raport unijny.pdf

Centrum Stosunków Międzynarodowych

Center for International Relations

Raporty i Analizy 7/04

Krystyna Iglicka

Unijny wymiar bezpieczeństwa

z perspektywy migracji międzynarodowych

i dylematów wielokulturowości

Raport powstał we współpracy z Fundacją Konrada Adenauera.

CENTRUM STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

ul. Emilii Plater 25, 00-688 Warszawa

TEL.: (22) 646 52 67, FAX: (22) 646 52 58

www.csm.org.pl , info@csm.org.pl

Centrum Stosunków Międzynarodowych ©

Krystyna Iglicka

MIGRACJE A BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE

Modnym intelektualnie hasłem ostatnich kilkunastu lat stało się twierdzenie, iż granice

państw i ich ochrona to w obliczu globalizacji i rosnącej integracji ekonomicznej problemy

drugorzędne dla bezpieczeństwa wewnętrznego. Prorocy globalizacji i adwokaci wolnego

rynku optymistycznie udowadniali, iż takie pojęcie, jak obszar terytorialny państwa jest już

passe i popularyzowali pojęcie państw bez granic w przepływach zarówno usług, towarów,

jak i ludzi. Tak było do 11 września 2001 roku. W świecie po 11 września problem ochrony

terytorialnej państwa nabrał w dyskursach politycznych nowej jakości, w Europie po

11 marca 2004 roku powrócił ze zdwojoną siłą i w tym kontekście zjawisko migracji

międzynarodowych zaczęło z nową mocą być postrzegane jako jedno z realnych zagrożeń

dla bezpieczeństwa wewnętrznego.

Migracje międzynarodowe od dawna już rozważane są w dyskursach politycznych w

kontekście różnorakich zagrożeń. W ciągu ostatnich dwudziestu lat rosnący systematycznie

napływ imigrantów do krajów Unii Europejskiej spowodował, iż tania, cudzoziemska siła

robocza postrzegana zaczęła być również jako destabilizator bezpieczeństwa społecznego.

Destabilizator analizowany i kojarzony jednak głównie z sytuacją na rynkach pracy, tj.

poziomem bezrobocia, segmentacją rynków pracy, dostępem do świadczeń socjalnych,

konkurencyjnością na rynkach pracy etc. Wkrótce gdy imigranci stanowić zaczęli od pięciu

do dziesięciu procent ludności większości krajów obecnej Unii Europejskiej – a stało się tak

pod koniec lat 1990. – migranci przestali być uważani za czynnik wzbogacający kulturę kraju

przyjmującego i do zagrożeń ekonomicznych doszło pojęcie zagrożenia dla narodowej

tożsamości i kultury.

W świecie po 11 września międzynarodowe migracje przestały już być li tylko przedmiotem

dysput demograficzno-społecznych, próbujących równoważyć kwestie wzrostu

gospodarczego i integracji kulturowej z problemem dobrobytu i dobrego samopoczucia

wyborców. Relacja bezpieczeństwo wewnętrzne – imigranci wydaje się w obecnej sytuacji

nabierać coraz większego znaczenia i, jak już zostało wspomniane, jakości. Związek

pomiędzy migracjami a bezpieczeństwem wewnętrznym jest jednym z tych aspektów

dyskursu politycznego, który może, moim zdaniem, w najbliższej przyszłości wpływać na

kształt narodowych polityk migracyjnych oraz politykę migracyjną Unii Europejskiej.

Centrum Stosunków Międzynarodowych ©

W ostatnim okresie różne środki i mechanizmy kontroli granic i przepływu osób zaczęły być

wprowadzane ze zdwojoną siłą. Polityka migracyjna to obszar, na którym przestrzeganie

przepisów prawa narodowego i międzynarodowego może dobrze współdziałać w zwalczaniu

międzynarodowego terroryzmu i transnarodowej przestępczości zorganizowanej.

Zaostrzona kontrola graniczna, zaostrzona kontrola wjazdów, bardziej restrykcyjna polityka

wizowa, stosowanie nowoczesnych środków służących identyfikacji tożsamości,

gromadzenie oraz regionalna wymiana danych osobowych (w kontekście europejskim to

schengeński system informacyjny – SIS, Eurodac i Europol), dotyczących między innymi

osób, które naruszyły prawo, to środki niestety konieczne we współczesnym świecie.

