rzym_prawa_na_rzeczy_cudzej.doc

PRAWA NA RZECZY CUDZEJ (IURA IN RE ALIENA)

SŁUŻEBNOŚCI (SERVITUTES)

Służebności gruntowe (servitutes praediorum)

-        związana z gruntem i przechodziła na każdoczesnego właściciela gruntu władnącego i służebnego

Służebności osobiste (servitutes personarum)

-        początkowo nie były służebnościami, tylko odrębnymi uprawnieniami. Dopiero Marcianus (II/III w n.e.) wprowadził takie rozróżnienie.

-        przysługiwały indywidualnie oznaczonej osobie przez czas określony (maksymalnie dożywotnio), niezależnie od tego, kto był właścicielem rzeczy służebnej.

-        Ususfructus (użytkowanie)

*   prawo używania rzeczy z prawem do pobierania pożytków

*   nie można było zbyć ani dziedziczyć, ale można było zrzec się na rzecz właściciela.

*   można było przekazać np. w najem odpłatnie lub nieodpłatnie.

*   rzeczy niezużywalne (nieruchomości i ruchomości, szczególnie niewolnicy)

*   cautio usufructuaria – gwarancja oddania rzeczy w nienaruszonym stanie.

*   quasi-ususfructus – od I w p.n.e. dopuszczono również by przedmiotem użytkowania był cały majątek → cautio gwarantująca zwrotu rzeczy tego samego rodzaju i ilości.

-        Usus (używanie)

*   uprawnienie do korzystania z cudzej rzeczy z prawem pobierania pożytków tylko na własne, codzienne potrzeby.

*   nie mógł odstąpić wykonania ani przenieść na inną osobę.

-        Habitatio (prawo mieszkania w cudzym budynku)

*   zauważano różnice już w okresie klasycznym, choć wciąż odnoszono do tego uprawnienia przepisy dotyczące ususfructus lub usus, ale dopiero za Justyniana zostało wyodrębnione jako oddzielne prawo.

-        Operae servorum et animalium (korzystanie z cudzego niewolnika lub zwierzęcia)

*   wyodrębnione w prawie justyniańskim.

Ustanowienie służebności

-        konstytutywny sposób przeniesienia prawa

-        w okresie przed klasycznym posługiwano się in iure cessio (dla służebności gruntowych wiejskich – też mancipatio)

-        można było w ustanowić w legacie windykacyjnym

-        na gruntach prowincjonalnych ustanawiano poprzez nieformalne umowy z zastrzeżeniem kary w razie niemożności wykonania

-        służebności można było zasiedzieć, ale lex Scribonia pod koniec republiki zakazała tego. Odżyło jednak w prawie poklasycznym i potwierdzone w prawie justyniańskim.

Wygaśnięcie służebności

-        w wyniku zniszczenia rzeczy obciążonej

-        przez zbieg z prawem własności

-        przez zrzeczenie się

-        długie nie wykonania (non usus)

Ochrona służebności

-        Vindicatio servitutis lub actio confessoria → actio in rem, skuteczna erga omnes kierowana przeciwko osobie uniemożliwiającej wykonanie służebności (najczęściej przeciwko właścicielowi)

Zasady dotyczące służebności

-        Służebność nie może polegać na działaniu → wyjątek – utrzymanie ściany, o którą opierał się budynek sąsiedni.

-        Nie może istnieć służebność na służebności → przedmiotem tylko rzeczy materialne

-        Służebność należy wykonywać oględnie

-        Nie można mieć służebności na własnej rzeczy

-        Powinna przynosić gruntowi władnącemu trwałe korzyści → np. nie można ustanowić służebności zbiornika wysychającego latem.

ZASTAW

-        realne zabezpieczenie wierzytelności

Fiducia

-        nie było prawem na rzeczy cudzej

-        dłużnik za pomocą fiducia cum creditore contracta przenosił własność rzeczy na wierzyciela

-        by zabezpieczyć dłużnika wprowadzono pastum fiduciae – nieformalne porozumienie, zobowiązujące zastawnika do remancypacji rzeczy, po wypełnieniu świadczenia. W razie niewypełnienia skarga o charakterze deliktowym. W końcu republiki powstało powództwo cywilne infamujące – actio fiduciae directa

-        zanikła w okresie poklasycznym, a justyniańskim zastąpiona słowem pignus lub hipotheca.

Zastaw ręczny (pignus)

-        powstał w okresie wczesnej republiki

-        za skutek kontraktu realnego, zastawca przenosił na zastawnika detencję

-        niewygodne dla obu stron

-        wierzyciel nie mógł używać rzeczy (furtum usus), a jako detentor miał jedynie ochronę interdyktalną

-        dłużnik był pozbawiony rzeczy (furtum rei suae)

Zastaw umowny (pignus conventum, hipotheca)

-        powstała od II w p.n.e.

-        początkowo miała zastosowanie w przypadku inwentarza, należącego do dzierżyciela ziemi.

-        z biegiem czasu rozszerzono na inne stosunki obligacyjne

-        hipoteka powstała w Grecji i przez Egipt została recypowana ze zmianami do systemu rzymskiego prawa:

*   zastaw jawny w Grecji → zastaw niejawny – Rzym

*   tylko nieruchomości w Grecji → też ruchomości – Rzym

-        Pierwsza forma zastawu jako prawa na rzeczy cudzej.

-        Był prawem akcesoryjnym (dodatkowym) – nie mógł istnieć bez wierzytelności, jaką zabezpieczał.

Ustanowienie zastawu

-        nieformalna umowa, w przypadku zastawu ręcznego należało wydać rzecz.

-        czasem ustanawiany milcząco – na podstawie zwyczaju lub przepisu prawa → np. wydzierżawiający na owocach dzierżawcy, wynajmujący na rzeczach wniesionych do mieszkania, pupil na majątku tutora, żona na majątku męża, oraz sądowy, ustanowiony przez sędziego.

Wygaśnięcie zastawu

-        w chwili wygaśnięcia zobowiązania, które zabezpieczał → zaspokojenie musiało być całkowite

-        239 r n.e. – pignus Gordianum – nawet po zapłaceniu wierzytelności, wierzyciel mógł zostawić zastaw tytułem innych, niespłaconych zastawów.

-        gdy wierzyciel zrealizował prawo zastawu (sprzedał rzecz zastawioną), zrzekł się go, nabył na własność lub gdy rzecz uległa zniszczeniu.

Przedmiot zastawu

-        rzeczy materialne – ruchomości i nieruchomości

-        w okresie cesarstwa – hipoteka generalna – na całym majątku → zaczęto ustanawiać na rzeczach niematerialnych, a nawet na samym zastawie – podzastaw.

Realizacja zastawu

-        używanie i pobieranie pożytków możliwe tylko w drodze dodatkowej umowy – ...