Cywilizacja Indii
Prowadzący: dr Przemysław Piekarski
Forma: wykład 30 godz., konwersatorium 30 godz.
Warunki zaliczenia: egzamin
Punktacja: 6 ECTS
Zagadnienia:
1. Wedy i literatura wedyjska; cztery Wedy (Rig-, Jadżur-, Sama-, Atharwa-); brahmany, aranjaki, upaniszady; podział na objawienie (śruti) i tradycję (smriti); wedanga
2. Społeczeństwo wedyjskie: cztery warny (bramini, kszatriowie, wajśjowie, siudrowie) – geneza (ofiara Puruszy); cztery etapy życia; samskaras – hinduistyczne „sakramenty”
3. Religie nieortodoksyjne – buddyzm, dżinizm (dżajnizm): podstawy buddyzmu – Gautama Siddharta Buddha i jego życie jako symbol; cztery szlachetne prawdy; ośmioraka ścieżka; odmiany buddyzmu; kanon; ikonografia i sztuka buddyjska
4. Wielkie eposy: Mahabharata i Ramajana; purany
5. Hinduistyczna Trójca (Brahma, Wisznu, Śiwa) – Śakti – ikonografia
6. Główne święta: Diwali, Holi, Ganeśaczaturthi, Kumbha mela – święte rzeki, miejsca pielgrzymkowe
7. Indyjski mistycyzm – bhakti: saguna (kształt) Alwarowie, krisznaici, ramaici, mistycyzm pogranicza – nirguna (bezkształt) – Kabir i santowie, sufizm indyjski, sikhowie
8. Odrodzenie indyjskie – Arja Samadż, Brahmo Samadż, Wiwekananda, Ramakriszna, Krisznamurti, rodzina Tagore
9. Teatr indyjski; podstawy estetyki (teoria smaku – rasa); teatr tańca: kathakali, bharatantjam, kathak; dramat: klasyczny, raslila, Ramlila, jatra
10. Architektura indyjska: konstrukcja światyni (ardhamandapa – przedsionek, antaralaja – korytarz, mahamandapa – wielka sala – sanktuarium – garbhagriha), ewolucja wieży (piramida schodkowa, sikhara, sklepienie kolebkowe i drawidyjski), pańczaram miniatury budowli głównej – świątynie-rzeźby (Kajlasanatha w Ellorze, rathy w Mahabalipuram); architektura muzułmańska
11. Malarstwo: freski – Adżanta; miniatury (szkoły, technika, tematyka)
12. Muzyka: skala, rytm, instrumenty, raga
Materiały zawierają zebrane notatki z wykładów + wyróżnione inną czcionką uzupełnienia z Wikipedii i innych internetowych źródeł – dla rozjaśnienia i uporządkowania wykładów J
42
Historia Indii – okres wedyjski
Indie – obecnie nazwa geograficzna państwa, ale Indie to również to, co zostało odłączone w 1947r, po rozpadzie Indii m.in. na Pakistan (Wschodni i Zachodni – Bangladesz), Cejlon, Nepal, Iran, Afganistan, Kambodżę – tzn. Great India
„Iti hasa” [tak właśnie było] à określa historię, to w co ludzie wierzą, że tak było; wyobraźnia religijna pełni rolę historii (dlatego, że religia spełnia rolę najważniejszą)
granica – na rzece Indus, którą wcześniej nazywano Sindhu [Rzeka]
Rodzina języków indoeuropejskich
ok. 3,5 tys. lat one istniała rodzina, wspólnota indoeuropejska (jeden język, jedna kultura etc.), niewiele o tym wiadomo, nawet nie wiadomo gdzie była kolebka tej kultury, byś może u podnóża Kaukazu (stąd mówi się o rasie kaukaskiej), częścią tej rodziny były ludy indoirańskie. Ludy te przesuwały się na wschód.
ci, którzy przeszli na drugą stronę Indusu, wschodnią, zostali nazwani Ariowie [szlachetny, jasny], reszta otrzymała różne nazwy – Irańczycy, Persowie etc.
