Administracja publiczna jest to przejęte przez państwo i realizowane przez jego zawisłe organy, a także przez organy samorządu terytorialnego zaspokajanie zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli, wynikających ze współżycia ludzi w społecznościach. Stanowi całokształt struktur organizacyjnych w państwie oraz ludzi zatrudnionych w tych strukturach spełniających zadania publiczne, zbiorowe i indywidualne, reglamentacyjne i świadczące oraz organizatorskie podmiotów kierowniczych i decydenckich.
Administracja publiczna stanowi zespolenie różnych administracji działających w zakresie spraw publicznych, przede wszystkim zaś administracji państwowej, administracji rządowej i administracji samorządowej. Administracja publiczna jest desygnatem na określenie struktur, działań i ludzi tych wszystkich rodzajów administracji. Wyróżnia się:
1. Administrację publiczną w ujęciu organizacyjnym (podmiotowym) - stanowi ona ogół podmiotów administracji, a więc organy administracji i inne podmioty wykonujące określone funkcje z zakresu administracji publicznej,
2. Administrację publiczną w ujęciu materialnym (przedmiotowym) - działalność państwa, której przedmiotem są sprawy administracyjne albo inaczej zadania i kompetencje w zakresie władzy wykonawczej,
3. Administrację publiczną w ujęciu formalnym - to cała działalność wykonywana przez podmioty administracje bez względu na to, czy ma ona charakter administracyjny czy też nie ma tego charakteru.
4. Administrację publiczną w ujęciu negatywnym - czyli wszystko to, co nie jest ani ustawodawstwem, ani sądownictwem,
5. Administrację publiczną w ujęciu pozytywnym - czyli działalność organizatorską państwa.
6. Administrację publiczną w ujęciu przedmiotowo - podmiotowym - jest to bardzo znana definicja H. Izdebskiego i M. Kuleszy, zgodnie, z którą administracja publiczna to: zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich i wykonawczych prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego przez różne podmioty, organy i instytucje na podstawie ustawy i w określonych prawem formach.
W historii administracji znana jest również pozytywna definicja administracji publicznej używana w państwach totalitarnych (np. III Rzeszy). Mówi ona, iż administracja publiczna to kształtowanie życia wspólnoty przez specjalnie do tego powołany aparat, według planu ustalonego przez polityczne kierownictwo (np. Führera). Pomija ona udział obywateli w sprawowaniu władzy, kładąc nacisk na prymat władzy nad człowiekiem, nadrzędność wspólnoty nad jednostką, pierwszeństwo obowiązków obywatelskich przed prawami i swobodami obywatelskimi. Widać, zatem, iż ujęcie administracji publicznej zależy od ustroju, wobec którego jest formułowane.
Administracja rządowa w sposób bieżący i operatywny administruje krajem na poziomie centralnym, działa też jako administracja terenowa (zespolona i niezespolona).
Do grona podmiotów administracji rządowej zaliczamy te, które razem z rządem tworzą scentralizowaną, hierarchiczną strukturę. Organami administracji rządowej będą zarówno organy centralne, jak i terenowe, powoływane bezpośrednio przez Radę Ministrów.
Administracją rządową kieruje Rada Ministrów. Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy. Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej, natomiast przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda.
Organy administracji rządowej
1. Centralne organy administracji rządowej:
- Rada Ministrów,
- Prezes Rady Ministrów,
- ministrowie,
- kierownicy komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, np. Komitet Integracji Europejskiej (od 1 stycznia 2010 roku – Komitet do Spraw Europejskich).
- urzędy centralne, np. Szef CBA.
2. Terenowe organy administracji rządowej:
- Wojewoda,
- kierownicy zespolonych służb,
- inspekcji i straży,
- organy administracji niezespolonej, np. dyrektorzy izb skarbowych, dyrektorzy urzędów morskich.
Zgodnie z art. 149 ust. 1 Konstytucji RP minister jest powoływany do kierowania określonym działem administracji rządowej lub do wypełniania zadań wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów. Mamy do czynienia z dwoma rodzajami ministrów tj.:
- ministrowie kierujący wyodrębnionymi działami administracji,
- ministrowie, którzy zostali ustanowieni do wykonywania określonych zadań, wyznaczonych przez Prezesa rady Ministrów i realizowanych z jego upoważnienia; są oni swego rodzaju ministrami ,,z powierzenia” premiera.
Poszczególni ministrowie mogą kierować więcej niż jednym działem z wyjątkami wymienionymi poniżej, natomiast nadzór nad działalnością administracji rządowej nieobjętej zakresem działów administracji rządowej sprawuje Prezes Rady Ministrów. Jest to działalność wykonywana przez takie organy jak:
- Główny Urząd Statystyczny,
- Polski Komitet Normalizacyjny,
- Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
- Centralne Biuro Antykorupcyjne,
- Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
- Agencja Wywiadu,
- Urząd Zamówień Publicznych.
Dział (administracji rządowej) to wyznaczony ustawowo (przez m.in. nazwę i ustalenie składników przedmiotowych) krąg spraw z zakresu administracji, poddany kierownictwu ministra, jak również określone przez ustawę i inne podmioty szczebla centralnego, działające w dziedzinie spraw objętych działem, które podporządkowane są temu ministrowi lub poddane jego nadzorowi.
Ustawa o działach ,,zagospodarowanie” działów administracji pozostawia w zasadzie nieskrępowanej inicjatywie Prezesa Rady Ministrów, z zastrzeżeniem jedynie, że działy:
- budżet, finanse publiczne oraz instytucje finansowe skupione będą pod kierownictwem jednego ministra (art. 4 ust. 4),
- ,,obrona narodowa” powiązany musi być ze ,,swoim” wyłącznie ministrem, skoro urząd Ministra Obrony Narodowej ma odrębną podstawę ustawową (ustawa z 14 grudnia 1995 r. o urzędzie Ministra Obrony Narodowej, Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. z póz. zm.).
- w praktyce takie działy, jak sprawiedliwość czy sprawy zagraniczne, również poddawane są odrębnym, dla nich tylko ustanawianym ministrom.
Rozporządzenie atrybucyjne - rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów określające zakres działania ministra. Wydawane jest ono niezwłocznie po powołaniu Rady Ministrów, a jeżeli minister został powołany w innym czasie – niezwłocznie po jego powołaniu (art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy o Radzie Ministrów, tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 z późn. zm.). Rozporządzenie atrybucyjne nie określa w żadnej mierze szczegółowego zakresu działania ministra. Wyposaża go natomiast w działy, którymi ma kierować, aparat pomocniczy, środki finansowe, a także wskazuje podporządkowane (nadzorowane) jednostki organizacyjne. Premier, w rozporządzeniu tym, wskazuje dział, działy administracji, którymi kieruje minister (art. 33 ust. 1a pkt 1 ustawy o Radzie Ministrów), a także ustala ministerstwo lub inny urząd administracji rządowej, który ma obsługiwać ministra kierującego określonym działem (działami) administracji rządowej, jak również określa organy podległe ministrowi lub przez niego nadzorowane (art. 33 ust 1 pkt 2 ustawo o Radzie Ministrów).
Na sferę (zakres) działania ministra składają się zadania i kompetencje określone w różnych przepisach ustaw, a nieustalone w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów. Wiąże się to z art. 149 ust. 1 Konstytucji RP ,,… zakres działania ministra określają ustawy…”
Minister kierujący określonym działem jest obowiązany:
- do inicjowania i opracowywania polityki Rady Ministrów w stosunku do działu, którym kieruje, oraz do przedkładania z tym zakresie inicjatywy i projektów aktów normatywnych na posiedzeniu Rady Ministrów i koordynuje jej wykonanie przez organy, urzędy i jednostki organizacyjne, które jemu podlegają lub są nadzorowane,
- w zakresie działu, którym kieruje, minister wykonuje politykę Rady Ministrów i koordynuje jej wykonanie przez organy, urzędy i jednostki organizacyjne, które jemu podlegają lub są przez niego nadzorowane,
- ma obowiązek współdziałania z innymi członkami Rady Ministrów oraz innymi organami administracji rządowej i państwowej, jak również z organami samorządu gospodarczego, zawodowego, związków zawodowych i organizacji pracodawców itp.