Koncentrują się one jednak głównie na kontroli przepływów osobowych i dlatego mogą nie

być wystarczające zarówno w walce z terroryzmem, jak i rozwojem sił ekstremistycznych i

przestępczości zorganizowanej. Wyzwaniem dla bezpieczeństwa wewnętrznego jest

rozważenie wspomnianych wyżej środków i mechanizmów kontroli granic i przepływu osób w

szerokim wymiarze społeczno-ekonomicznym dotyczącym relacji większości z

mniejszościami.

W tym kontekście rządy niektórych państw europejskich rozumiejąc, iż społeczności

imigranckie, które są zintegrowane kulturowo i ekonomicznie ze społeczeństwem kraju

przyjmującego, nie stanowią potencjalnego źródła infiltracji dla ekstremistów i rekrutacji dla

środowisk przestępczych, prowadzą specjalne programy nacelowane na walkę z ksenofobią

i dyskryminacją.

SWOI CZY OBCY?

Nasilenie postaw ksenofobicznych łączy się niewątpliwie ze wzmożoną intensywnością

zjawisk imigracyjnych z jednej strony a brakiem programów integracyjnych, doświadczenia i

debaty społecznej na temat różnorakich skutków, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych

napływu imigrantów dla społeczeństwa przyjmującego z drugiej. Ksenofobia może przybierać

postać rasistowskich ataków na cudzoziemców, ale może być również odzwierciedlana na

przykład w antyunijnych czy generalnie antyzachodnich hasłach partii politycznych. Imigracja

czy też imigranci stanowią często tę oś debat i kampanii politycznych, gdzie wygrywane są

stare uprzedzenia, zaszłości historyczne, stereotypy czy też po prostu mity.

Taka sytuacja może wystąpić w większości nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej,

w tym również w Polsce. Zwłaszcza, że w ostatnich bez mała 50 latach społeczeństwo

polskie było społeczeństwem homogenicznym etnicznie i w związku z tym pozbawionym

możliwości obcowania na co dzień i uczenia się współżycia z innymi kulturami. Po 1989

Centrum Stosunków Międzynarodowych ©

roku zmieniły się mechanizmy przepływu migrantów w rejonie Europy Środkowo-Wschodniej.

Napływ uchodźców oraz ludzi poszukujących w Polsce przestrzeni ekonomicznej i miejsca

do życia z krajów zarówno bezpośrednio z nami sąsiadujących, jak i dalekich wpływa na

dywersyfikację ludności oraz powolne tworzenie się mozaiki etnicznej i kulturowej. Nowe i

egzotyczne dla tej części Europy grupy cudzoziemskie, jak Chińczycy na Węgrzech czy

Wietnamczycy w Polsce formują się w szybkim tempie.

W opinii socjologów trzy czynniki wpływają na tworzenie się opinii o cudzoziemcach w

Polsce. Pierwszy czynnik wiąże się w świadomości Polaków z opóźnieniem cywilizacyjnym i

różnicami kulturowymi. Identyfikowane są one z przedstawicielami Europy Wschodniej i

Bałkanów i stanowią podstawę dość silnego negatywnego stosunku do narodowości z tych

regionów. Drugi czynnik – ekonomiczne i polityczne osiągnięcia danego regionu – stoi u

podstaw bardzo pozytywnego stosunku do przedstawicieli Europy Zachodniej i Stanów

Zjednoczonych. Trzeci czynnik wiąże się z naszymi aspiracjami do integracji europejskiej i

współpracy środkowoeuropejskiej. Na tej podstawie wyróżniamy takie narodowości, jak

czeska, słowacka czy węgierska, które na skali polskiej przychylności lokują się dokładnie w

środku pomiędzy Europą Wschodnią a Zachodnią.

