wts_wse_wyklad1.doc

Dr Andrzej Bukowski

Współczesne Teorie Socjologiczne: wprowadzenie do kursu

1.      Teoria socjologiczna, nauka i nowoczesność (Kenneth D. Allan „Contemporary Social & Sociological Theory”) Dwa projekty nowoczesności: technologiczny i społeczny. W nauce wiedza wykorzystywana do kontroli nad światem przyrodniczym. Demokratyczne państwo jako projekt społeczny nowoczesności. Instytucje demokratycznego państwa: uniwersytet. Krytycyzm naukowy i polityczny mechanizm demokracji jako równoległe produkty nowoczesności. Teoria: logicznie sformułowane argumenty, które wyjaśniają argumenty empiryczne za pomocą ogólnych kategorii pojęciowych.

2.      Ewolucja teorii socjologicznej w XX wieku

A.    Klasyczny paradygmat teorii socjologicznej (nauki przyrodnicze vs nauki społeczne, problem zapóźnienia teorii socjologicznej – I kryzys w socjologii, obiektywizm teorii, wyjaśnianie ogólnych praw, prognozowanie);

B.     Wyczerpywanie się klasycznego paradygmatu socjologii: ku nowemu paradygmatowi (dylemat podmiot – przedmiot i zagadki paradygmatyczne, swoistość refleksji socjologicznej i wielość podejść,  krytyka obiektywizmu i realizmu ontologicznego; wyjaśnianie a rozumienie, mit socjologii wolnej od wartości);

C.    Teoria socjologiczna jako krytyka społeczna (normatywizm i zaangażowanie, , krytyczna autorefleksja w obrębie dyscypliny; odkrywanie ukrytych przesłanek wartościujących w procesie poznania, krytyczna analiza celów, którym służy poznanie i inżynieria społeczna, demaskowanie opresyjnych właściwości instytucji i stosunków społecznych, formułowanie postulatów przebudowy społeczeństwa);

D.    Teoria socjologiczna jako praktyka społeczna: (Charles Taylor: socjologia jako praktyka społeczna wyższego rzędu: wydobywa na jaw samorozumienia, kwestionuje nasze samorozumienia, poszerza kontekst samorozumień; problem prawomocności teorii socjologicznej jako praktyki społecznej)

3.      Społeczny kontekst  współczesnych teorii socjologicznych a stan refleksji teoretycznej na początku XXI wieku

A.     doświadczenia wojen i współczesnych  konfliktów 

-   zmierzch wielkich narracji: Natury, Boga,  Rozumu, Historii – cywilizacja po Auswitz i Gułag

-   wzrost wrażliwości na przemoc i konflikty, władzę i manipulację

B.     przeobrażenia społeczeństw  Zachodu

-          wzrost społecznej samoświadomości i podmiotowości

-          procesy emancypacji społecznej i obywatelskiej

-          rekonfiguracja tradycyjnych form życia i aktywności

C.  globalizacja:

-          upowszechnienie wartości kulturowych euro - amerykańskiego kręgu kulturowego: wolności i godności osoby ludzkiej,

-          ujawnienie się wielokulturowości i multimodalności świata społecznego

D. konsekwencje z punktu widzenia przedmiotu badań:

-          wzrost zainteresowania zagadnieniami podmiotowości i świata przeżywanego

-          zainteresowanie zagadnieniami społeczno-kulturowych przyczyn konfliktów i przemocy

-          ujawnienie historycznej zmienności instytucji społecznych oraz ich konwencjonalności

-          wzrost zainteresowania społeczną komunikacją i consensusem

E. konsekwencje dla stanu refleksji teoretycznej (Szacki):

- rozmycie granic socjologii tradycyjnej

- odwrót od wzorów nauk przyrodniczych (zwrot językowy)

- burzenie muru pomiędzy podmiotem a przedmiotem (konstruktywizm i relatywizm)

- postrzeganie świata społecznego jako nieuporządkowanego, niestabilnego pełnego napięć i ryzyka

4.      Teoria socjologiczna a spór o naturę rzeczywistości społecznej

A.    Konstrukcja teorii socjologicznej w kontekście sporu o naturę świata społecznego: założenia ontologiczne – metodologia – pojęcia i twierdzenia. Rozstrzygnięcie sporu o naturę świata społecznego przesądza o podejściu epistemologicznym oraz o stosowanym instrumentarium badawczym.

B.     Podstawowe dylematy teorii socjologicznej (na poziomie orientacji teoretycznej)

(1)   spór metodologiczny – naturalizm czy antynaturalizm

(2)   spór ontologiczny i naturę rzeczywistości społecznej – obiektywizm czy konstruktywizm

(3)   spór epistemologiczny o naturę rzeczywistości społecznej: wartościowanie czy neutralność wobec wartości

(4)   spór holizmu z indywidualizmem metodologicznym

(5)   spór determinizmu z aktywizmem

(6)   spór o naturę działania ludzkiego – racjonalne czy nieracjonalne

5.      Propozycje uporządkowania tradycji teoretycznej wokół podstawowych napięć i dylematów

A. Propozycja podziału generalnych założeń teoretycznych w socjologii wg. Jeffrey’a Alexandra. Nauka jako kontinuum przedsięwzięć badawczych rozpiętych pomiędzy obserwacją empiryczną a generalnymi założeniami teoretycznymi. Tym, co decyduje o różnicach pomiędzy podejściami badawczymi są odmienne założenia teoretyczne co do: (1) obserwacji ludzkiego zachowania (świadome/nieświadome) (2) uwarunkowań tego zachowania (determinizm/indeterminizm). Te dwa rodzaje założeń są stosowane na dwóch poziomach analizy: indywidualnym (związek pomiędzy środkami a celami) oraz zbiorowym (natura porządku społecznego).

                                                           Założenia

                                        Subiektywność            Obiektywność

                                         Woluntaryzm              Determinizm  

               Działanie   

Poziom 

analizy    Porządek

               społeczny

B. Historyczne ujęcie faz w rozwoju dyscypliny: propozycja  Malcolma Watersa

Konstruktywizm, utylitaryzm, funkcjonalizm, krytyczny strukturalizm i ich współczesne kontynuacje. Podstawowe pojęcia; działanie społeczne, struktura, system, racjonalność. Faza klasyczna, faza nowoczesna i faza współczesna socjologii.

                                       Natura elementów konstytutywnych

                                            Subiektywna            Obiektywna 

               indywidual.

Sposoby     

wyjaśniania      

               holistyczny          

Centralne pojęcia, typy teoretyzowania, fazy rozwoju teorii socjologicznej

(koncepcja Malcolma Watersa)