Ariowie starli się z istniejącą tam kulturą
Zniszczenie Harappy i Mohandżo-Daro (tzn. Cywilizacja Doliny Indusu, cywilizacja protoindyjska)
podejrzewa się, że Ariowie zepchnęli żyjącą tam ludność na dolinę Hindustanu, potem dochodząc aż po góry Windhja i spychając zamieszkujące te ziemie ludy drawidyjskie dalej na południe półwyspu
zepchnięte ludy nazwano dasowie – dasa [niewolnicy]
istnieją ślady „kłótni religijnej” pomiędzy Zachodnim a Wschodnim Indusem
Zachód: Awesta – święta księga Zaratustry, bogowie – Ahura Mazda (najważniejszy bóg, w tamtejszym języku Ahura – bóg; pismo napisane w starym języku i trochę podobny m do Wed
à daiwa – demon; à ahura - bóg
Wschód : Asura – demon; à dewa – świetlista istota, bóstwo, potem bóg
Zachód – nie potrafił powiedzieć „sindhu”, mówili Hindu
w języku arabskim – Hind
w języku hebrajskim – Hoddu (nazwa wspominana w Księdze Estery)
od Greków z Hind zrobił się Ind, bo zamienił im się przydech (tyle pan P., a gwoli wyjaśnienia, jakby ktoś nie znał greckiego J – z tego co wiem to chodzi o to, że grecy mają dwa przydechy – jeden głośny, tzn. taki, który się wmawia właśnie jako „h” i drugi niemy, którego się nie wymawia, stąd to h „pojawia się i znika”)
Hindi [kraj za Rzeką], hindi [język za Rzeką]
Pierwsze cywilizacje
Pierwsze ślady uprawy roli na subkontynencie indyjskim pochodzą z Mergarth, na wyżynach Beludżystanu. Pierwsza cywilizacja miejska tego regionu to tzw. Cywilizacja doliny Indusu. Okres jej trwania to mniej więcej lata 2600 - 1700 p.n.e. Nie wiemy nic na temat elementu etnicznego, który ją stworzył, ale przypuszcza się, że mogła to być ludność drawidyjska, która po najeździe Ariów zachowała się tylko na południu Półwyspu Indyjskiego. Społeczność doliny Indusu znała obróbkę miedzi, a od ok. 2000 lat p.n.e. także brązu. Zamieszkiwała w miastach, otoczonych murem, z wyraźnym prostopadłym rozplanowaniem ulic. Wyodrębniono nawet spichlerze, a w mieście Lothal nawet obmurowane doki portowe. Dwa największe miasta: Harappa i Mohendżo-Daro mogły w okresie świetności liczyć ok. 30-40 tys. mieszkańców. Społeczności te używały również pisma piktograficznego, którego próbki zachowały się na pieczęciach. Do dziś pozostaje ono jednak nieodczytane. Cywilizacja Indusu upadła prawdopodobnie na skutek najazdów z zewnątrz, przypisywanych Ariom. Datuje się je na ok. 1500 lat p.n.e.
Indie starożytne i średniowieczne
Ariowie przynieśli swój język - sanskryt, znajomość konia i rydwanu, od ok. 1100 p.n.e. nauczyli się również wytopu i obróbki żelaza. Ich religią był wedyzm oparty na autorytecie ksiąg objawionych - Wed. Religijną sankcję w społeczeństwie Ariów posiadały podziały na stany społeczne - (warny). Około 900 r. p.n.e. ukształtowały się aryjskie państewka zwane dżanapadas. Najstarszym z nich była zapewne federacja Bharatów, którym Indie zawdzięczają swoją nazwę w sanskrycie - Bharat. W VI w. miał miejsce ferment religijny, który doprowadził do wyłonienia się buddyzmu, dźinizmu i innych, mniej żywotnych grup, jak adźiwikowie. W 518 p.n.e. król perski Dariusz podbił dolinę Indusu i w ten sposób odnowił łączność pomiędzy cywilizacjami Indii i Bliskiego Wschodu. Pendżab stał się również zdobyczą Aleksandra Wielkiego, który po ciężkich walkach zdobył go w 327 p.n.e. W połowie IV w. p.n.e. dynastia Nandów opanowała Indie północne, zaś około 320 r. p.n.e. Czandragupta Maurja dokonał przewrotu, a następnie utworzył pierwsze indyjskie imperium, które rozszerzył jego wnuk Aśoka. Za jego rządów dynastia Maurjów panowała nad większością subkontynentu. W 185 p.n.e. ostatniego Maurję obalił Puszjamitra Śiunga, który zapoczątkował dynastię podtrzymującą dominującą rolę Magadhy na subkontynencie. Na początku I w. p.n.e. Indie nawiedziła fala koczowników z Azji Środkowej.
