1. ETAPY ROZWOJU BUDŻETU
- 1273 – król Anglii Edward I wprowadził zapis do Wielkiej Karty Wolności mówiący, że nie będzie nakładał podatków bez zgody prałatów, baronów czy innych ważnych ludzi
- 1374 – król Ludwik Węgierski – bez zezwolenia reprezentacji podatników nie można nakładać nowych danin
- XIV wiek - we Francji rozdzielono wydatki państwa i króla
- 1504 – rozdział skarbu królewskiego i publicznego
- 1590 – Zygmunt III – opracowano budżet obejmujący całość dochodów i wydatków państwowych
- 1598 – Francja – pogłębienie programów rozdzielania majątku państwa i króla
- 1628 – Anglia – zasada zgody parlamentu na nakładanie podatków przez króla
- 1688 – Anglia – prawo zezwalające na pobór podatków i prawo decydowania o sposobie ich zużycia
- 1768 – Polska – nałożenie nowych podatków lub podwyższenie istniejących wymagało opracowania całego budżetu z uwzględnieniem źródeł dochodów i rodzajów wydatków oraz ich jednomyślnego przyjęcia przez Sejm
- 1781 – J. Wecker pierwszy odtajnił budżet publikując jego dochody i wydatki
- 1791 – reprezentacja narodu ma prawo zatwierdzenia dochodów i wydatków na każdy następny rok (Konstytucja III Maja)
- 1830 – po raz pierwszy użyto w konstytucji terminu budżet
- 1862 – Francja – dekret carski jednym z najobszerniejszych źródeł prawa budżetowego w Europie
- 1921 – Stany Zjednoczone – departament budżetowy podlegający bezpośrednio prezydentowi
- po II wojnie światowej w krajach socjalistycznych rozszerzono zakres budżetu, który przejął finansowanie wielu zadań gospodarczych i socjalnych
- lata 50-te – eksperymenty z wydłużeniem okresu budżetowego, sporządzania odrębnych budżetów majątkowych i bieżących, próby dostosowania budżetu do przebiegu cyklu koniunkturalnego
- 1985 – Kongres Stanów Zjednoczonych przyjął ustawę Gramma-Rudmana-Hollingra o zrównoważeniu budżetu oraz parlamentarnej kontroli deficytu budżetowego
Pierwszy polski budżet został uchwalony przez Sejm dopiero w 1768r. mimo to miał być jednym z wcześniejszych budżetów w Europie. Budżet ten obejmował dochody i wydatki Skarbca Koronnego oraz Skarbca Litewskiego i charakteryzował się stosunkowo dużą szczegółowością. Zastosowano w nim także oryginalne, jak na ówczesne czasy rozwiązania.
2. JAKIE CZYNNIKI WYZNACZAJĄ RANGĘ BUDŻETU PAŃSTWA
Budżet państwa – plan dochodów i wydatków na dany rok budżetowy, przygotowany przez władzę wykonawczą i przedstawiony Parlamentowi
Współczesna ranga budżetu wynika z następujących przesłanek:
- jest on głównym instrumentem sprawowania władzy
- gromadzi i dzieli największą część środków publicznych
- jest ważnym źródłem zasilania innych segmentów sektora finansów publicznych
- jest uchwalany przez Parlament mocą ustawy
- w niektórych krajach Konstytucja daje Głowie Państwa prawo rozwiązania Parlamentu w przypadku nieuchwalenia ustawy budżetowej
- wywiera duży wpływ na życie społeczno – gospodarcze
- jako płaszczyzna, na której ścierają się interesy różnych grup społecznych jest przedmiotem ostrej walki politycznej
3. SCHARAKTERYZUJ KONSTRUKCJĘ BUDŻETU PAŃSTWA
Ustawą budżetową ustala się:
- dochody budżetu państwa
- wydatki budżetu państwa
- deficyt budżetowy i źródła jego pokrycia
- limity zatrudnienia w administracji rządowej
- przychody i rozchody, w tym także środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi
- zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych
- piony finansowe państwowych funduszy celowych
- wykaz programów wieloletnich
- wykaz inwestycji wieloletnich
- dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych ustawami
- zakres i kwoty dotacji przedmiotowych
- wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i kwoty dotacji
Dochody budżetowe są prezentowane w budżecie państwa w podziale na:
- dochody podatkowe (pośrednie, bezpośrednie i zniesione <podatek od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń, od wynagrodzeń i wyrównawczy>
- dochody niepodatkowe (dywidenda, cła wpłaty z zysku NBP, dochody jednostek budżetowych, pozostałe dochody niepodatkowe, wpłaty gmin)
- dochody zagraniczne
4. DLACZEGO I WJAKIM KIERUNKU ZMIENIA SIĘ STRUKTURA PODSTAWOWYCH DOCHODÓW BUDŻETU PAŃSTWA
Struktura dochodów budżetu państwa ulega istotnym miarom. Istotne zmiany następują także w samej strukturze dochodów podatkowych zmierzając w kierunku wyraźnego obniżenia podatków bezpośrednich na rzecz wzrostu udziału podatków pośrednich. W dochodach niepodatkowych natomiast dominującą, chociaż malejącą pozycję mają wpływy z ceł oraz dochody jednostek budżetowych.
