Biuletyn_7-8_2010.pdf

Dodatek: płyta DVD

z filmem „Było sobie miasteczko”

NR 7–8 (116–117)

lipiec–sierpień

2010

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

numer indeksu 374431

nakład 10000 egz.

POLACY–UKRAIŃCY

TRUDNA PRZESZŁOŚĆ

cena 8 zł (w tym 0% VAT)

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIAŁYSTOK

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok

tel. (0-85) 664 57 03

GDAŃSK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. (0-58) 660 67 00

KATOWICE

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. (0-32) 609 98 40

KRAKÓW

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. (0-12) 421 11 00

LUBLIN

ul. Szewska 2, 20-086 Lublin

tel. (0-81) 536 34 01

ŁÓDŹ

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. (0-42) 616 27 45

POZNAŃ

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań

tel. (0-61) 835 69 00

RZESZÓW

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. (0-17) 860 60 18

SZCZECIN

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. (0-91) 484 98 00

WARSZAWA

ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa

tel. (0-22) 526 19 20

WROCŁAW

ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław

tel. (0-71) 326 76 00

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący,

Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Agnieszka Łuczak

Filip Musiał, Barbara Polak, Jan M. Ruman, Andrzej Sujka, Norbert Wójtowicz, Piotr Życieński

Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 0-22 431-83-74), jan.ruman@ipn.gov.pl

Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 0-22 431-83-75), barbara.polak@ipn.gov.pl

Andrzej Sujka – sekretarz redakcji (tel. 0-22 431-83-39), andrzej.sujka@ipn.gov.pl

Piotr Życieński – fotograf (tel. 0-22 431-83-95), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 0-22 431-83-47), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Projekt graﬁ czny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;

łamanie: Wojciech Czaplicki; korekta: Beata Stadryniak-Saracyn

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa

Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: Legra Sp. z o.o., ul. Rybitwy 15, 30-716 Kraków

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIULETYN

N R 7– 8 ( 116 –117 )

LIPIEC–SIERPIEŃ

2010

SPIS TREŚCI

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Michał Klimecki – Ojczyzna dwóch narodów. Polsko-ukraińska wojna

o Galicję Wschodnią (1918–1919) ....................................................................... 2

Zbigniew Karpus – Ukraiński sojusznik Polski w wojnie 1920 roku.

Walka oddziałów Ukraińskiej Republiki Ludowej

u boku Wojska Polskiego i ich dalsze losy ....................................................... 16

Bogumił Grott – Ukraiński nacjonalizm a polska polityka

wobec Ukrainy i Ukraińców ................................................................................. 34

Lucyna Kulińska – Działalność terrorystyczna ukraińskich organizacji

nacjonalistycznych w Polsce w okresie międzywojennym ............................ 41

Ewa Siemaszko – Przemiany relacji polsko-ukraińskich

od połowy lat trzydziestych do II wojny światowej ....................................... 58

Tomasz Bereza – Sowieci – Ukraińcy – Polacy.

Rejon sieniawski 1939–1941 ............................................................................... 70

Ewa Siemaszko – Bilans zbrodni ..................................................................................... 77

Dariusz Faszcza – Polskie Państwo Podziemne na Wołyniu 1939–1944................ 95

Sławomir Kalbarczyk – Martyrologia Polaków w więzieniu

przy ulicy Łąckiego we Lwowie w latach II wojny światowej .................... 108

Kazimierz Krajewski – Ukraińskie miejsca pamięci narodowej na terenie Polski .. 118

REPORTAŻ

Andrzej W. Kaczorowski – Stanisława Vincenza powrót na Huculszczyznę................ 152

Leon Popek – Postawić im krzyże. Pielgrzymka do grobów kapłanów łuckich... 160

Kazimierz Krajewski, Jacek Pawłowicz – Ostra Brama 2010 ............................................ 165

ZMARLI

Piotr Szubarczyk – Ksiądz prałat Henryk Jankowski (1936–2010)........................ 174

Jan Olaszek – Oaza opozycji. Ks. Leon Kantorski

i jego paraﬁ a w Podkowie Leśnej .................................................................... 183

Henryk Marczak – Kazimierz Bednarski (1945–2010) ............................................. 188

Janusz Guttner – Aneta Naszyńska (1958–2010) ..................................................... 190

WYDARZENIA .......................................................................................................... 192

Na okładce: str. I – pomnik Adama Mickiewicza we Lwowie, fot. J.M. Ruman; str. IV – Fronton

archikatedralnego greckokatolickiego soboru św. Jura we Lwowie, fot. J.M. Ruman

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

RELACJE I WSPOMNIENIA

Marian Sikorski – Ukrainiec powiedział: „Zabĳę was” ........................................... 138