1. Wedy i literatura wedyjska
Wedy
(z sanskrytu "wiedza"; podobieństwo tych słów wynika ze wspólnego, indoeuropejskiego pochodzenia sanskrytu i języka polskiego) - to święte księgi hinduizmu, najstarsza grupa religijnych tekstów sanskryckich, które stanowiły całość ówczesnej wiedzy człowieka o świecie ludzi i bogów; antologia tekstów z różnych okresów, o różnej tematyce, budowie i przeznaczeniu. Wedy to teksty z grupy śruti ("objawienie", dosłownie "to, co usłyszane"), czyli prawda o świecie, która istniała od zawsze; nie była tworem ludzkim, lecz jedynie została objawiona riszim - wieszczom-poetom.
Najstarsze i najświętsze księgi to cztery sanhity (zbiory), które służyły jako "mszały" w obrzędzie ofiary wedyjskiej (śrauta, jadźńa):
· Rygweda - "wiedza hymnów pochwalnych" (ryć) - 1028 hymnów ułożonych w dziesięć mandali
· Jadźurweda - "wiedza formuł ofiarnych" (jadźus)
· Samaweda - "wiedza śpiewów ofiarnych" (saman)
· Atharwaweda - "wiedza zaklęć magicznych" - zbiór formuł magicznych, zaklęć i egzorcyzmów najpóźniej włączony do kanonu.
Poszczególne sanhity przypisano kapłanom biorącym udział w odprawianiu ofiary wedyjskiej:
· Hotar - recytował hymny Rygwedy, głosząc chwałę bogów i zapraszając ich do udziału w ofierze.
· Udgatar ("kantor") - śpiewał teksty Samawedy.
· Adhwarju (wykonywał wszelkie czynności manualne związane z obrzędem) - recytował półgłosem formuły Jadźurwedy.
· Brahman (główny kapłan, który czuwał nad poprawnością wszelkich czynności związanych z ofiarą) - miał recytować w myślach zaklęcia Atharwawedy, chroniąc w ten sposób uczestników przed niebezpiecznymi skutkami potencjalnych uchybień w obrządku.
Z każdą sanhitą wiążą się młodsze teksty: brahmany, aranyaki i upaniszady. Czasem mianem "Weda" określa całą taką grupę tekstów.
Za moment powstania Wed przyjmuje się umowną datę przybycia Ariów do Indii - czyli ok. 1800 r. p.n.e. (choć prawdopodobnie część tekstów powstała wcześniej). Nie ma zgody co do tego, kiedy zakończono tworzenie zbiorów, ponieważ jednak kanoniczne teksty buddyjskie cytują fragmenty sanhit (a także brahman, aranyak i wczesnych upaniszad), zakłada się, że redakcję zakończono przed drugą połowa VI w. p.n.e. Wobec tego umowne daty powstawania Wed to 1500-500 r. p.n.e.
Początkowo Wedy przekazywano tylko ustnie. Dopiero później wszystkie zbiory zebrano i skodyfikowano. Miał to uczynić wieszcz Wjasa (to postać legendarna; imię Wjasa (Vyasa) wywodzi się od słowa sanskryckiego "porządkować, redagować"). W rzeczywistości proces kodyfikacji zapisu Wed był długotrwały i angażował wielu ludzi, a początek zapisu prawdopodobnie miał miejsce ok. VIII w. p.n.e.
Wedy zapisano w archaicznej formie sanskrytu zwanej językiem wedyjskim. Jest on jednym z najstarszych języków indoeuropejskich, w którym zachowały się zabytki pisane.
Stopniowo wokół Wed narosła olbrzymia literatura: studia, glosy, komentarze. Najsłynniejszym komentatorem Wed był Sajana, żyjący w drugiej połowie XIV wieku.
