Lateralizacja Lateralizacja to inaczej stronność ciała, a więc większa sprawność jednej strony ciała od drugiej, która nie ogranicza się wyłącznie do pracy rąk, choć najwyraźniej zaznacza się właśnie w czynnościach manualnych. Występuje ona również w przypadku nóg oraz parzystych narządów zmysłu, zwłaszcza oczu.Lateralizacja nie zjawia się od razu w postaci gotowej, lecz jest postępującym procesem, kształtującym się stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem ruchowym dziecka. Za określoną stronność ciała odpowiada przeciwległa półkula mózgowa.Najczęściej skupiamy się na obserwowaniu, która ręka dominuje u dziecka. Pierwsze objawy dominacji ręki można zaobserwować już u niemowlęcia, począwszy od ok. 6-7 miesiąca życia dziecka. Przewaga jednej ręki nad drugą staje się wyraźna u wielu dzieci około 4 roku życia. Zwykle na przełomie wieku przedszkolnego i szkolnego ustala się lateralizacja czynności ruchowych rąk, która ostatecznego kształtu nabiera w wieku 12-14 lat.Wyróżniamy następujące rodzaje lateralizacji:
· jednorodna – prawostronna (przejawia się dominacją prawej ręki, oka i nogi, świadczy o dominacji półkuli lewej) lub lewostronna (przejawia się dominacją lewej ręki, oka i nogi, świadczy o dominacji półkuli prawej);
· niejednorodna (inaczej zwana skrzyżowaną) – polega na wyraźnej czynnościowej przewadze narządów ruchu i zmysłu, ale nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała;
· nieustalona – brak ustalonej dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu.
Jeżeli zauważamy, że nasze dziecko:
· posługuje się sprawnie obiema rękami – na przemian pisze, rysuje ręką lewą i prawą, nie preferując żadnej z nich;
· cechuje słaba sprawność manualna, której może towarzyszyć ogólna niezręczność ciała;
· ma trudności w orientacji w stronach swojego ciała;
· ma trudności w określaniu kierunków przestrzennych
możemy podejrzewać zaburzenia w procesie lateralizacji.Obserwacje, bądź wątpliwości warto skonsultować z pedagogiem lub psychologiem. Jako że lateralizacja jest integracyjnym procesem rozwoju – również i na tym polu możemy wspomagać rozwój naszego dziecka. Oto kilka prostych zabaw, ćwiczeń, dzięki którym dzieci lepiej poznają i będą różnicować stronę lewą od prawej, będą swobodniej orientować się w schemacie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzennych, a także mogą doskonalić percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo – ruchową, oraz zdolności manualne.
1. Orientacja w schemacie ciała:
o podaj mi proszę zabawkę, która leży po lewej stronie, dotknij prawego ucha, pokaż lewe oko, co widzisz po swojej prawej stronie, itp.;
o zdalnie sterowany miś: dziecko bawi się misiem, a my wskazujemy mu drogę do skarbu: misiu, idź dwa kroki w lewo, teraz prosto, a teraz skręć w prawo i idź aż do poduszki, zobacz – co jest za poduszką?;
o chwytanie/rzucanie piłki raz lewą, raz prawą ręką (ze wskazaniem).
2. Percepcja wzrokowa:
o układanki, puzzle, rozcinanki, które składamy z elementów w całość;
o zauważanie różnic i podobieństw pomiędzy podobnymi ilustracjami, zdjęciami;
o układanie wg wzoru;
o komponowanie własnych wzorów;
o zabawy plasteliną, ciastoliną – modelowanie.
3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa:
o kreślenie w powietrzu kształtów geometrycznych, liter, cyfr;
o kreślenie linii poziomych, pionowych, ukośnych, kształtu koła;
o rysowanie tzw. leniwej ósemki;
o rysowanie, malowanie na dużych arkuszach;
o wypełnianie konturów;
o rysowanie po śladzie – tzw. ćwiczenia grafomotoryczne;
o obrysowanie, rysowanie z wykorzystaniem szablonów wewnętrznych i zewnętrznych;
o malowanie palcami, z wykorzystaniem obu rąk;
o wycinanie nożyczkami;
o nawlekanie korali, makaronu, słomek, itp.
4. Zdolności manualne:
o wydzieranki papierowe;
o nawijanie nici na szpulkę;
o zbieranie małych elementów, np. grochu, koralików – np. segregowanie wg koloru itp.
Wspomniane ćwiczenia grafomotoryczne, które rozwijają koordynację wzrokowo – ruchową oraz precyzję ręki można odnaleźć w takich opracowaniach, jak np.
· „Lewa ręka rysuje i pisze. Ćwiczenia przygotowujące do pisania dla dzieci leworęcznych”, M. Bogdanowicz, M. Różyńska – opracowanie polecane przez pedagogów nie tylko dla dzieci leworęcznych, ale dla każdego dziecka przygotowującego się do podjęcia trudu nauki pisania;
· Ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową ręki i koordynację wzrokowo – ruchową, H. Tymichova.
Obie przytoczone pozycje opatrzone są wstępem metodycznym i zawierają wiele ciekawych obrazków do obrysowywania bez odrywania ręki.W różnicowaniu stron lewej i prawej oraz kształtowaniu orientacji w schemacie swojego ciała, jak i w przestrzeni, pomocne są uwielbiane przez dzieci wierszyki, które ilustrujemy ruchem, jak np.:Tu są oczy, tu jest nos,Tędy czasem płaczę w głos,Są policzki, jest i brzuszek,A tutaj jest mój paluszek.lub:...a tutaj jest mój lewy/prawy paluszek.po kolei wskazujemy na poszczególne części ciała:oczy, nos, buzię, policzki, brzuszek,a na koniec zginamy paluszekKółko małe, kółko duże,rysujemy ręką w powietrzu małe koło, duże kołoPlecy proste, ręce w górze.prostujemy plecy, podnosimy ręceSchyl się w prawo, schyl się w lewo,zginamy się w prawo, w lewoTak się chwieje w lesie drzewo.Duży wybór wierszyków i piosenek, którymi możemy bawić się ze swoim dzieckiem bądź z grupą maluchów znajdziemy np. w opracowaniu „W co się bawić z dziećmi? Piosenki i zabawy wspomagające rozwój dziecka”, opr. M. Bogdanowicz (książka + 3 płyty CD). W przypadku dzieci najmłodszych możemy orientacyjnie określić proces lateralizacji, poprzez ukierunkowaną zabawę, obserwując, która ręka, oko i noga zaczynają dominować u małego dziecka.Dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym można przeprowadzić badanie w oparciu o test i obserwację, za pomocą których pedagog czy psycholog może sprawdzić rodzaj i stopień lateralizacji dziecka, a także podpowiedzieć szczegółowe propozycje odnośnie ćwiczeń i zabaw wspomagających ten ważny proces.
biechomik