Tak zgromadzone środki przeznaczone są na finansowanie takich wydatków jak:
- realizację zadań przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały
- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
- dotacje celowe na zadania zlecane jednostkom samorządu terytorialnego
- dotacja na zadania określone ustawami
- współfinansowanie programów realizowania ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi
Istnieją też rezerwy: ogólna i celowa
5. PRZEDSTWA STRUKTURĘ WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA I PRZYCZYNY JEJ ZMIANY
Wydatki bieżące:
- dotacje
- wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczone
- inne świadczenia na rzecz osób fizycznych – wydatki kierowane bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, które nie są wynagrodzeniami za pracę (np. emerytury, pomoc społeczna itd.)
- zakupy towarów i usług
- inne
Wydatki dotyczące obsługi długu Skarbu Państwa:
- oprocentowania i dyskonta skarbowych papierów wartościowych
- oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek
- wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami
Wydatki majątkowe:
- wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego
- wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie i dofinansowanie kosztów inwestycji
W strukturze wydatków zwiększył się udział środków kierowanych na ubezpieczenia społeczne, administrację państwową, bezpieczeństwo publiczne, wymiar sprawiedliwości i szkolnictwo wyższe. Największe zmiany dotyczą jednak zmniejszenia udziału dotacji na finansowanie zadań gospodarczych – zgodnie z resztą z przyjętym kierunkiem reform. Niedofinansowanie natomiast dotyczy w szczególności nauki i obrony narodowej, których udział w wydatkach uległ zmniejszeniu.
6. PRZEDSTAW ETAPY PRAC NAD BUDŻETEM
Główny ciężar opracowywania budżetu spoczywa na Ministrze Finansów. Prace rozpoczynają się w połowie roku poprzedzającym rok budżetowy i obejmują następujące etapy:
- opracowanie założeń budżetu państwa
- przygotowanie wstępnego projektu budżetu państwa przez Ministerstwo Finansów
- zatwierdzenie wstępnego budżetu przez Radę Ministrów
- opracowanie projektów części budżetowych
- konsultacja międzyresortowa
- przygotowanie ostatniej wersji projektu ustawy budżetowej
- zatwierdzenie projektu ustawy budżetowej przez Radę Ministrów
1. PRZEDSTAW ROZWÓJ GOSPODARKI LOKALNEJ W NIEKTÓRYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ I W POLSCE
Decentralizacja – polega na samoograniczaniu się władz centralnych na rzecz innych podmiotów publicznych w zakresie:
- wykonywanych zadań
- dysponowania majątkiem
- gospodarowania środkami publicznymi
Francja – na terenie tego kraju decentralizacja przechodziła zmienne koleje losu. W końcu lat 70-tych stan finansów lokalnych był oceniany w znacznej części do centralnych organów finansowych. Samorządy odczuwały brak środków, który był powodowany niewydajnym systemem podatków lokalnych oraz niedostosowaniem źródeł ich finansowania do otrzymanych zadań. Na początku lat 80-tych przeprowadzono reformę, wprowadzającą nowy podział kompetencji między poszczególnymi szczeblami władzy. Przekazano gminom, departamentom, regionom prawo do interwencji mających na celu wspieranie rozwoju ekonomicznego oraz ochronę interesów gospodarczych i społecznych ludności. W stosunku do budżetu państwa w 1990 roku wydatki budżetu jednostek lokalnych wynosiły 46% z tego połowę stanowiły wydatki gmin. Poza budżetami gmin istnieje wiele jednostek pośredniczących, dysponujących środkami publicznymi. Tak znaczne rozdrobnienie finansów lokalnych jest przedmiotem częstej krytyki, a czasami uznawane jest jako jedna z przyczyn kryzysu finansów publicznych.
Niemcy – jest to kraj federacyjny, posiadający czterostopniową strukturę organizacyjną składającą się ze: związku, krajów, powiatów i gmin. Każdy kraj posiada własną konstytucję oraz niezależny od związku aparat ustawodawczy i wykonawczy. Podstawową i zarazem najniższą jednostką podziału administracyjno-terytorialnego państwa jest także gmina. Ma ona znacznie silniejszą pozycję niż powiat, który przypomina w swym charakterze raczej związek gmin. Źródłami zasilania finansowego gmin są udziały w podatku dochodowym pobierane przez kraje, dochody własne z podatku przemysłowego, gruntowego oraz lokalnych podatków od konsumpcji i luksusu. Powiaty dysponują natomiast niewielkimi dochodami – adekwatnie do posiadanych kompetencji. Gminy uchwalają swoje budżety na okres jednego roku kalendarzowego. Są zobowiązane do przygotowania i uchwalenia pięcioletnich planów finansowych. Taka metoda sprzyja racjonalizacji wydatków publicznych i zapewnia stabilność finansową gminy. Pięcioletnie plany finansowe pokrywają się z upływem kadencji rad gminnych.