Mitologia wedyjska
Bogowie wedyjscy (dewa) to nadludzkie, nieśmiertelne istoty, przede wszystkim uosabiające zjawiska natury (np. Agni - ogień, Surja - słońce, Waju - wiatr, Uszas - świt, Ratri - noc, itd.). Najważniejsi pośród nich to bóstwa związane z powstaniem wszechświata i utrzymaniem jego porządku: Agni (pośrednik między człowiekiem sprawującym ofiarę a przyjmującym ją bogami), Mitra, Waruna, Wisznu (który zyska jeszcze na znaczeniu w późniejszym hinduizmie), Soma i Indra (król bogów, uosobienie wojowniczego charakteru Ariów). To te bóstw przede wszystkim należy pokrzepić świętym napojem - somą, topionym masłem (ghi) i świętymi słowami Wed w trakcie ofiary wedyjskiej. Wielu bogów okresu wedyjskiego ma swoje starsze odpowiedniki w Aweście, choć często ich role uległy w wedyzmie znacznemu przekształceniu.
Należy pamiętać, że Wedy, a w szczególności Rygweda ukazywały wierzenia najwyższych warstw społecznych (warn), ignorując w znaczniej mierze mitologię tworzącą się w warstwach niższych oraz przenikające elementy niearyjskie, które najprawdopodobniej zadecydowały o późniejszym kształcie hinduizmu. Prawdopodobnie taki „ludowy” rodowód ma Wisznu i Rudra.
Kosmologia: Świat dzieli się na trzy części: Ojciec-Niebo (Djaus), Matka-Ziemia (Prythiwi) i oddzielające ich powietrze. W najwyższej części nieba mieszkają bogowie, Surja (słońce), Soma (księżyc). Powietrze wypełnia ciemność i deszczowe chmury. Wszelki porządek wszechświata wyznacza jedna zasada - ryta.
Kosmogonia: Według najstarszych mitów świat zbudowali bogowie jak cieśle stawiający dom. Późniejsze wersje mitów ukazują powstanie świata jako narodziny z pierwiastka żeńskiego i męskiego, bądź jako dzieło stwórcze Pradźapatiego (bóstwo późnowedyjskie, które szczególnego znaczenia nabiera w braminizmie).
xoid – wiedzieć, widzieć (w indoeuropejskim)
weda – wiedza (w j. staroindyjskim), Wedy à podstawa religii, filozofii, objawienia
riszi [wiedzący], pojęcie związane z napojem soma [księżyc]; byli nimi poeci i filozofowie, którym objawiały się Wedy a oni je przekazywali
rdzeń śru – słyszeć,
śruti – to co objawione (por. revelacio, łac. apokalipsa; w tradycji zachodniej objawiane wiąże się z oczami, są zobaczone, w tradycji wschodniej – usłyszane
smriti – pamiętanie, tradycja ("nadbudowa nad śruti")
ad. Śruti – umieszczone w czasoprzestrzeni historycznej; cywilizacja indyjska powstaje od 1300 lat pne, początkowo w dolinie Indusu, potem zaczyna się przesuwać geograficznie
powstaje rigweda – wiedza hymnów (10tys.? hymnów, podzielone na 10 mandali, a te z kolei dzielą się na mandale wewnętrzne,4-8 i zewnętrzne, późniejsze), wyrażone są w nich najstarsze, najważniejsze koncepcje, opis które hymny powinno się odmawiać w którym momencie ofiary, wyznaczone są funkcje ludzi dokonujących ofiar
podział kapłanów według tego czym się zajmują:
· purochita – najwyższy kapłan
· akwarit – kapłan który wlewa łyżką roztopione masło do ognia ofiarnego
· uggatar – taki „zapiewajło”
· cenzor – recytuje hymny,
jadżus [ofiara, religijne misterium]; jadżurweda – ofiara wed, jak gdyby religijne didaskalia; są podzielone na krisznajadżurwega (tzn. czarne – od komentarzy) i śuklajadżurweda - jasna, z mniejsza ilością komentarzy
saman [melodia]; samaweda – wiedza melodii
te trzy Wedy są skierowane do świata wyższego, do bóstw, ich początek podobny jest trochę do mitologii indoeuropejskiej, podobne losy bogów, ich czyny etc.
