
- brak pancerza
- pierwszy segment tułowia zrasta się z głową
- odnóża tułowiowe zróżnicowane na 2 grupy, tylne o charakterze skocznym przeważnie
- Budowa ciała:
- ciało cylindryczne u form pelagicznych
- normalnie z głową zrasta się pierwszy torakomer
- pozostałe segmenty są wolne, tylko u pelagicznych Hyperiidae zrastają się dodatkowo między sobą
- wyróżnia się część tułowiową jako mezosomę, pierwsze 3 segmenty odwłoka jako metasomę i końcowe segmenty jako urosomę
- telson jest zawsze bardzo mały, czasem rozszczepiony
- u większości pierścienie tułowia są na bokach zaopatrzone w silnie rozwinięte płytki, odpowiadające epimerom (skierowane są w płaszczyźnie równoległej do płaszczyzny symetrii ciała)
- na głowie oczy złożone, siedzące
- oczy nie mają wyodrębnionych soczewek dla poszczególnych ommatidiów
- czułki na ogół dobrze rozwinięte, jednogałęziste, u samców często dłuższe
- narządy gębowe typu gryzącego
- żuwaczki i szczęki na ogół dobrze rozwinięte
- pierwsza para odnóży tułowiowych funkcjonuje jako szczękonóża
- odnóża jednogałęziste tułowiowe są zróżnicowane na 2 grupy: pierwsze 4 pary- nieco krótsze, silniejsze, skierowane ku przodowi, ich końcowe człony zakończone pazurkiem skierowanym ku tyłowi [2 pierwsze pary są chwytne, zakończone pazurkiem; 3 pozostałe są bardziej smukłe, wydłużone, skierowane ku tyłowi]
- odnóża odwłokowe 2-gałęziste- różnie ukształtowane [pierwsze 3 pary wieloczłonowe, uszczecinione silnie typu pływnego; 3 tylne- odbijają zwierze od podłoża]
- żołądek
- jelito
- prosty przewód
- od części przedniej jelita odchodzą do tyłu 2 lub 4 długie, cewkowate, ślepe schyłki uważane za odpowiedniki wątrobo-trzustkowe
- w części tylnej podobne, ale krótkie, nieparzyste lub parzyste na stronie grzbietowej
- naczynie krwionośne ściśle przylega do uchyłka, któremu przypisują się funkcje ekskrecyjne
- oprócz tego funkcjonuja jako narządy wydalnicze gruczoły czułkowe, nefrocyty w ścianach zatok żylnych
- naczynie sercowe z 3 parami otworków
- krew z nóg i skrzeli przepływa do zatoki perykardialnej, a następnie do serca
- przez tętnicę przednią dochodzi do głowy, tętnica tylną – do odwłoku
- tętnicami bocznymi do narządów jamy ciała
- Układ oddechowy:
- skrzela (6 par na odnóżach tułowiowych 2-7 pary)
- u pewnych gatunków niektóre pary mogą być uwstecznione
- ruch odnóży powoduje zmianę wody wokół skrzeli
- u samic niezależnie od skrzeli powstają oostegity, zwykle na 4-7 parze odnóży tułowiowych
- często z wyraźnym dymorfizmem płciowym: samce mają dłuższe czułki, silniej uzbrojone odnóża
- jajniki, jaki i jądra są cewkowatego kształtu
- oba nasieniowody uchodzą na płycie koksalnej- kończą się 2 brodawkami (narząd kopulacyjny)
- brak gonopodiów- odnóży odwłokowych funkcjonujących jako narządy kopulacyjne
- jaj noszone w komorze lęgowej aż do wyklucia młodych
- brak przeobrażeń drapieżny tryb życia tego rzędu
- niektóre pasożytują na skórze
- znamy 3000 gatunków
5. Narząd: Pancarida
- ciało dość jednolicie ukształtowane
- tułów i odwłok nie wyróżniają się kształtem, jedynie obecnością odnóży
- przód ciała pokryty krótkim karapaksem, który osłania po bokach jamę skrzelową służącą zarazem jako komora lęgowa
- z głowa zrasta się pierwszy segment, a jego odnóża funkcjonują jako szczękonóża
- obejmuje jeden rząd z 6 znanymi przedstawicielami
6. Narząd: Eucarida
- skorupiaki o pancerzu na przodzie zakończonym rostrum, bardzo dobrze rozwiniętym, pokrywającym cały głowotułów
- żuwaczki nie mają żuwek
- nigdy nie rozwijają się oostegity
- wątrobo-trzustka złożona z bardzo licznych cewek
- serce krótkie, workowate
1.Rząd: Euphausiacea- eufauzja
- niewielkie do 5 cm długości, przezroczyste, nieco bocznie spłaszczone
- epipodialne skrzela wystają spod pancerza
