SzKOła główna handlowa w warszawie
Adam Błażeczek
nr albumu 9867
Rola rachunkowości finansowej i zarządczej w dostarczaniu informacji do zarządzania przedsiębiorstweM budowlanym
Praca magisterska
Napisana w Katedrze Rachunkowości Zarządczej pod kierunkiem
prof. dr hab. Gertrudy K. Świderskiej
Warszawa 2001
„.............................................
.............................................
............................................”
T.S. Elliott
Wstęp 4
I. Charakterystyka firmy budowlanej i jej otoczenia 6
1. Firma budowlana i jej produkt 6
1.1. Definicje 6
1.2. Cykl życia projektu budowlanego 6
1.3. Rodzaje firm budowlanych. Segmenty rynku. 9
1.4. Hochtief A.G.. Międzynarodowy koncern świadczący usługi zintegrowane w zakresie budownictwa. 13
1.5. Hochtief Polska oddział Budokor. Generalny Wykonawca projektów budowlanych, część międzynarodowego holdingu Hochtief AG. 15
2. Otoczenie rynkowe 16
2.1. Rynek budowlany w Polsce 16
2.2. Dwie drogi rozwoju polskich firm budowlanych – generalnych wykonawców 19
2.3. Największe firmy budowlane w Polsce i ich główni udziałowcy 20
3. Otoczenie prawne. Umowa budowlana 20
3.1. Akty prawne wpływające w sposób bezpośredni na działalność firmy budowlanej 20
3.2. Rola umowy w procesie budowlanym 20
3.3. Rodzaje umów o budowę 21
3.4. Tryby udzielania zamówień i zawierania umów na roboty budowlane 25
3.5. Podstawowe błędy popełniane przy zawieraniu i w umowach o budowę 26
II. Rachunkowość finansowa w przedsiębiorstwie budowlanym 27
4. Kontrakty budowlane w ujęciu Międzynarodowych Standardów Rachunkowości 27
4.1. Źródła 27
4.2. Łączenie i rozdzielanie umów o budowę 27
4.3. Przychody i koszty 28
4.4. Ujmowanie przychodów i kosztów umów o budowę 30
4.5. Ujawnianie informacji dotyczących kontraktów budowlanych 35
5. Umowy o budowę w świetle przepisów polskiej Ustawy o Rachunkowości z 1994 r. i jej nowelizacji 36
5.1. Źródła 36
5.2. Ujęcie kontraktów długoterminowych zgodnie z ustawą o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (do 31 grudnia 2001). 36
5.3. Rozwiązania wprowadzone przez Ustawę o nowelizacji ustawy o rachunkowości z dnia 19 listopada 2000 37
5.4. Podatek odroczony w rachunkowości przedsiębiorstw budowlanych 39
6. Rachunkowość finansowa w procesie decyzyjnym w przedsiębiorstwie 41
III. Rachunkowość zarządcza w systemie podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie budowlanym 42
7. Rachunkowość zarządcza w przedsiębiorstwie budowlanym 42
7.1. Charakterystyka organizacji firmy budowlanej – ukierunkowanie na projekt – project management – filozofia zarządzania i organizacji 42
7.2. Umiejscowienie rachunkowości zarządczej w systemie informacyjnym i strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa budowlanego 45
7.3. Rola rachunku kosztów 45
7.4. Planowanie w przedsiębiorstwie budowlanym 45
7.5. Kontrola w przedsiębiorstwie budowlanym 46
7.6. Ocena efektywności projektu 47
Zakończenie 47
Bibliografia 48
Przełom XX i XXI wieku charakteryzuje się szybkim wzrostem konkurencyjności gospodarczej zarówno na rynkach krajowych jak i międzynarodowych. Taka sytuacja wymusza na przedsiębiorstwach ciągłe optymalizowanie swojej działalności, redukowanie kosztów, zwiększanie jakości i terminowości dostaw. Przed zarządzającymi stawia zaś coraz to trudniejsze wyzwania i pozostawia coraz mniejszy margines błędu przy podejmowaniu decyzji.
Odnosi się to szczególnie do przedsiębiorstw budowlanych. Działalność w tej branży charakteryzuje się wysokim poziomem ryzyka operacyjnego. Budownictwo i koordynacja procesów z nim związanych charakteryzuje się dużym stopniem komplikacji, długim trwaniem inwestycji angażującej bardzo znaczne środki finansowe. Jednocześnie konkurencja na rynku prowadzi do malejących marż i coraz wyższych wymagań inwestorów.
Nie jest celem niniejszej pracy ukazanie całej problematyki zarządzania firmą budowlaną. Zadanie, jakie postawił autor przed sobą to próba usytuowania systemów rachunkowości finansowej i rachunkowości zarządczej w systemie organizacyjnym przedsiębiorstwa i ich rola w podejmowaniu decyzji. W szczególności zaś zagadnienie efektywności realizowanych kontraktów i jej oceny w poszczególnych fazach projektu. Dzięki możliwości uzyskania danych z firmy Budokor Sp. z o.o., będącej częścią międzynarodowego koncernu Hochtief, rozważania teoretyczne mogły zostać poparte opisem konkretnych rozwiązań bazujących na wieloletnich doświadczeniach obu firm.
Autor zdaje sobie sprawę, że praca nie jest w żadnym razie autorytatywną, ani reprezentatywną odpowiedzią na rolę rachunkowości finansowej i zarządczej w budownictwie. Po prostu nie może nią być ze względu na segmentację rynku, skomplikowanie i różnorodność procesów budowlanych. Jest natomiast próbą znalezienia odpowiednich rozwiązań dla firm działających jako tzw. generalni wykonawcy, a także na ich podstawie znalezienia pewnych minimalnych wymagań odnoszących się do systemów rachunkowości finansowej i zarządczej dla wszystkich firm działających w budownictwie.
Praca składa się z trzech części. W pierwszej z nich została scharakteryzowana firma budowlana i uwarunkowania zewnętrzne jej działalności. Jest ona istotna ze względu na specyfikę branży odbiegającą w zakresie prawodawstwa, formalizacji i charakteru umów, a także technicznych warunków ich realizacji od sytuacji w innych sektorach gospodarki.
W części drugiej opisane zostały zalecenia i wymagania przyjęte przez różne organy odnośnie ujmowania kontraktów budowlanych w rachunkowości finansowej. Na podstawie rozwiązań zastosowanych w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, polskiej Ustawie o Rachunkowości i zmianach, jakie wprowadziła jej nowelizacja, a także na podstawie konkretnych sprawozdań finansowych firmy Budokor SA zostanie pokazany zakres informacji możliwych do uzyskania przez zarządzających dzięki rachunkowości finansowej i ich przydatność do podejmowania decyzji.
Trzecia część koncentruje się na zagadnieniach związanych z rachunkowością zarządczą. Opisuje system zarządzania powszechnie stosowany w przedsiębiorstwach budowlanych (project management) i rolę, jaką odgrywa w nim rachunkowość zarządcza. Szczegółowo rozpatruje rozwiązania konieczne do monitorowania efektywności ekonomicznej poszczególnych przedsięwzięć budowlanych i całego przedsiębiorstwa. Pokazuje także wagę dobrze zorganizowanego systemu dla podejmowania racjonalnych decyzji przez zarząd. Wszystkie rozważania są dodatkowo wsparte przykładami rozwiązań funkcjonujących w firmie Budokor SA.
Niniejsza praca dotyczy zagadnienia, które jest stosunkowo słabo opracowane w literaturze polskojęzycznej. Dlatego też autor ma nadzieję, że spotka się ona z zainteresowaniem czytelnika.
Budynek jest jednym z produktów wytwarzanych przez współczesną gospodarkę. Można dla niego także określić cykl życia produktu. Różni się on od tradycyjnego cyklu życia wyznaczanego dla produktów masowych, pozwala jednak na wyznaczenie czynności niezbędnych do realizacji inwestycji, jej funkcjonowania i likwidacji po zakończeniu jej użyteczności. Cykl życia projektu budowlanego znajduje się na rysunku 1 (str. 8). Podstawowym celem motywującym inwestora do podjęcia działania jest chęć zaspokojenia zapotrzebowania rynku lub własnego na dany budynek, w celu osiągnięcia przyszłego zysku. Inwestycje budowlane są projektami długotrwałego użytku. Dlatego też faza planowania jest bardzo ważna dla ich powodzenia. Na tym etapie powinno się zkwantyfikować zapotrzebowanie i porównać je z kosztami inwestycji, określić jej optymalne miejsce i skalę, rozważyć alternatywne rozwiązania technologiczne, wziąć pod uwagę różne sposoby finansowania. Jest to rozważane w tzw. feasibility study tworzonym dla potrzeb każdego projektu inwestycyjnego. Opracowanie to powinno zawierać: ..., ....[1] Jeżeli skala projektu przekracza możliwości i wiedzę inwestora, wynajmuje on do pomocy profesjonalną firmę doradczą, która działa na zasadzie zastępstwa inwestycyjnego. Pomaga w stworzeniu feasibility study i kontaktuje się w imieniu inwestora z wykonawcami wszelkich niezbędnych do ukończenia obiektu prac. Dopiero po wybraniu optymalnego wariantu ekonomicznego, który jasno określa zakres i standardy wykonania prac, można przystąpić do prac projektowych. Najpierw opracowywana jest wstępna koncepcja architektoniczna, będąca podstawą do wystąpienia o warunki zabudowy. Następnie opracowywane są projekty wstępne i koncepcyjne wykonania budynku uzgodnione ze wszystkimi branżami. Inwestor lub zastępca inwestycyjny na ich podstawie tworzy kosztorys. Jednocześnie w miarę jak plany zaczynają wypełniać się liczbami odbywa się ciągłe porównywanie kosztorysu, ze wcześniejszymi założeniami zawartymi w feasibility study. Po uzgodnieniu z inwestorem kończy się projekt budowlany, będący podstawą do wystąpienia o pozwolenie na budowę. Plany koncepcyjne i projekt budowlany pozwalają inwestorowi na stworzenie materiałów przetargowych zawierających wymagania wobec wykonawcy (firmy budowlanej), odnośnie ilości prac, jednostek stosowanych w ofercie, standardów wykonania prac i wykorzystywanych materiałów i urządzeń. Materiały przetargowe są bardzo szczegółowe. Ma to na celu zapewnienie porównywalności ofert i ułatwienie inwestorowi późniejszych negocjacji. Ostatnią fazą projektowania są projekty wykonawcze, będące już bezpośrednim i konkretnym wskazaniem dla wykonawcy, w jakiej technologii prowadzić prace. Na podstawie materiałów przetargowych zainteresowane firmy budowlane tworzą swoje oferty. W wypadku rozstrzygnięcia przetargu na swoją korzyść firma budowlana przystępuje do fazy wykonania projektu[2]. Po wybudowaniu budynku właściciel przejmuje nad nim kontrolę i sam bądź przy pomocy specjalistycznych firm zajmuje się jego eksploatacją i realizacją zaplanowanych korzyści. Dzięki takiemu podejściu możemy zaobserwować, że firmy budowlane są tylko częścią skomplikowanego procesu inwestycji budowlanej.
Rysunek 1. Cykl życia projektu budowlanego
Zapotrzebowanie rynkowe lub inne określone potrzeby
klejarka