Marek Kucia, Wstęp do socjologii
Wykład 15: Teoria a empiria w socjologii
Podejścia "teoretyczne" i "empiryczne"
i ich skrajności
· "płytki empiryzm": zbieranie danych, głównie danych liczbowych, dla samego ich zbierania
· "pusta teoria", "grand theory" (C. W. Mills), "całościowe systemy teoretyczne" (R. K. Merton): teoria na tak wysokim poziomie ogólności i abstrakcji, że w efekcie niczego nie wyjaśnia, choć w zamierzeniu ma wyjaśniać wszystko, np. Karol Marks i jego materializm historyczny, Talcott Parsons i jego teoria systemów społecznych, Anthony Giddens i jego teoria strukturacji.
Relacja między teorią a empirią
- wzajemne oddziaływanie
Co robią "teoretycy"?
Podejście i metody "teoretyczne" - analiza socjologiczna
Robert K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN 1982, rozdz. IV
· metodologia
· ogólne dyrektywy socjologiczne
· analiza pojęć socjologicznych
· socjologiczne interpretacje ex post factum
· generalizacje empiryczne
· teoria socjologiczna
Metodologia:
· jak uprawiać naukę, np. socjologię - metanauka, metateoria
· jak należy badać życie ludzkie, jak się je bada, jak formułuje się wnioski i jak się je przedstawia, jak stawia się hipotezy i jak się je sprawdza - metodologia ogólna
· jak uzyskiwać dane i jak je analizować i interpretować - metody i techniki badań społ.
Co robią "empirycy"?
Podejście i metody "empiryczne" - badania społeczne
· Przygotowanie
· Przeprowadzenie badań społecznych
· Opracowanie
Źródła i rodzaje danych społecznych (przykłady)
· sondaż
· obserwacja (uczestnicząca i nieuczestnicząca)
· analiza danych zastanych / wtórna analiza danych
· dyskusje grupowe, tzw. focusy
· wywiady pogłębione
Metody ilościowe a metody jakościowe
Charakter zbieranych danych i o sposób ich zbierania.
· ilościowe: ilu ludzi ma jakąś opinię lub postawę?
· jakościowe: co ludzie myślą, jakie mają postawy?
Łączenie podejść
"teoretycznego" i "empirycznego"
idea teorii średniego zasięgu
(middle-range theory)
Robert K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN 1982, rozdz. II, s. 60:
TŚZ - takie teorie, które znajdują się pomiędzy niezbyt doniosłymi, lecz koniecznymi hipotezami roboczymi powstającymi w nadmiarze w toku codziennej pracy badawczej i najogólniejszymi konsekwentnymi próbami rozwinięcia jednolitej teorii, dzięki której można byłoby wyjaśnić prawidłowości widoczne w zachowaniach, organizacji oraz zmianie społecznej.
TŚZ jest stosowana w socjologii głównie do nadawania kierunku badaniom empirycznym. Jest ona łącznikiem między ogólnymi teoriami systemów społecznych, zbyt odległych od poszczególnych klas zachowań, organizacji czy zmiany społecznej, by mogły wyjaśnić to, co jest obserwowane, a tymi uporządkowanymi opisami szczegółów, które w ogóle nie są uogólniane.
TŚZ posługuje się oczywiście pojęciami abstrakcyjnymi, ale są one na tyle bliskie zgromadzonym danym, aby mogły zostać włączone do twierdzeń dających się sprawdzać empirycznie.
TŚZ zajmują się pewnymi ograniczonymi aspektami zjawisk społecznych - na co wskazuje zresztą ich nazwa.
przykłady teorii socjologicznych średniego zasięgu:
- teoria grup odniesienia,
- teoria ruchliwości społecznej,
- teoria konfliktu ról,
- teoria tworzenia się norm społecznych,
- Max Weber: Etyka protestancka i duch kapitalizmu,
- Emile Durkheim: Samobójstwo.
idea teorii ugruntowanej (grounded theory) - teoria ugruntowana w danych uzyskanych w toku systematycznych badań społecznych,
B. G. Glaser i A. L. Strauss, The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research, (1968)
Znaczenie teorii socjologicznej dla badań empirycznych (Merton, r. IV)
· inicjowanie,
· planowanie i przeprowadzanie badań empirycznych przez teorię;
w sposób jawny i ukryty.
Przy omawianiu teorii średniego zasięgu, Merton pisał, że te teorie "służą nadawaniu kierunku badaniom empirycznym".
Znaczenie badań empirycznych dla teorii socjologicznej (Merton, r. V)
· zapoczątkowanie,
· przeformułowanie,
· nadanie innego kierunku i
· precyzowanie
teorii przez badania.
goffu