Dział administracji rządowej to pojęcie wprowadzone art. 149 Konstytucji RP i dookreślone ustawą z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rrządowej. Ustawa weszła w życie 1 kwietnia 1999 roku. Jej celem było umożliwienie elastycznego kształtowania składu rządu, a co za tym idzie, wzmocnienie pozycji premiera w rządzie. Prezes Rady Ministrów może dowolnie kształtować liczbę członków Rady Ministrów, przydzielając ministrowi jeden lub więcej działów. Jedynym ograniczeniem jest ustawowy wymóg, by działami: budżet, finanse publiczne i instytucje finansowe kierował ten sam minister.
Kontrola a nadzór, polecenie służbowe
Kontrola – funkcja organu polegająca wyłącznie na sprawdzeniu działalności innych jednostek kontrolowanych: badanie stanu faktycznego ze stanem postulowanym. Ponadto wydawanie nakazów, poleceń (zarządzenia doraźne).
Nadzór – kontrola plus wiążący wpływ na organy i instytucje nadzorowane. Organ wyposażony w środki nadzoru może oddziaływać na jednostki i organy nadzorowane. Organ nadzoru nie może wyręczać organów i jednostek nadzorowanych w ich działalności. Władcze oddziaływanie możliwe jest jedynie przez środki nadzoru przyznane przepisami prawa np. prawo do zawieszenia w czynnościach członków kierownictwa nadzorowanej jednostki itp.
Polecenie służbowe jako akt kierownictwa wewnętrznego jest to ustne lub pisemne zlecanie pracownikowi konkretnych obowiązków lub czynności do wykonania. Warunkiem wydania polecenia służbowego jest:
- istnienie nadrzędności i podporządkowania służbowego występującego w ramach danej jednostki organizacyjnej lub między różnymi jednostkami (podporządkowanie poziome lub pionowe),
- polecenie musi mieścić się w granicach prawa, co oznacza, że musi je wydać tylko osoba upoważniona i tylko w granicach swoich kompetencji, a treść polecenia (nakaz działania lub zaniechania) nie może być sprzeczny z prawem.
Zgodnie z art. 147 Konstytucji Rada Ministrów składa się z prezesa Rady Ministrów i ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powołani wiceprezesi Rady Ministrów. Zarówno prezes, jak i wiceprezes Rady Ministrów mogą jednocześnie pełnić funkcję ministra. W skład Rady Ministrów wchodzą także przewodniczący komitetów, jeżeli tak stanowią odrębne ustawy.
Zgodnie z art. 146 Konstytucji:
- Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP
- do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego,
- Rada Ministrów kieruje administracją rządową i zajmuje wobec niej pozycję nadrzędną i kierowniczą.
Rada Ministrów (Rząd) działa kolegialnie a posiedzenia Rady Ministrów są niejawne. Prezes Rady Ministrów z własnej inicjatywy lub na wniosek członka Rady Ministrów może zezwolić zaproszonym osobom na przysłuchiwanie się posiedzeniu w całości lub w części oraz na udzielenie wyjaśnień. Rozstrzygnięcia zapadają w drodze uzgodnienia. W przypadku gdy osiągnięcie uzgodnienia nie jest możliwe, projekt rozstrzygnięcia może być, z inicjatywy przewodniczącego posiedzenia, poddany głosowaniu.
Pracami Rady Ministrów kieruje Prezes Rady Ministrów. W razie nieobecności Prezesa Rady Ministrów, pracami Rady Ministrów kieruje wiceprezes Rady Ministrów wyznaczony przez Prezesa rady Ministrów lub jeden z ministrów, jeżeli wiceprezes Rady Ministrów nie został powołany.
Wiceprezes Rady Ministrów wykonuje, w imieniu Prezesa Rady Ministrów, zadania i kompetencje w zakresie powierzonym przez Prezesa Rady Ministrów.
Z uwagi, że pos...
brzoskwinka81