Rzeżucha – symbol Wielkanocy

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki


 

Pyszna, zielona rzeżucha ma właściwości lecznicze i jest niezawodna w dostarczeniu organizmowi niezbędnych witamin. Pomaga usuwać toksyny, a nawet obniżyć poziom cukru we krwi. Jest również piękną ozdobą stołu wielkanocnego.

Znana już w starożytnej Europie gdzie przypisywano jej właściwości lecznicze. Rzeżuchę polecał Hipokrates, a w medycynie ludowej stosowano ją przeciw zmęczeniu, jako środek poprawiający urodę oraz w leczeniu zaburzeń tarczycy.

Ksenofont w swoich kronikach pisał, że młodzi Persowie, gdy udawali się na polowanie lub wyprawy, jedli rzeżuchę na kromkach chleba. Król Ludwik zachwycony walorami smakowymi rzeżuchy dodał do swoich trzech linii tarczy herbowej trzy jej pączki. 

Rzeżucha 

Rzeżucha (Cardamine L.) to rodzaj roślin zielnych z rodziny kapustowatych. Należy do niego ok. 100 gatunków występujących w strefie umiarkowanej. W Polsce występuje 10 gatunków. Gatunkiem typowym jest Cardamine pratensis L.

Rzeżucha łąkowa (Cardamine pratensis L.) występuje na terenie całej Polski. Jej łodyga jest wzniesiona i pełna. Cała roślina jest lekko owłosiona i posiada charakterystyczny smak. Liście odziomkowe tworzą różyczkę. Są pierzastosieczne o okrągłych listkach, przy czym szczytowy listek jest większy od pozostałych. Liście łodygowe złożone są z wydłużonych, lancetowatych listków. Kwiaty są białe lub fioletowe, wyrastają na szypułach o długości 2-4 mm i zebrane są w luźne grono na szczycie łodygi. Kwiat zbudowany jest z 4 zielonych działek kielicha i 4 jajowatych płatków korony, pojedynczego słupka z wydłużoną zalążnią i krótką szyjką oraz 6 dwusilnych pręcików.

Rzeżucha kwitnie od marca do kwietnia i jest rośliną miododajną. Miodniki znajdują się u nasady krótszych pręcików, a nektar zbiera się na dnie kwiatowym. Owocem są długie, równowąskie łuszczyny o długości do 25 mm, z dzióbkiem o długości do 1 mm.

Rzeżucha jest jedną z nielicznych roślin, które rozmnażają się wegetatywnie przez liście. Jesienią przylegające do ziemi liście tworzą ukorzeniające się pączki przybyszowe. 

Związki aktywne

W tej małej niepozornej roślince jest cały komplet witamin. Samej witaminy C gromadzi tyle samo, co sok z cytryny. Poza tym znajdziemy w niej witaminę A, B, PP, K oraz sporo witaminy E. Dietetycy chwalą ją również za ogromne bogactwo soli mineralnych, żelaza, magnezu, chromu.

Rzeżucha ma bardzo dużo wapnia i ogromne ilości siarki (swój zapach zawdzięcza glikozydowi izosiarkocyjanowemu). Poleca się rzeżuchę jako wyjątkowo ważne źródło łatwo przyswajalnego jodu.

100 g rzeżuchy zawiera: 2,9 g białka, 0,7 g węglowodanów, 3,3 g błonnika, 3 mg witaminy A, 310 mg potasu, 200 mg wapnia, 60 mg sodu, 52 mg fosforu, 17 mg magnezu, 1,6 mg żelaza, 0,2 mg cynku, dużą ilość jodu, 0,1 mg witamin B1 i B2, 0,6 mg witaminy PP, 0,13 mg witaminy B6, 60 mg witaminy C, 1 mg witaminy E oraz 0,2 mg kwasu foliowego.

Zastosowanie w lecznictwie

Lecznicze walory rzeżuchy wynikające z jej specyficznego składu doceniała od dawien dawna medycyna ludowa. Skiełkowaną roślinkę stosowano jako lek na pasożyty jelit i owrzodzenia skóry, znano jej działanie dezynfekujące na jamę ustną oraz pobudzające na trawienie i apetyt.