HISTORIA, PAŃSTWO I IMIGRANCI

Dotychczasowy rozwój niedoświadczonej polskiej polityki migracyjnej zorientowany był na

tworzenie prawa migracyjnego nakierowanego głównie na tworzenie regulacji wjazdowych i

pobytowych oraz kształtowanie organów egzekwujących te podstawowe reglamentacje

prawne. Niedostatecznym zainteresowaniem władz cieszy się złożony obraz społeczno-

ekonomicznych uwarunkowań migracji cudzoziemców do Polski, co przejawia się zarówno w

słabości polskiego systemu integracyjnego, jak też niemal całkowitym brakiem refleksji nad

zjawiskami i procesami związanymi z możliwym w przyszłości udziałem imigrantów w życiu

społecznym i stosunkiem większości do mniejszości. W kontekście powyższych rozważań na

temat powiązań bezpieczeństwa wewnętrznego ze społeczno-ekonomicznymi aspektami

integracji imigrantów problem ten stanowić może w niedługiej przyszłości niezwykle poważne

wyzwanie zarówno dla władz, jak też i społeczeństwa.

Słabość elementu integracyjnego w polskiej polityce migracyjnej oprócz braku

doświadczenia polityków może mieć również swoje wytłumaczenie, choć już nie

usprawiedliwienie, w przeszłości. Z perspektywy historycznej w większości państw Europy

Środkowej, w tym między innymi Niemiec i Austrii, dominującym kryterium przynależności do

państwa narodowego był fakt przynależności do danej grupy etnicznej lub kulturowej. W

państwach Europy Środkowej, które przez stulecia żyły na styku różnych kultur i religii,

narażone były na grabieże, inwazje i zabory, i które były czynnymi uczestnikami

powstawania i upadku imperiów, zaborów, utraty niepodległości i jej odzyskiwania,

zjednoczeń i podziałów jednym z nie artykułowanych oficjalnie celów politycznych było i jest

utrzymanie homogeniczności kulturowej. Akceptacja różnorodności kulturowej postrzegana

jest bowiem głównie jako zagrożenie dla narodowej tożsamości. Choć w dobie globalizacji

rynków pracy i masowych migracji międzynarodowych cel taki wydaje się sam w sobie

utopią, to jednak podświadomie bądź świadomie przynależność do społeczeństwa

obywatelskiego poprzez bycie pracownikiem, podatnikiem, rodzicem itp. nie uznawana jest

za jednoczesną i automatyczną przynależność do państwa narodowego w tej części świata

w przeciwieństwie do np. Szwecji, Holandii, USA, Kanady czy też Australii.

Państwa takie są więc mentalnie niechętne postrzeganiu imigrantów i ich dzieci jako

prawowitych członków swojej społeczności. Niechęć ta wyrażana jest między innymi poprzez

restrykcyjną politykę imigracyjną, ius sanguinis i ideologię nie akceptującą faktu stawania się

krajem imigracyjnym. Opóźnione procesy powstawania w części środkowo-wschodniej

Europy państw narodowych tłumaczyć mogą zarówno stosunek większości do mniejszości,

jak i powstanie najbardziej agresywnych form nacjonalizmu. Odmianą tego modelu są kraje

takie, jak na przykład Szwajcaria czy też Belgia, które rozwinęły się jako państwo narodowe

w oparciu o więcej niż jedną bazową grupę etniczną.

Jednak współcześnie w krajach demokratycznych cudzoziemcy praktycznie nie mogą zostać

wyizolowani od społeczeństwa kraju emigracji. Ich rola zależy od polityki migracyjnej kraju

przyjmującego i relacji ze społeczeństwem. Element integracyjny polityki migracyjnej różni

się pomiędzy krajami i uzależniony jest głównie od tradycji i zaszłości historycznych.

Niemniej jednak każda polityka migracyjna musi prędzej czy później dostarczyć odpowiedzi

na pewne kluczowe pytania. W dziedzinie imigracji tymi pytaniami są: ilu imigrantów możemy

przyjąć? Kto powinien przybyć? Skąd? Jakich imigrantów potrzebujemy (na przykład ze

względu na wiek, płeć, wykształcenie, kwalifikacje, pochodzenie etniczne)? Na jakich

warunkach powinni do nas napływać cudzoziemcy? Jaki powinni mieć status? W dziedzinie

integracji takimi kluczowymi pytaniami, na jakie odpowiedzieć powinna polityka migracyjna,

zwłaszcza w kontekście bezpieczeństwa wewnętrznego, są: jakie powinny być relacje

pomiędzy grupami etnicznymi, które mogą do nas przybyć a społecznością lokalną? Czy

powinniśmy tworzyć pluralistyczny model społeczeństwa promujący wielokulturowość czy też

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: