R. K. Merton – streszczenie i aplikacja teorii.
Logika procedury – Powszechność nurtu funkcjonalistycznego.
Merton rozpoczyna od przytoczenia logiki procedury Cannona z fizjologii, aby odnaleźć model metodologiczny przydatny w socjologii. Merton oczywiście nie zgadza się na utożsamianie organizmów biologicznych ze społeczeństwem.
Model Cannona w wersji uogólnionej: 1) ustalenie funkcjonalnych wymogów organizmów (które muszą być spełnione, by działał on skutecznie), 2) konkretny i szczegółowy opis sposobów, dzięki którym wymagania te są zazwyczaj spełniane w przypadkach „normalnych”, 3) w przypadku zniszczenia (lub nieprawidłowego działania) typowych mechanizmów służących do zaspokajania potrzeb – odkrycie mechanizmów kompensacyjnych, 4) stworzenie dokładnego opisu struktury, której służą wymogi funkcjonalne oraz dokonanie wyliczenia mechanizmów, dzięki którym funkcje są spełniane.
Paradygmat analizy funkcjonalnej w socjologii:
1. Jakiemu elementowi przypisuje się funkcje?
Analizie funkcjonalnej może być poddany całkowity zbiór danych socjologicznych. Przedmiot analizy powinien być elementem standaryzowanym, tj. role społeczne, wzory instytucjonalne, procesy społeczne, wzory kulturowe, uczucia uwzorowane kulturowo, normy społeczne, organizacja grupowa, struktura społeczna, środki służące kontroli społecznej, itd.
Pytanie: Co musi wchodzić w zakres obserwacji danego elementu, jeżeli ma on być poddany analizie funkcjonalnej?
2. Koncepcje dyspozycji subiektywnych (motywów, celów)
Są często niesłusznie mieszane z odrębnymi koncepcjami obiektywnych konsekwencji postaw, przekonań i zachowań.
Pytanie: W jakich typach analizy wystarczy uznać obserwowane motywacje za dane, a w jakich są one słusznie uznawane za problematyczne, dające się wywieść z innych danych?
3. Koncepcje konsekwencji obiektywnych (funkcji, dysfunkcji)
Nieporozumienia: a) skłonność do ograniczania obserwacji socjologicznych do pozytywnego wkładu wnoszonego przez zjawisko socjologiczne do systemu kulturowego czy społecznego, w którym występuje, b) skłonność do łącznie subiektywnych kategorii motywu z obiektywną kategorią funkcji.
Funkcje - dające się obserwować skutki, które przyczyniają się do adaptacji i modyfikacji danego systemu
Dysfunkcje – obserwowalne rezultaty, które ową adaptację czy modyfikację pomniejszają.
Skutki pozafunkcjonalne – są nieistotne dla rozważanego systemu.
W każdym przypadku zjawisko może mieć skutki i funkcjonalne i dysfunkcjonalne.
Funkcje jawne – konsekwencje obiektywne, które przyczyniają się do modyfikacji lub adaptacji systemu, a które są zamierzone i uznane przez jego uczestników
Funkcje ukryte – te które nie są zamierzone ani uświadomione
Pytanie: Jakie są skutki przekształcania się funkcji ukrytych w jawne?
4. Koncepcje jednostki, której dana funkcja służy
Należy rozważyć kategorię jednostek, dla których dane zjawisko ma określone konsekwencje (dla jednych coś jest funkcjonalne a dla innych to samo jest dysfunkcjonalne)
5. Koncepcje wymogów funkcjonalnych (potrzeb, warunków wstępnych)
Wiąże się to z trudem ustalenia typów wymogów funkcjonalnych, procedur, oceny założeń co do tych wymogów.
6. Koncepcje mechanizmów, poprzez które funkcje są spełniane.
Konkretny i szczegółowy opis mechanizmów przyczyniających się do spełnienia danej funkcji. Chodzi tu o mechanizmy społeczne (rozdział ról, podział pracy, hierarchicznie uporządkowane wartości).
7. Koncepcje alternatyw funkcjonalnych
Należy zwrócić uwagę na skalę na skalę możliwych odmian zjawisk, które w badanym przypadku mogą spełniać wymogi funkcjonalne.
8. Koncepcje kontekstu strukturalnego lub ograniczeń strukturalnych.
Wzajemna zależność elementów struktury wyklucza możliwość zmian albo działania alternatyw funkcjonalnych. Pewne elementy nie mogą być wyeliminowane bez wpływu na resztę, ze względu na te wzajemne zależności.
9. Koncepcja dynamiki i zmiany.
W jaki sposób widoczne dysfunkcje mieszczą się w systemie tak, że nie powodują niestabilności? Czy nagromadzenie napięć i deformacji powoduje dążenie do zmian w takich kierunkach, które mogą doprowadzić łatwo do ich redukcji?
Pytanie: Czy powszechne zajmowanie się przez funkcjonalistów koncepcją równowagi społecznej odwraca uwagę od zjawisk społecznego braku równowagi?
10. Problemy uprawomocnienia analizy funkcjonalnej.
Pytanie: W jakim stopniu analiza funkcjonalna jest ograniczona przez trudności związane z ustaleniem odpowiednich próbek systemów społecznych, które mogłyby zostać poddane badaniom porównawczym?
11. Problemy implikacji ideologicznych analizy funkcjonalnej.
Do jakiego stopnia pozycja społeczna socjologa-funkcjonalisty powoduje takie, a nie inne formułowanie problemu, wpływa na założenia i pojęcia oraz ogranicza zasięg wniosków wyprowadzanych z nagromadzonych danych?
Cele paradygmatu
- zapewnienie tymczasowego uporządkowania reguł służących prowadzeniu właściwych i owocnych analiz -> paradygmat musi zawierać zbiór pojęć.
- paradygmat powinien nakierować bezpośrednio na założenia, na których oparta jest analiza funkcjonalna
- paradygmat ma uwrażliwić socjologów także na implikacje polityczne i ideologiczne.
Zjawiska poddawane analizie funkcjonalnej
Orientacja funkcjonalisty w dużej mierze wyznacza to, co będzie zawarte w opisie interpretowanego zjawiska. Np. opis ceremoniału zawiera także systematyczny opis uczestników, omówienie kierunków i typów interakcji pomiędzy wykonawcami a publicznością oraz zmiany wzorów interakcji w czasie trwania ceremoniału. Strukturalny opis uczestników analizowanej działalności dostarcza hipotez do późniejszych interpretacji funkcjonalnych. Drugim elementem opisu są wskazane alternatywy, które są wyłączone.
Sam opis zawiera odniesienia do statusu ludzi różnie się zachowujących w ramach wzoru, znanych alternatyw wzoru konsumpcji poprzez chwalenie się i marnotrawstwo, oraz do kilku znaczeń kulturowo przypisywanych temu wzorowi przez uczestników i obserwatorów zachowania konsumpcyjnego na pokaz. Opis powinien zawierać też zestaw motywacji (nie mylić z obiektywnym wzorem zachowania czy społecznym funkcjami tego wzoru).
Wzór ustalony ale na pozór nie uznawany- są to wzory stosunków, które są dostrzegane przez badacza ale nie są uznawane przez ludzi uczestniczących w nich.
Materiał opisowy powinien zawierać:
- rozmieszczenie w strukturze społecznej ludzi uczestniczących we wzorze
- rozważanie innych sposobów zachowania wypartych przez doniosłość obserwowanego wzoru
- Znaczenie uczuciowe i poznawcze przypisywane wzorowi przez jego uczestników
- rozróżnienie motywacji uczestników wzoru od ich obiektywnego zachowania, jakiego wzór wymaga
- prawidłowości w zachowaniach niedostrzegane przez ludzi
Funkcje jawne i ukryte
Istnieje rozróżnienie pomiędzy subiektywnymi celami a obiektywnymi rezultatami działań.
Funkcje jawne i ukryte – te pierwsze odnoszą się do obiektywnych skutków dla określonej jednostki (osoby, podgrupy, systemu kulturowego czy społecznego), które się przyczyniają do jego adaptacji i korygowania, a które zostały w tym celu pomyślane. Te drugie odnoszą się do tego samego typu skutków, ale nie zamierzonych i nie dostrzeganych.
Niektórzy obserwatorzy uważali, że kiedy zachowanie grupowe nie osiąga pozornego celu, istnieje skłonność do przypisywania tego brakom w inteligencji, ignorancji, przeżytkom, itd., np. ceremoniały Indian Hopi służące wywołaniu deszczu zostaną uznane za prymitywne. Ale pojęcie funkcji ukrytych rozszerza pole uwagi obserwatora poza kwestie, czy zachowanie doprowadza czy nie doprowadza do założonego celu. Ale są jeszcze skutki ukryte – np. wpływanie ceremoniału na indywidualne osobowości. – rytuały mogą spełniać ukrytą funkcję wzmacniania tożsamości grupowej. Pozornie irracjonalne zachowanie może okazać się funkcjonalne względem grupy, jeśli zastosujemy tu pojęcie funkcji ukrytej.
Badacz powinien badać własnie funkcje ukryte, bbo badania funkcji jawnych ogranicza się do ich zapisywania, natomiast badając funkcje ukryte, może odkryć na ogół nie dostrzegane skutki.
Np. wzór konsumpcji ostentacyjnej – Veblen i jego przypadek, ludzie konsumują i kupują drogie dobra nie tylko ze względu na jakoś oraz bo jest im to potrzebne do pełnienia określonych jawnych funkcji, ale także dlatego, że chcą przez to pokazać swój status społeczny.
Wprowadzenie funkcji ukrytych zapobiega zastępowanie analizy socjologicznej naiwnymi osądami moralnymi – analiza funkcji jawnych będzie podważać te osądy wystosowane do skutków jawnych.
Trwałe wzory i struktury będą zazwyczaj spełniały funkcje pozytywne, które w danym momencie nie mogą być odpowiednio zaspokajane przez istniejące wzory i struktury. Potępiany system może spełniać funkcje ukryte. Przykład machiny politycznej i bossa odpowiedzialnego za organizowanie, centralizowanie i utrzymywanie w gotowości rozproszonych kawałków władzy. Dwa typy zmiennych socjologicznych: kontekst strukturalny, który utrudnia aprobowanym moralnie strukturom spełnianie zasadniczych funkcji społecznych oraz podgrupy, których specyficzne potrzeby nie są zaspokajane, z wyjątkiem owych funkcji ukrytych, które są w rzeczywistości wypełniane przez machinę polityczną.
Kontekst polityczny – przeciwdziałanie władzy mocno scentralizowanej, przeciwdziałanie wytworzeniu się skutecznego przywództwa, kiedy lud domaga się konstruktywnego działania – nikt nie posiada do tego odpowiedniej władzy. Machina polityczna stanowi antidotum.
Funkcjonalne wady oficjalnej struktury rodzą strukturę alternatywną, mającą za zadanie spełniać rzeczywiste potrzeby w sposób bardziej skuteczny. Funkcje machiny politycznej dla różnych podgrup społecznych są różne. Klasa upośledzona stanowi jedną z podgrup, dla której machina polityczna stanowi źródło zaspokajania potrzeb nie spełnianych odpowiednio i w ten sam sposób przez legalną strukturę społeczną. Dla grupy biznesmenów z kolei, boss polityczny spełnia funkcję dostarczania przywilejów politycznych, które zapewnią natychmiastowe zyski ekonomiczne. Potrzeby biznesu nie mogą być załatwiane poprzez konwencjonalne i zaaprobowane struktury, więc wytwarza się pozalegana ścieżka, ale za to bardziej skuteczna. Machina polityczna dostarcza dróg ruchliwości społecznej ludziom pozbawionych innych szans (brak możliwości osiągania celów za pomocą przyjętych norm). W przypadku działań legalnych jak i nielegalnych mamy wiele takich samych elementów kontekstu strukturalnego: popyt na dobra i usługi, chęć maksymalizacji zysków z przedsiębiorstw, potrzeba częściowej kontroli rządu, potrzeba istnienia efektywnie działającej, silnej i scentralizowanej agendy, zapewniającej właściwe powiązanie biznesu z rządem.
Struktura wpływa na funkcje, a funkcje wpływają na strukturę.
Aplikacja teorii:
Dobrym przykładem jest tutaj sytuacja, którą w Polsce spotyka się dosyć często – łapówkarstwo, albo wręczanie upominków za szybkie załatwienie jakiejś sprawy urzędowej. Dokładniej chodzi mi o sytuację wydawania paszportów w Polsce (jak i wszelkiego innego rodzaju dokumentów). Ustawowo, każdy urząd ma 30 dni od złożenia wniosku o paszport i wniesieniu opłaty (nie niskiej zresztą) do wydania petentowi paszportu. W dzisiejszych czasach, Polacy nie przywiązują już tak wielkiej wagi do posiadania tego dokumentu, ponieważ od kilku lat jesteśmy w strefie Schengen, co pozwala podróżować nam po krajach Unii Europejskiej wyłącznie z dowodem osobistym. Często dowiadujemy się o służbowym wyjeździe, czy w ogóle o jakiejkolwiek podróży do krajów spoza UE nagle. I wtedy zaczyna się problem, bo co zrobić, żeby paszport znalazł się w naszych rękach szybciej niż po tych 30 dniach (a przynajmniej żeby mieć pewność, że tak będzie, bo zazwyczaj na paszport czeka się dwa tygodnie). W krajach rozwiniętych UE, takich jak Niemcy, w przypadku potrzeby szybkiego uzyskania paszportu, po prostu płaci się dodatkową opłatę (często jest to drugie tyle ile wynosi opłata za paszport). Natomiast w Polsce, legalne działania mające przyspieszyć proces wydawania paszportu, nie są instytucjonalnie dostępne. Jednakże pewne funkcje nadal muszą być spełniane, aby ludzie byli zadowoleni, więc wytworzyła się forma wręczania łapówek, korzystania ze znajomości i wręczania drogich upominków. Dlatego w Polsce, jeśli nagle konieczny jest nam paszport, a skończyła się jego ważność, korzysta się ze znajomości, a po pomyślnie załatwionej sprawie przynosi się odpowiednio drogi alkohol w ramach podziękowania. W Niemczech, potrzeby ludzi zostały zinstytucjonalizowane – tak jakby łapówka została zinstytucjonalizowana, dzięki czemu korzysta na tym państwo i ludzie sami w sobie – bo funkcje są jawne i nie podlegają moralnej ocenie. W polskim przypadku, ludzie musieli znaleźć inny sposób, który pozwoli na spełnianie ich potrzeb – nielegalny. Wytworzył się specyficzny mechanizm, do którego ludzie są bardzo przyzwyczajeni. Każdy wie, że jak się idzie do urzędu, albo co gorsze - do lekarza, należy wręczyć białą kopertę, aby wszystko było załatwione tak, jak sobie tego życzymy (i tak jak właściwie powinno nam się należeć z samego faktu, że jesteśmy pacjentami).
Jeśli w strukturze nie są dostępne mechanizmy pozwalające na legalne zaspokajanie potrzeb, to społeczeństwo wytworzy inne mechanizmy (zazwyczaj nielegalne), które będą dobrze funkcjonowały w celu zapewnienia wszystkich potrzeb. Z jednej strony łapówkarstwo jest przestępstwem, jest czymś złym i niegodnym, spotyka się z potępieniem, jest nielegalnym wzbogacaniem się urzędników, pośrednio też jest okradaniem państwa. Jednakże pełni ważne funkcje ukryte – pozwala na szybkie zaspokojenie potrzeb, wpływa na indywidualne zaspokajanie potrzeb jednostki, której szybkie załatwienie sprawy urzędowej jest konieczne do służbowego wyjazdu, albo do wyjazdu na wygraną wycieczkę do Meksyku.
goffu