Edward Szpringel (Szpryngiel) – Bóg nas uratował ......................................................... 142

Leokadia Janeczko – „Wystrzelajcie nas, tylko nie mordujcie!” ............................. 149

M ICHAŁ K LIMECKI

OJCZYZNA DWÓCH NARODÓW

POLSKO-UKRAIŃSKA WOJNA O GALICJĘ WSCHODNIĄ (1918–1919)

Rozpoczęta w listopadzie 1918 r. polsko-ukraińska wojna o przy-

szłość Galicji (Małopolski) Wschodniej była pierwszą z kilku, jaką

stoczyła budująca swoje granice odradzająca się Polska. Mieściła się

w programie przywrócenia terytoriów, które polskie społeczeństwo

uważało za część swojego dziedzictwa historycznego i gospodar-

czego. Natomiast dla Ukraińców stała się jednym z kilku działań

(częściowo sprzecznych ze sobą, a tylko częściowo uzupełniających

się) mających przynieść budowę państwa.

Głównym ukraińskim ośrodkiem państwotwórczym stał się w 1917 r. Kijów, stolica prawo-

sławnej Ukrainy Naddnieprzańskiej. Początkowo jego przywódcy postrzegali swoją ojczyznę

jako autonomiczną część zdemokratyzowanej Rosji. Listopadowy przewrót w Piotrogrodzie

i rozpędzenie przez bolszewików Konstytuanty wymusiły na rezydującej w Kijowie Ukraińskiej

Centralnej Radzie ogłoszenie 9 stycznia 1918 r. IV Uniwersałem suwerenności Ukraińskiej Re-

publiki Ludowej. Przyznawał to obdarzony wielkim autorytetem polityk i historyk Mychajło

Hruszewśkyj: „Byliśmy konsekwentnymi federalistami, ale warunki spowodowały, że staliśmy

się niepodległą, niezależną republiką” 1 . Natomiast w Charkowie na początku 1918 r. wyłoniły

się struktury Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Rad, wiążącej swój byt z Rosyjską Fede-

racyjną Socjalistyczną Republiką Rad. Rezolucja podjęta na I zjeździe Komunistycznej Partii

(bolszewików) Ukrainy, odbytym w lipcu 1918 r. w Moskwie, stwierdzała: „W sprawie wzajem-

nych stosunków Ukrainy i Rosji, oddzielenie Ukrainy od Rosji jest niemożliwe [...] i KP(b)U

powinna walczyć o rewolucyjne zjednoczenie obu państw na płaszczyźnie proletariackiego

centralizmu w granicach Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki radzieckiej” 2 . Ko-

munistyczna Partia (bolszewików) Ukrainy kreowała się na niezależną partię polityczną. W rze-

czywistości posiadała uprawnienia gubernialnej organizacji Rosyjskiej Komunistycznej Partii

(bolszewików). Jej Komitet Centralny uznawał się za podporządkowany KC RKP(b). Latem

1918 r. liczyła ok. 4,5 tys. członków, w tym jedynie 7 proc. Ukraińców.

Trzecim ośrodkiem ukraińskich działań stał się Lwów, stolica austriackiego kraju koron-

nego Galicji. Ukraińscy poddani Habsburgów z lojalności wobec tronu czynili argument na

rzecz wyodrębnienia Galicji Wschodniej w nowy kraj koronny o ukraińskim charakterze na-

rodowym. Nie wysłali delegacji do Rzymu na odbywający się tam w kwietniu 1918 r. kon-

gres narodów uciskanych przez Austro-Węgry. Polaków reprezentowali m.in. Marian Seyda

i Konstanty Skirmunt. Dopiero w 1918 r. elity greckokatolickiego społeczeństwa ukraińskie-

go Galicji podjęły działania na rzecz budowy własnego państwa. Jego granicami zamierzały

objąć austriacką wschodnią Galicję i Bukowinę oraz węgierską Ruś Zakarpacką.