Wykazuje silnie moczopędne działanie. Jest ważnym źródłem łatwo przyswajalnego jodu, usuwa toksyny, obniża poziom cukru we krwi, zawarty w niej chrom wspomaga prawidłową pracę trzustki, poprawia trawienie, zapobiega otyłości, dezynfekuje jamę ustną i drogi moczowe.

Dzięki specyficznemu, ostremu smakowi rzeżucha poprawia dzieciom apetyt. Dietetycy zalecają rzeżuchę nie tylko jako witaminową odżywkę dla zdrowych, ale także jako swego rodzaju lek.

Wskazane jest regularne jedzenie rzeżuchy przy bronchicie, dolegliwościach reumatycznych, anemii, a także przy chorobie wieńcowej i zaburzeniach krążenia.

Spożywanie rzeżuchy zaleca się osobom chorującym na osteoporozę. Zwłaszcza tym, które nie tolerują mleka i jego przetworów. Pod względem zawartości wapnia rzeżucha jest drugą rośliną po orzechach laskowych.

Jest jednak i druga strona medalu - spożywanie rzeżuchy w nadmiernej ilości może wywołać stan zapalny pęcherza. Jeśli chcemy zachować zdrowy umiar, powinniśmy się zadowolić kilkoma łyżeczkami rzeżuchy na dobę.

Zastosowanie w kosmetyce

Swój ostry smak rzeżucha zawdzięcza obecności glikozydu izosiarkocyjanowego, czyli w skrócie mówiąc - siarki. Pierwiastek ten znany jest z tego, że wzmacnia włosy i zapobiega ich wypadaniu. Poprzez krew pobudza skórę i cebulki włosowe do energicznej produkcji. Tak samo działa sok z rzeżuchy wcierany we włosy.

Warto wiedzieć, że Francuzki podobno zmywają piegi i “starcze" plamy pigmentowe sokiem z rzeżuchy, który ma silne działanie wybielające. Ekstrakt z rzeżuchy wygładza też trądzikową i łojotokową cerę, usprawnia procesy przemiany materii, sprzyja przezwyciężaniu wiosennego wyczerpania.

Domowa hodowla

Nasiona rzeżuchy przesyp z torebki do szklanki, zalej obficie wodą. Odstaw, by zaczęły się kleić (jak namoczone siemię lnianie). Następnie rozsmaruj masę na wilgotnej warstwie ligniny, umieszczonej na talerzu, tacy, odwróconej doniczce itp. Lignina musi być stale wilgotna, ale nie może pływać w wodzie. Całość przykryj na dwa dni. Kiedy zauważysz, że nasiona kiełkują, zdejmij przykrycie. Po ok. 10 dniach, gdy roślinki będą miały 5-7 cm, można zacząć zbiór. Ścina się je nożyczkami tuż nad ligniną.

Odżywka do włosów z rzeżuchą

Składniki:

·         garść świeżej rzeżuchy

·         szklanka wody

 
Przygotowanie: 
Zmiksować  dużą garść świeżej rzeżuchy ze szklanką wody mikserem na jednolitą papkę. Przy długich włosach, może być konieczne użycie dwóch garści rzeżuchy. Następnie podgrzać miksturę na kuchence do momentu zagotowania i gotować przez 10 minut. Odcedzić płyn a rzeżuchę wyrzucić. Zostawić płyn do wystygnięcia.

Nie stosować odżywki na gorąco, by nie poparzyć skóry głowy.
Użyć bawełnianej kulki lub bezpośrednio rozprowadzić miksturę na świeżo umytych włosach. Przed aplikacją odżywki należy odcisnąć jak najwięcej niepotrzebnej wody.  Zostawić miksturę na włosach na 20 minut. Po 20 minutach spłucz miksturę z włosów letnią wodą. Owiń włosy ręcznikiem, nałóż bardzo lekką, nietłustą odżywkę i jeśli to tylko możliwe, pozwól włosom wyschnąć na powietrzu. 
     

Napar moczopędny z rzeżuchy

Do szklanki wsyp łyżkę sproszkowanego korzenia pietruszki i zalej wrzątkiem do połowy. Następnie parz pod przykryciem około 15 minut. Całość przecedź. Dodaj dwie łyżki zmiksowanej rzeżuchy. Tak sporządzoną miksturę pij cztery razy dziennie po 1 łyżce (ok. 15 ml).