Wielka Brytania – tutaj gospodarka lokalna mogła się rozwijać dzięki słabej administracji centralnej. Zasadnicze podstawy podziału terytorialnego tego kraju zostały ustalone już w 1888r., ale ciągle podlegają ewolucji. W Wielkiej Brytanii brak jest konstytucji pisanej w formie jednego aktu prawnego. W większości państw UE władza lokalna upoważniona jest do działania w interesie swojej wspólnoty, chyba że określone kompetencje przekazano innemu organowi. W Wielkiej Brytanii wobec braku konstytucyjnej gwarancji samorządności, konkretne kompetencje wspólnoty lokalnej określa wyłącznie parlament. Rząd posiada znaczące uprawnienia do kontrolowania działalności władzy lokalnej i limitowania środków finansowych. W kraju tym dominuje trójszczeblowy podział administracyjno-terytorialny. Głównymi źródłami dochodów szczebla samorządowego są podatki od obiektów niemieszkalnych, podatki od nieruchomości mieszkalnych oraz dotacje. Większość władz lokalnych Wielkiej Brytanii odczuwa niedostatek środków finansowych.
Polska – w Polsce stopień decentralizacji władzy był różny w poszczególnych okresach historii. W okresie międzywojennym budowa nowego ustroju terytorialnego Polski po zaborach oparta została na podziale administracji na rządową i samorządową. Bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości tworzono dwustopniową administrację terenową. Stopień niższy stanowiły samorządowe gminy miejskie i wiejskie, stopień wyższy natomiast rządowo-samorządowe powiaty. Później powstał jednolity trójstopniowy podział terytorialny z gminami, powiatami i województwami. Zasadnicze zmiany wprowadzono w 1950 roku. Całkowicie zniesiono samorząd terytorialny wprowadzając rady narodowe. W 1990 roku zapoczątkowano zmiany wprowadzające Polskę w etap z dwustopniowym podziałem terytorialnym na województwa i gminy. Na mocy ustawy z dnia 08.03.1990 o samorządzie terytorialnym, nadano osobowość prawną gminom, określono ich zakres działania, wyposażono w mienie komunalne i określono źródła dochodów. Trójszczeblowy system władzy wprowadzono od 01.01.1999 ustawą z dnia 24.07.1998 o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. W Polsce działa obecnie 2813 jednostek samorządu terytorialnego, w tym: 2489 gmin, 308 powiatów, 16 województw. Na mocy wymienionych ustaw zarówno gmina, powiat, jak i województwo mogą wykonywać:
- zadania własne
- zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządowym na mocy ustaw
- zadania przyjęte do realizacji w drodze umowy lub porozumienia
- zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego
Gminy i powiaty tworzą z mocy prawa lokalne wspólnoty samorządowe, a województwo regionalną wspólnotę samorządową. Przez samorząd lokalny rozumie się takie jednostki, które związane są z konkretnym miejscem oraz posiadają własną nazwę i tradycję społeczną. Jednostki samorządu regionalnego natomiast skupione są wokół dużych aglomeracji miejskich i obejmują obszary charakteryzujące się podobieństwem zachowań gospodarczych, wspólnymi cechami i preferencjami.
2. JAKIE SĄ KORZYŚCI I UWARUNKOWANIA DECENTRALIZACJI
Korzyści z decentralizacji wynikają z następujących przesłanek:
- lepsze rozpoznanie potrzeb społeczności lokalnych stwarza szansę trafniejszej alokacji środków
- kontrola wydatkowania środków publicznych może być skuteczniejsza ze względu na fakt, iż decydent jest mniej anonimowy
- państwo przekazując część swoich uprawnień na szczebel lokalny może zwiększyć efektywność swojego działania w kwestiach strategicznych
- konieczność dostosowania, w kontekście korzystania z wypracowanych przez nią mechanizmów wspierania inicjatyw lokalnych oraz współpracy ponadgranicznej
Decentralizacja zadań i finansów przynosi nie tylko korzyści, lecz rodzi szereg problemów. Powstają one głównie w wyniku nierównomiernego w skali kraju rozłożenia dochodów i potrzeb społeczności lokalnych.
Kompetencje władz centralnych (dziedziny):
- bezpieczeństwo zewnętrzne i obrona narodowa kraju
- sądownictwo i wymiar sprawiedliwości
- działalność dyplomatyczna
- administracja centralna
- częściowo policja i bezpieczeństwo wewnętrzne
- nadzór nad bogactwami naturalnymi
- strategiczne obszary infrastruktury, np. główne szlaki komunikacyjne, kontrola obszaru powietrznego, gospodarka paliwami płynnymi
- utrzymywanie obiektów kultury i dziedzictwa narodowego
- nauka
- częściowo systemy emerytalno-rentowe
Kompetencje władz lokalnych:
- utrzymanie lokalnych dróg
- utrzymanie obiektów oświatowych
- utrzymanie obiektów użyteczności publicznej o lokalnym znaczeniu, np. obiektów sportowo-rekreacyjnych, parków
- zaopatrzenie ludności w wodę pitną
- utrzymanie czystości i ładu przestrzennego
- ...
dasa1