- pelagiczne
- pancerz nie pokrywa częściowo ostatniego segmentu tułowie, jak też podstaw odnóży tułowiowych, stąd nitkowate skrzela wystają spod niego
- praktycznie brak jamy skrzelowej
- 8 par odnóży tułowiowych, długich o silnie rozwiniętych endopoditach i krótkich egzopoditach mocno uszczelnione służą do pływania
- szczękonóża niewykształcone
- u niektórych drapieżnych gatunków 2, a czasem 3 para odnóży jest silnie wydłużona i zaopatrzona w małe szczypce- narząd chwytny
- uropodia podobnie jak telson, długie i smukłe
- Narządy wewnętrzne:
- między żołądkiem żującym i jelitem środkowym występuje para cewkowatych schyłków wątrobowych
- jako narządy wydalnicze funkcjonują gruczoły czułkowe
- krótkie workowate serce- 2 pary ostiów
- włoski węchowe
- silnie rozwinięte oczy
- oczy złożone z osadzone na 2-członowym członku, nieraz znacznych rozmiarów
- u form dorosłych często występują oczy naupialne
- u form żyjących na głębszych wodach z oczami złożonymi jest związany narząd luminescencyjny tzn. fotofor- mogą być poruszane za pomocą specjalnych mięśni
- jedne wydalają jaja wprost do wody (np. Euphausia) inne tworzą pojedyncze lub parzyste worki jajowe (Stylocheiron) przyczepione do ischium szóstego torakopodium
- zawierają 18-60 jaj zlepionych wydzieliną specjalnych gruczołów
- jaja rzucone wprost do wody nie toną
- bruzdkowanie przebiega bardzo szybko
- bruzdkowanie spiralne
- larwa nauplius, względnie metanauplius, które nie żerują, a odżywiają się zapasem żółtka embrionalnego
- dalsze stadia obejmują 3 formy larw:
* calyptopis- może być uważana za odpowiadającego żywika
* furcilia- ma ruchome oczy złożone
* cyrtopia
- mieszkańcy mórz w strefach pelagicznych
- zazwyczaj żyj masowo
- kryl
- 80 gatunków
2. Rząd: Decapoda- dziesięcionogi
- skorupiaki o ciele pokrytym silnie zwapniałym pancerzem pokrywającym cały tułów
- pięć par nóg krocznych (1 para zaopatrzona w potężne szczypce)
- 3 pary szczękonózy
- skorupiaki o największej organizacji i przejawach życia psychicznego
- pancerz obejmuje głowę i wszystkie segmenty tułowia zrośnięte razem w głowotułów
- miękki u form pelagicznych, silnie nasycony solami wapnia u form przybrzeżnych i dennych
- na przodki pancerz wyciągnięty w nieruchomy „dziób”- rostrum
- branchiostegity tworzą obszerną jamę skrzelową
- 3 pierwsze pary odnóży tułowiowych pełnią rolę szczękonóży, 5 par pozostałych ma charakter nóg krocznych lub pływnych
- nogi kroczne są 1-gałęziste, dobrze rozwinięte, stosunkowo silne
-1 para (czwarta tułowiowa) jest wyposażona w potężne szczypce- narząd chwytny, broń
- na pozostałych odnóżach mogą być małe szczypce lub pazurkowate zakończenia
- u Palinuridae, Scyllaridae i Hippidae brak szczypców
- głównie u dzięsięcionogów krocznych dobrze rozwinięte apodemy odnóży krocznych służą za przyczepy silnie rozwiniętych mięśni i wrastają tak silnie w obręb ciała- „szkielet wewnętrzny”
- w czasie linienia apodemy ulegają odrzuceniu wraz z całym pancerzem
- skrzela- wyrostki epipodialne, przeważnie silnie rozgałęzione o stosunkowo cienkiej chitynie, ulegającej również okresowej lince
- zależnie od miejsca osadzenia wyrostków
epipodialnych, wyróżniamy:
1. podobranchia- osadzone bezpośrednio na członie
2. arthrobranchiao sadzone na błonie stawowej odnóży
3. pleurobranchia osadzone na bocznej ścianie ciała
- w ten sposób mamy 4 piętra skrzeli
- zależnie od budowy wyróżniamy skrzela:
* skrzela drzewkowate- dendrobranchia (Pennaeidae)
* skrzela liściaste- phyllobranchia (Natantia)
*skrzela nitkowate (Astacura)
- ruch wody w jamie skrzelowej odbywa się od tyłu i dołu ku przodowi
- motorem napędzającym wodę jest przewiewnik – egzopodit 2 pary szczęk
- u krabów (Branchyura) jama skrzelowa jest hermetyczna, możność przebywania dużej ilości czasu poza wodą
- u krabów na szczękonóżach rozwijają się długie epipodity wyposażone w grzebykowe szczeci- czyszczą skrzela z zanieczyszczeń zewnętrznych
- odwłok różnie wykształcony:
- długoodwłokow- (Macrura)- należą tu krewetkokształtne o ciele delikatnym, lekko bocznic spłaszczonym lub cylindrycznym ciele, i rakokształtne ciężkie, masywne, spłaszczone grzbietowo-brzusznie
- krótkoodwłokowe- (Branchyura)- odwłok uwsteczniony lub zredukowany, zawsze zagięty na stronę brzuszną
- miękkoodwłokowe- (Anomura)- u jednych odwłok normalnie wykształcony, ale zwinięty w stronę brzuszną, u innych miękki workowaty, o zatartej segmentacji, musi być dodatkowo chroniony przez np. muszle, gąbki
- żołądek żujący szczególnie rozwinięty, z bogatym wyposażeniem wnętrza w listewki i zęby chitynowe, służące do dalszego rozdrabniania pokarmu
- w ścianach żołądka znajdują się konkrescencje wapienne w postaci 2 płaskich „kamyków” tzw. gastrolity
- gastrolity to zapasy soli wapiennych odkładane w okresie międzyliniowym, a przeznaczone do utwardzenia nowego pancerza po linieniu
- są tak umieszczone w ścianie żołądka, że po zrzuceniu wew. wyściółki chitynowej dostają się wprost do jego świata, gdzie ulegają rozpuszczeniu, a następnie wchłonięciu przez krwioobieg
- wątrobo-trzustka silnie rozwinięta, wielopłatowa
- gruczoły czułkowe w postaci silnie rozwiniętego przewodu nefrydialnego oraz dużego pęcherza moczowego gromadzącego mocz
- w ciele dziesięcionogów występują komórki wydalnicze- nefrocyty- zlokalizowane głównie w skrzelach i wzdłuż ścian naczyń krwionośnych oraz zatok
- narządy fagocytarne szczególnie rozwinięte w naczyniach wątrobowo- trzustkowych
- Układ krwionośny:
- otwarty, dobrze rozwinięty
- ma szereg naczyń rozprowadzających krew
- krótkie workowate serce, po stronie grzbietowej-> nieparzysta tętnica głowowa oraz parzyste tętnice boczne
- na stronie dolnej odchodzi nieparzysta tętnica na stronę brzuszną rozdzielająca się na dwie tętnice podnerwowe, przednia i tylna
- krew: szczeliny międzytkankowe-> brzuszna zatoka żylna-> skrzela-> zatoka osierdziowa-> przez ostia do serca
- Układ nerwowy:
- tworzy brzuszny łańcuszek nerwowy
- zwoje nadprzełykowe i podprzełykowe silnie rozwinięte i zróżnicowane morfologicznie w związku z wysoką stosunkowo sprawnością układu nerwowego
- narządy zmysłów dochodzą tu do perfekcji
- wyjątek gatunki Lysmata seticauda Calocaris macandrea
- dość znaczny dymorfizm- samce są większe i mają większe szczypce
- dorosłe samce linieją 2 razy do roku, samice tylko raz (zwg. na noszenie na swym ciele jaj i larw)
- u Homaridae i Astacidae pierwsze 2 pary odnóży odwłokowych są przystosowane do kopulacji jako monopodia
- Paguridae i Parastacidae brak gonopodów
- Paguridae i Brachyura narządy kopulacyjne w postaci wydłużonej brodawki
- jajowody uchodzą na podstawowych członach 3 pary tułowiowych lub na sternum
- u Brachyura przed ujściem jajowody tworzą schitynizowany zbiornik nasienia
- jaja podlegają całkowitemu bruzdkowaniu jedynie u Penaeidae
- u innych wszystkie przejścia do bruzdkowania powierzchniowego
- z jaj Penaeidea wylega się nauplius, u pozostałych żywik (zoea) lub nawet stadium mysis
- u słodkowodnych krabów i Astacidae cały rozwój zachodzi wewnątrz jaja, wylęgająca się „larwa” – postalarwa, ma cechy form dorosłych
- Ekologia:
- krewetki zmieniają zabarwienie i rysunek plam zależnie od podłoża, na którym przebywają
- kraby mają zdolności maskowania- wchodzą w współżycie z innymi zwierzętami
- większość jest drapieżna
- większość żyje w morzach
- 8500 gatunków
- od kilku mm do kilkudziesięciu centymetrów
1. Podrząd: Natantia- pływające
- ciało przeważnie bocznie spłaszczone
- pancerz słabo zwapniały
- anttenae z dużą łuska
- odwłok dobrze rozwinięty
- pleopodia o charakterze pływnym, torakopodia delikatne, rzadko mające egzopodity
- najprymitywniejsze wśród Decapoda
- przeważnie stadium larwalne: żywik (zoae), mysis lub decapodit
- krewetka Leande adspersus
- garnęła Crangon crangon
2. Podrząd: Reptantia- kroczące
- ciało spłaszczone grzbietowo brzusznie lub cylindrycznie
- pancerz silnie zwapniały
nogi tułowiowe silne, kroczne, 4 para (pierwsza kroczna) wyposażona w szczypce
- skrzela- trichobranchia
- jaja noszą przylepione do pleopodiów
- w rozwoju rzadko stadium larwalne mysis, z reguły dekapodit
- langusta Palinurus vulgaris
- rak stawowy
- rak rzeczny Astacus astacus
- homarze
3. Podrząd: Anomura - miękkoodwłokowe
- o odwłoku zagiętym w stronę brzuszną, miękkim, czasem asymetrycznym
- krab pustelnik Eupagurus bernhardus
- krab kokosowy Birgus latro
4. Podrząd: Brachyura- kraby
- ciało w postaci szerokiej dyskoidalnej tarczy głowotułowia
- odwłok symetryczny, krótki, podwinięty na stronę brzuszną
- czułki bardzo krótkie
- szczypce dobrze rozwinięte, czasem potężne
- skrzela typu phyllobranchia
- poruszają się ruchem, krocznym (bokiem), bardzo szybko
- nieliczne mają zdolność pływania
- uropodiów brak
- w rozwoju występują stadia larwalne: żywik (zoea), metazoea oraz dekapodit w postaci megalopa
- kraby plywające- Portunus holsatus
- Uca crenulata- z niewymiarowymi odnóżami szczypcowymi
- skorupiaki o stałej liczbie segmentów, z czego na głowotułów przypada 13 segmentów, na odwłok z telsonem 7 segmentów
- ciało pokryte dobrze rozwiniętym pancerzem, pokrywającym cały głowotułów (Thoracostraca) lub tylko częściowo pozostawiając część segmentów tułowia wolnych (Arthrostraca)
- na głowie mają one dwie pary dobrze wykształconych czułków i trzy pary przysadek gębowych
- żuwaczki przystosowane do miażdżenia pokarmu
- z 8 segmentów tułowia trzy zazwyczaj wchodzą w ściślejszy związek z głową
- szczękonóża stanowią aparat pomocniczy przy pobieraniu pożywienia
- pozostałe 5 par – to odnóża kroczne, z których szczególnie pierwsza para jest wyposażona w potężne szczypce chwytne
- z chwilą przekształcenia odnóży pływnych w kroczne tracą najczęściej gałąź zewnętrzną i stają się odnóżami jednogałęzistymi
- niektóre odnóża przekształcają się w aparat kopulacyjny
- przednia część układu pokarmowego, wykształcona jako żołądek – ma skomplikowaną budowę
- jest wysłany chitynowym oskórkiem – ulega on kresowemu zrzucaniu w czasie linienia
- można w nim wyróżnić część wypustową z systemów ząbków i listewek miażdżących dodatkowo pobrany pokarm, oraz część odźwiernikową, tworzącą rodzaj filtru złożonego z delikatnych listewek i szczeci, które przepuszczają tylko pokarm dostatecznie rozdrobniony do dalszego trawienia
- dodatkowy narząd trawienny- n. wątrobowo- trzustkowy
- Układ nerwowy i narządy zmysłów:
- oczy złożone- unerwione przez 3 centra nerwowe
- narządy płciowe żeńskie zawsze uchodzą na 6 segmencie tułowia
- męskie na 8 segmencie- ostatnim
- w rozwoju często brak przeobrażeń (rozwój bezpośredni)
- stadium nauplius występuje wewnątrz jaja
- jeśli przeobrażenie ma miejsce – podstawowa formą larwalną jest żywik- charakterystyczny dla Anomura, Brachyura, częściowo Macrura
- żywik ma pancerz pokrywający głowotułów i segmentowany odwłok pozbawiony odnóży
- 2-gałęziste szczękoodnóżą- narządy ruchu
- po kolejnych linieniach żywik przekształca się w metazoea I, II, III przez przybieranie dalszych par odnóży tułowiowych, aż do stadium myssis ze wszystkimi odnóżami tułowiowymi
- około 1400 gatunków
- największy z nich Jasus huegeli – 60 cm długości
1. Narząd: Phyllocarida
- najbardziej pierwotne, o ciele pokrytym 2-klapowatym pancerzem
- wszystkie segmenty wolne o odnóżach pływnych
- odwłok złożony z 8 segmentów
Rząd: Leptostraca
...
morcys1