Stosunki narodowościowe i gospodarcze w Galicji dawały przewagę społeczeństwu pol-

skiemu. Ze statystyk odnoszących się do 1910 r. wynika, że obszar tego kraju zamieszkiwało

1 Cyt. za: M. Waldenberg, Kwestie narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej , Warszawa 1992, s. 35.

2 Cyt. za: O. Rublow, O. Rejent, Ukrajinśki wyzwolni zmahannia 1917–1921 , Kyjiw 1999, s. 192–193.

ok. 7 980 500 ludzi, w tym 4 672 500 posługujących się językiem polskim, 3 208 100 języ-

kiem ukraińskim, 90 100 językiem niemieckim, a 9800 innymi językami. Należy tu poczynić

uwagę, że urzędnicy przeprowadzający spis nie uznali języka używanego przez Żydów. Zu-

bożali tym statystyczny obraz kraju, gdyż 871 900 jego mieszkańców deklarowało wyznanie

mojżeszowe. Jeśli to uwzględnimy, otrzymamy daleko idące korekty w oﬁ cjalnym składzie

narodowościowym Galicji. Przedstawiał się on następująco:

Polacy: 47,6 proc. ludności;

Ukraińcy: 40,3 proc. ludności;

Żydzi: 10,9 proc. ludności;

Niemcy i inni: 1,2 proc. ludności 3 .

Natomiast w Galicji Wschodniej mieszkało 5337 tys. ludzi, w tym: 3791 tys. Ukraińców

(71,1 proc.), 770 tys. Polaków (14,4 proc.) i 660 tys. Żydów (12,4 proc.). Polacy stanowili

większość w miastach. Lwów miał ok. 206 tys. mieszkańców. Ponad 105 tys. tworzyło spo-

łeczność polską, 57 tys. – żydowską, a 39 tys. – ukraińską. Polacy i Ukraińcy nie tworzy-

li w mieście narodowych enklaw. Swoje najważniejsze instytucje lokowali w śródmieściu,

często obok siebie. Katolickie cmentarze – Łyczakowski i znacznie skromniejszy Janowski

– były miejscami spoczynku przedstawicieli obu narodów.

Galicja należała do najbiedniejszych regionów Europy. W latach 1911–1913 dochód na-

rodowy wynosił na jednego mieszkańca ok. 230 koron, natomiast w Siedmiogrodzie – 260

koron, na Słowacji – 306, na Węgrzech – 368, w Czechach i na Morawach – 544, a w Austrii

– 567. Nie będzie też wielkim uogólnieniem stwierdzenie, że społeczność ukraińska w Galicji

była znacznie uboższa od polskiej. W skali całego kraju Ukraińcy wpłacali jedynie 18,8 proc.

podatków bezpośrednich. Natomiast w Galicji Wschodniej Ukraińcy płacili tylko 26,2 proc.

wszystkich podatków 4 .

Do wymiany poglądów między polskimi i ukraińskimi politykami doszło w ostatnich

miesiącach Wielkiej Wojny. Reprezentowali oni rządzących Królestwem Polskim i Ukrainą

Naddnieprzańską. Oceniali siebie wzajemnie jako niewiarygodnych partnerów. Wschodnią

Galicję uważali za część swojego terytorium narodowego i państwowego. Jednocześnie do

wysiłków państwotwórczych sąsiada odnosili się ze sceptycyzmem przemieszanym ze skry-

waną wrogością. Nie zmieniała tego działalność przedstawicielstwa Rady Regencyjnej w Ki-

jowie, kierowanego przez Stanisława Wańkowicza, następnie przez Bohdana Kutyłowskiego,

a także poparcie polskich ziemian z Ukrainy udzielane hetmanowi Pawło Skoropadzkiemu.

Także polscy politycy z Galicji odmawiali uznania ukraińskiego państwa na Naddnieprzu,

dostrzegając w nim twór wygenerowany przez Niemców i Austriaków. Ignacy Daszyński na

posiedzeniu parlamentarnego Koła Polskiego w Wiedniu 1 marca 1918 r. nazwał je ﬁ kcją.

Równie negatywnie polscy politycy odnosili się do możliwości podziału Galicji na dwa kraje

koronne, o polskim i ukraińskim charakterze. Galicję traktowali jako całość, ukształtowaną

przez wielowiekową przynależność do Rzeczypospolitej, a potem do Austrii. Uważali, że

stanie się jedną z dzielnic odradzającej się Polski, a rzeka Zbrucz fragmentem jej wschodniej

3 E. Dubanowicz, Stosunki polsko-ruskie w Galicji pod względem społeczno-gospodarczym ,

„Ekonomista”, r. XIV, t. 1, 1914; M. Lozynskyj, Schffung einer ukrainischen Provinz in Osterreich ,

Berlin 1915.

4 Historia Polski w liczbach. Górnictwo i przemysł. Budownictwo. Dochód narodowy , red.

A. Jezierski, Warszawa 1991, s. 200–201; E. Dubanowicz, op. cit ., s. 155; Social-Economic Researches

on the History East-Central Europe , Budapest 1970, s. 108, 227.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: