PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA
im. ks. Bronisława Markiewicza
W JAROSŁAWIU
SPECJALNOŚĆ: GOSPODARKA TURYSTYCZNA I HOTELARSTWO
Dzienne studia licencjackie
Eliza Wolanin
Numer albumu 5450
WALORY TURYSTYCZNE
NAROLSZCZYZNY
Praca dyplomowa
napisana pod kierunkiem
Prof. dr hab. K. Bobowski
Jarosław 2005
Wstęp……………………………………………………………….…3
ROZDZIAŁ I ŚRODOWISKO I WARUNKI NATURALNE GMINY
NAROL
1. Środowisko geograficzne i położenie …………………………………..4
2. Rzeźba terenu…………………………………………………………....5
3. Budowa geologiczna i gleby…………………………………………….6
4. Warunki klimatyczne i wody…………………………………………....8
5. Osobliwości fauny i flory……………………………………………….11
ROZDZIAŁ II ZARYS DZIEJÓW NAROLSZCZYZNY…………….13
ROZDZIAŁ III STOSUNKI DEMOGRAFICZNE……………….…...17
ROZDZIAŁ IV WALORY ANTROPOGENICZNE
1. Zabytki architektury świeckiej…..……………………………………20
2. Zabytki architektury sakralnej………………………………………...36
3. Parki krajobrazowe i rezerwaty……………………………………….45
4. Fundacja PRO ACADEMIA NAROLENSE………………...……….53
ROZDZIAŁ V WALORY KOMPLEMENTARNE
1. Infrastruktura techniczna i gospodarka………………………………56
2. Infrastruktura społeczna……………………………………………...64
ZAKOŃCZENIE……………………………………………………………...66
BIBLIOGRAFIA……………………………………………………………...67Źródła………………………………………………………………………......26
Opracowania……………………………………………………………………18
WYKAZ RYCIN……………………………………………………………...…....28
WYKAZ FOTOGRAFI……….…………………………………………………….29
WYKAZ MAP…...………………………………………………………………...30
WYKAZ ZDJĘĆ…………………………………………………………………...31
Wstęp
Wraz ze wzrostem poziomu życia obywateli oraz szerszym otwarciem granic dla cudzoziemców obserwujemy wzrastające zainteresowanie turystyką w Polsce. Sytuacja ta ma miejsce szczególnie w ostatnich latach po przemianach gospodarczych Polski, po 1989 roku. Otwiera to nowe możliwości rozwoju dla biedniejszych i mniej rozwiniętych przemysłowo regionów Polski.
Rozwój turystyki w regionie niesie ze sobą pozytywne efekty przede wszystkim dla miejscowości wyposażonych w walory turystyczne, nazywane dobrami turystycznymi, które stanowią podstawę rozwoju ruchu turystycznego. Oprócz wyżej wymienionych funkcji ekonomicznych turystyki, bardzo istotna dla rozwoju miejscowości jest jej funkcja miastotwórcza. Turystyka wymieniana jest jako jeden z czynników mających wpływ na proces urbanizacji, czyli proces rozwoju ośrodków miejskich.
W świecie współczesnym turystyka jest również czynnikiem rozwoju kulturalnego i ważnym elementem rekreacji, podnosi poziom kultury społeczeństw i przyczynia się do zbliżenia między narodami.
Przedmiotem pracy jest ukazanie bogatych walorów turystycznych miasta i okolic Narola powstałych na przestrzeni jego długiej historii. Walory te dotyczą urbanistyki i architektury kompleksu budynków oraz bardzo licznych obiektów sakralnych.
Celem pracy jest wykazanie, że walory turystyczne gminy i miasta Narol wyznaczają turystykę jako jeden z najważniejszych kierunków jego rozwoju.
Rozdział I
ŚRODOWISKO I WARUNKI NATURALNE GMINY NAROL
1. Środowisko geograficzne i położenie
Gmina Narol położona jest w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego, w powiecie lubaczowskim. Obejmuje niewielkie fragmenty regionów: Kotlina Sandomierska i Roztocze. Ukształtowanie powierzchni Roztocza cechuje rozległe, płaskie zrównania stołowe, zwane gradacyjnymi. Spłaszczenia te sięgają najczęściej 300-350 m n.p.m., wyżej sięgają natomiast utwory starsze-wapienie trzeciorzędowe, z których zbudowane są wyższe wzniesienia, w postaci „gór stołowych”. Najwyższe wzniesienie polskiego Roztocza znajduje się w części południowej-są nimi Krągły Goraj (388 m n.p.m.) oraz Wielki Dział (390 m n.p.m.). Krajobraz urozmaicają liczne wydmy i wąwozy, powstałe najczęściej w wyniku działania wód opadowych.[1]
Gmina Narol graniczy od południowego wschodu z gminami Lubycza Królewska i Bełżec, od północy z gminą Susiec, od zachodu z gminą Obsza, od południowego zachodu z gminą Cieszanów, a od południowego wschodu z gminą Horyniec.[2]
Gmina Narol pod względem geograficznym położona jest na obszarze Roztocza – łukowato wygiętego pasma wzniesień, wysuniętego z obszaru Płyty Podolskiej w kierunku północno – zachodnim. Nazwa tej krainy geograficznej wywodzi się od gwarowego słowa „roztaczać”, czyli rozdzielać – przez teren Roztocza przebiega, bowiem dział wodny między dorzeczem Wieprza i Bugu z jednej strony, a dorzeczem Sanu i Dniestru z drugiej.[3]
2. Rzeźba terenu
Rzeźba Roztocza Wschodniego charakteryzuje się znaczną rozległością zrównań wierzchowinowych: niższego i wyższego. Ich wysokości wzrastają ogólnie w kierunku południowo-wschodnim. Bardzo charakterystycznym elementem rzeźby Roztocza Wschodniego są ostańce najstarszej rzeźby, których największe zgrupowanie na terytorium Polski (osiem ostańców) znajduje się na południowy wschód od Huty Lubyckiej. Zależnie od stopnia zniszczenia przez procesy erozyjno-denudacyjne ostańce te przyjmują kształt kop lub wzgórz stołowych, spłaszczonych na wysokości 380-390m n.p.m. Należą do nich na polskim Roztoczu Wschodnim, takie wzniesienia jak: Krągły Goraj (388m n.p.m.), Długi Goraj (391m n.p.m.) oraz Wielki Dział (390m n.p.m.).[4]
Obie wyniosłości, znacząco różniące się kształtem, rozdzielone są głębokim siodłem. Krągły Goraj posiada charakterystyczny kształt wysokiego okrągłego stożka, ze ściętym wierzchołkiem, wyniesionego około 40 m ponad otoczenie. Długi Goraj tworzy wybitnie wzgórze posiadające kształt wydłużonej kopy o układzie wschód – zachód.[5]
Wzniesienie Wielki Dział stanowi kulminację Wyżyny Lubelsko – Lwowskiej i Roztocza po stronie polskiej. Wzniesienie to ma charakter ostańca denudacyjnego, zbudowanego z wapieni detrytycznych i piasków mioceńskich, leżących na kredowych opokach.[6]
Głównymi rysami rzeźby Roztocza Wschodniego są krawędzie, zrównania wierzchowinowe, ostańce, padoły i doliny. Zauważa się tu też zbieżności kierunków elementów rzeźby z kierunkami spękań skał podłoża.
Krawędź południowo-zachodnia składa się z dwóch elementów: zewnętrznej i wewnętrznej. Krawędź zewnętrzna biegnie na linii Huta Różaniecka- Płazów-Łówcza- Nowe Brusno- Horyniec Zdrój- Radruż. Na odcinku od Huty Różanieckiej do Nowego Brusna jest ona bardzo wyraźna. W okolicy Horyńca Zdroju krawędź ta zaznacza się słabiej z powodu występowania bloku Radruża. Krawędź zewnętrzna wyznacza ważną granicę fizyczno geograficzną między Roztoczem a Kotliną Sandomierską. Krawędź wewnętrzna Roztocza Wschodniego, stanowiąca przedłużenie krawędzi wewnętrznej Roztocza Środkowego ciągnie się od okolic Suśca; wzdłuż Doliny Górnej Tanwi do Kotliny Narola; dalej na wschód do Doliny Górnej Raty.[7]
3. Budowa geologiczna i gleby
Roztocze Południowe (Wschodnie) na terenie, którego leży gmina Narol nie stanowi odrębnej jednostki geologicznej, podobnie zresztą jak i całość Roztocza, lecz wchodzi w skład Niecki Lwowsko-Lubelskiej. Jest ona skrajną częścią rozległej prekambryjskiej Płyty Wschodnioeuropejskiej. Najstarsza część Roztocza zbudowana jest ze skał górnokredowych -lekkich i porowatych. Na nich zalegają utwory trzeciorzędowe-wapienie, zlepieńce (grubookruchowe, o spoiwie i otoczakach wapiennych) oraz piaskowce (jasnoszare, średnioziarniste). W okresie czwartorzędu do istniejących utworów doszły nowe piaszczyste i pylaste, pamiątka po lądolodzie (krakowskim) są zaś głazy narzutowe, piaski polodowcowe oraz lessy eolityczne. Doliny rzeczne zapełnione są natomiast osadami współczesnymi-torfami, madami oraz namułami.[8]
Tereny gminy Narol, leżące na obszarze Roztocza, reprezentują typ gleb terenów wyżynnych. Charakter gleb pozostaje w ścisłym związku z budową geologiczną, ukształtowaniem powierzchni, stosunków wodnych i szaty roślinnej. Powszechne są gleby bielicowe wytworzone zarówno z piasków luźnych jak i słabo gliniastych. Rozwinęły się one głównie pod borami sosnowymi i jodłowymi. Są to gleby kwaśne lub bardzo kwaśne zawierające bardzo mało potasu i fosforu.[9] O wiele większą wartość z punktu widzenia przydatności rolniczej przedstawiają gleby brunatne wytworzone na glebach wapienno-krzemowych.
Nie brak tu i rędzinów oraz pararędzinów, powstałych na wapieniach trzeciorzędowych.
Ryc. 1. Przekrój geologiczno – geograficzny Roztocza wschodniego
Źródło: P. Wład, M. Wiśniewski, „Roztocze Wschodnie” Lubaczów 1999
W dolinie Tanwi, na mało przepuszczalnym ilastym i gliniastym podłożu wytworzyły się gleby bagienne - mułowe i torfowe. Te pierwsze powstają na terenach zalewowych i podtapianych przez wolno płynące wody powierzchniowe. Gleby torfowe powstają natomiast w warunkach wody stojącej.
Pod względem przydatności rolniczej gleb rolnych zaliczono większość gleb gminy do kompleksów żytniego dobrego i żytniego słabego.[10]
4. Warunki klimatyczne i wody
Obszar gminy Narol obejmuje następujące krainy klimatyczne: subregion nizinny sandomierski (okolice Rudy Różanieckiej i Płazowa) i region wyżynny lubelski.
W subregionie nizinnym sandomierskim średnia roczna temperatura waha się w granicach 6,5-7,5°C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią
temperaturą 17-19°C, najzimniejszym styczeń –średnia-3,5°.
Średnia roczna suma opadów waha się w granicach 610-760 mm. Dosyć częste są burze. Okolice Rudy Różanieckiej mają swój lokalny klimat, na który wpływają okoliczne stawy. W ich kompleksie wieją często wiatry lokalne typu bryza, a nad stawami często unosi się mgła. Na warunki klimatyczne wpływ mają również okoliczne lasy.
W rejonie tym w ciągu roku przypada:
140-180 dni z opadami
130-140 dni z przymrozkami
65-90 dni z pokrywą śnieżną o grubości średnio 13cm
Dni pochmurnych w ciągu roku jest w granicach 130-150, pogodnych 20-50, z mgłą 25, dni z mrozem 45-50.
Pozostała roztoczańska część gminy Narol należy do klimatu wyżynnego lubelskiego. Średnia temperatura roczna wynosi około 7°C. Na obszarach wzniesionych powyżej 250m n.p.m. średnie temperatury wynoszą:
zimą -2,7°C
wiosną 7,3°C
jesienią 7,9°C
latem 17°C
Suma opadów wynosi około 700 mm.
Średnie roczne zachmurzenie, jedno z najmniejszych w Polsce, wynosi około 62%. Liczba dni z opadem wynosi średnio 160 dni w ciągu roku, przy czym przeważa opad zimowy nad letnim.
Przez Roztocze przebiega dział wodny między Bugiem, Wieprzem i Sanem. Leżące na terenie gminy Narol najwyższe wzniesienie jest jednym ze wzgórz, które rozdzielają dorzecze Bugu i Sanu.
Gmina Narol w całości należy do dorzecza dopływu Sanu rzeki Tanwi. Jej długość wynosi 130 km, z czego 17 km przypada na gminę.
Główne jej źródło znajduje się na zachód od Wielkiego Działu w obrębie sołectwa Huta Złomy, na wysokości 308 m n.p.m. Do Sanu Tanew wpływa w Ulanowie. Na terenie sąsiedniej gminy Susiec znajdują się progi tej rzeki zwane „szumami”.
Inną rzeką płynącą przez gminę jest Łówczanka, w korycie tej rzeki znajdują się niskie progi skalne.[11]
Pomiędzy urozmaicającymi roztoczański krajobraz wydmami nierzadko powstają zagłębienia bezodpływowe, w których gromadzą się wody, tworząc drobne jeziora zwane międzywydmowymi lub też bagna i torfowiska. Niezwykle urzekające swym pięknem jeziorka powstają w miejscach, gdzie stosunkowo płytko zalegają pokłady ilaste i gliniaste, nieprzepuszczające wody. Przykładów takich zbiorników nie brak i na obszarze gminy Narol w Kadłubiskach.[12]
...
klejarka