potem pojawia się potrzeba jednego boga nad innymi bogami (w XI w. powstała Księga Indii (niestety, nie mam napisane kto jest autorem), w której można przeczytać: „w szalonym zamęcie wielu bóstw można odnaleźć wiarę w jednego boga”, czyli henoteizm – wieloaspektowość jednego boga)
atharwaweda – magiczna formuła, zaklęcie; potem tą nazwę stosowano również do kapłanów, którzy przechowywali teksty tych wed (strikarmani – dosł. babskie sprawy; zawierają różne zaklęcia etc.)
wedy stoją na czele objawienia śruti
Dość szybko tylko kapłani pamiętali teksty święte, powstawały do nich komentarze:
brahmana – księgi kapłańskie, wyjaśniające to co w wedach niejasne
aranjaki – traktaty leśne, dotyczące etapu w życiu mężczyzny kiedy udaje się do puszczy by dokonać rozrachunku życia (o tym w którymś następnym wykładzie)
upaniszady – wiedza ezoteryczna, dla tych, którzy zerwali kontakt ze światem
Rigweda Jadżurweda Samaweda Atharwaweda
trzy pierwsze są skierowane do bóstw, ostatni tylko pozornie do bóstw, tak naprawdę do drugiego człowieka (np. „zamawianie snu”, „o miłość dziewczyny” etc.)
darśana – odsłonięcie wizerunków bóstw
om (aum) – pojawia się w chrześcijaństwie jako symbol Ducha świętego
riszi – widzący
wiedza usłyszana i przekazywana z pokolenia na pokolenie
Wedanga - 6 dyscyplin pomocniczych, wśród których nauka gramatyki, zwanej „wedą wed", stanowiła paradygmat metody mający wykształcać w uczniu dyscyplinę logiki, porządku i zasad. 6 wedang to: fonetyka, metryka, gramatyka, etymologia, astrologia, wiedza rytuału. Wywodzono z nich później inne dyscypliny (śastry).
śruti (księgi, tzn. Wedanga – cztery wedy); smriti – tradycje
6 wedant, 4 spośród nich noszą piętna filologii (miłowanie słów) – kolejność nie jest ważna
czhanda – metrum à podaje przepisy jak ułożyć tekst, by był łatwy do zapamiętywania; przystosowuje tekst do mentalności indyjskiej
śiksza – (uczeń, student), fonetyka à dzięki niej wiadomo jak wymawiano poszczególne głoski – cała fonetyka sprzed 3 tys. lat
nirukta (Jaska – to chyba autor) – etymologia, o pochodzeniu wyrazów; „nic bez mówienia” – to, co niewypowiedzialne
wjakarana – gramatyka, składnia, o czynieniu, komponowaniu języka
Panini „8 rozdziałów Asztadjaji”, Patańdżali – każdy z nich był kompilatorem, skompilowali całą wiedzę w obrębie gramatyki
dżjotisza – zajmuje się gwiazdami – np. potrzeba ustalania kalendarza, ustalania dat świąt etc, astronomia i astrologia – wiara w tą ostatniąjest do dziś bardzo silna
kalpa – rytuał, opisy wilekich rytuałów wedyskich; grihjasutra – podręczniki domowe; maakalpa – wielki rytuał (np. ofiara z konia – aśwametha?)
idea pisma przyszła dość późno – z Iranu, tam zanieśli ją Żydzi
kalendarz indyjski jest słoneczno – księżycowy,
tithi – data, odwoływanie się do dni księżycowych, majacych swoje kolejne fazy
np. 4 dzień - poświęcony Ganeśi, Samkanti – przejście w ciemną stronę roku, uroczystość skierowana w stronę słońca)
obecnie – 2062 rok
podział literetury wedyjskiej łączy się z podziałem na warny:
wedy
brahmana – księgi dla braminów, komentarze bramińskie (źródło wiedzy, zarówno geograficznej, historycznej etc. na temat Indii, literatury wedyjskie i takich różny...
aetnaa