Brazylia, Federacyjna Republika Brazylii, państwo w środkowej i wschodniej części Ameryki Południowej, nad Oceanem Atlantyckim. Na południu graniczy z Urugwajem (985 km), na południowym-zachodzie z Argentyną (1 224 km), na zachodzie z Paragwajem (1 290 km), Boliwią (3 400 km), Peru(1 560 km), na północnym-zachodzie z Kolumbią (1 643 km), na północy z Wenezuelą (2 200 km), Gujaną (1 119 km), Surinamen (597 km) i Gujaną Francuską (673 km). Powierzchnia 8 512,0 tys km2. Największy kraj Ameryki Południowej, 5. pod względem powierzchni na świecie. Zajmuje 47,7% powierzchni kontynentu. 6. pod względem ludności państwo świata. Ludność rozmieszczona nierównomiernie, najgęściej zaludniona jest wschodnia i południowa część kraju, na Nizinie Amazonki liczne regiony bezludne. Stolica: Brasylia. Główne miasta: Sao Paulo, Rio de Janeiro, Salwador, Belo Horizonte, Fortelaza. Ludność miejska stanowi 79%. Podział administracyjny: 26 stanów i 1 Dystrykt Federalny (Brasilia). Język urzędowy: portugalski. Skład etniczny: biali (53%), Mulaci (22%), Metysi (12%), Murzyni (11%), Azjaci (1%), Indianie (1%) oraz Portugalczycy, Włosi, Hiszpanie i Polacy (ok. 800 tys.), gł. w stanach Parana, Rio Grande do Sul i Santa Catarina. Wyznania: chrześcijanie 94% (katolicy 88%, protestanci 6%), spirytualiści afro-amerykańscy (2%), religie tradycyjne (animiści 3%), spirytyści (2%). Jednostka monetarna: 1 real = 100 centavos. Analfabetyzm sięga 17%, jeden z najwyższych wskażników na kontynencie. Przyrost naturalny: 12,4‰ (1998). Średnia długość życia: mężczyźni 64 lata, kobiety 71 lat.
Warunki Naturalne Ukształtowanie powierzchni wyżynno-nizinne. Na południowym-wschodzie Wyżyna Brazylijska zajmująca ok. 60% powierzchni kraju, na południowym-wschodzie opadająca stromą krawędzią ku wybrzeżom Oceanu Atlantyckiego. Na północy rozległa, aluwialna, miejscami zabagnina Nizina Amazonki, rozcięga gęstą siecią rzek. Na północy Wyżyna Gujańska z najwyższym szczytem kraju: Pico da Neblina 3014 m n.p.m. Linia brzegowa słabo roziwnięta, jedynie na północy i południu większe zatoki i przybrzeżne wyspy. Wzdłuż wybrzeża rafy koralowe. Klimat równikowy wilgotny na nizinach i podzwrotnikowy na wyżynach. Suma roczna opadów na nizinie do 4000 mm, na wyżynach 1000-2000 mm, w północno-wschodniej części Wyżyny Brazylijskiej poniżej 500 mm. Region na południe od Fortalezy jest często nawiedzany przez katastrofalne susze. Średnie miesięczne temperatury powietrza od 15°-20°C w lipcu do 25-28°C w styczniu. Zimą temperatura spada miejscami poniżej 0°C. Średnia temperatura powietrza i średnia suma opadów w stolicy kraju wynoszą: w styczniu 25°C i 157 mm, w lipcu 20°C i 51 mm.
Rzeki i jeziora Gęsta sieć rzeczna należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego. Główne rzeki: Amazonka (odwadnia ok. 57% powierzchni kraju), Parana, Sao Francisco. Na rzekach liczne, potężne wodospady, m.in. Igacu. Liczne jeziora (gł. lagunowe): Patos, Mirim.
Flora 65% powierzchni stanowią lasy równikowe wilgotne (selwa, największy kompleks na świcie) z cennymi gatunkami drzew: mahoniowcem i kauczukowcem, silnie zniszczone przez wyręby. Wyżynę Brzylijską porasta sawanna z suchą formacją leśną (catinga) oraz sawanna bezdrzewna (campos). W dolinach rzek lasy galeriowe. Na południu lasy araukariowe. Wzdłuż wybrzeża namorzyny.
Fauna Bogaty świat zwierzęcy: małpy, ptaki (kolibry, papugi, nandu, kariamy), kajmany, aligatory, legwany, delfiny słodkowodne, strusie amerykańskie, gekony, grzechotniki, żółwie, jaszczurki, pancerniki, leniwce, tapiry, pekari, aguti, mrówkojady, jaguary, oceloty, jeleń pampasowy, wilk oraz endemity: arapaima, prpłaziec, piranie.
Bogaty świat zwierzęcy i roślinny chroniony jest w ponad 35 parkach narodowych i rezerwatach co stanowi ok. 3,7% powierzchni, m.in.: Jaú (22 720 km2), Pico da Neblina (22 tys. km2) oraz Iguacu (jeden z najpiękniejszych na świecie zepołów 275 wodospadów), Paulo Afonso, Sete Quedas, Itatiaia, Tocantis.
Gospodarka Jeden z najlepiej rozwiniętych krajów Ameryki Południowej. Gospodarka oparta na przemyśle i eksploatacji bogatych złóż: ropy naftowej, gazu ziemnego, rud żelaza, węgla kamiennego, boksytów, manganu, cyny, cyrkonu, rud niobu, fosforytów, cynku, ołowiu, niklu, chromu, siarki, miedzi, uranu, soli kamiennej ora kamieni szlachetnych i półszlachetnych: diamentów, topazów, ametystów, opali, szmaragdów, akwamaryny oraz złota. Handel zagraniczny: eksportuje się gł. wołowinę (9,2%), rudy żelaza (6,6%), wyroby z żelaza i stali (4,2%) oraz kawę, trzcinę cukrową i soję, natomiast importuje się maszyny (24,3%), paliwa (23,8%), artykuły konsumpcyjne (9,8%). Głównymi partnerami handlowymi są: USA, Argentyna, Niemcy, Japonia, Holandia, Włochy.
Przemysł Rozwinięty przemysł spożywczy, włókienniczy, metalurgiczny, metalowy, samochodowy, elektrotechniczny, drzewny, papierniczy, obuwniczy, środków transportu, zbrojeniowy, chemiczny, petrochemiczny, materiałów budowlanych. Produkcja energii elektrycznej 1770 TWh (1995), co stanowi 275 kWh na jednego mieszk. Większość energii elektrycznej pochodzi z elektrownii wodnych (93,4%), elektrowni cieplnych (6,4%), gł. opalanych węglem oraz jądrowych (0,2%). Największe elektrownie wodne: Tucurui na rzece Tocantins (moc 7500 MW, docelowa 7960 MW), na rzece San Francisco: Xingo (3012 MW, docelowa 5020) i Paulo Alfonso (3410 MW), Salto Santiago na rzece Iguacu (3333 MW), Ilha Solteria na rzece Paranaiba (3230 MW).
Rozwinięta turystyka, gł. na wybrzeżu, wzdłuż zatoki Ilha Grande, przylądka Frio oraz część miasta Rio de Janeiro (Copacabana). Corocznie kraj odwiedza ponad 2 mln turystów, gł. z Argentyny (35%), USA (11%), Urugwaju (10%) oraz z Niemiec, Paragwaju, Włoch. Dużą atrakcją turystyczną jest karnawał w Rio de Janeiro.
Rolnictwo oparte na plantacyjnej uprawie ziemi i hodowli. Użytki rolne stanowią 29% powierzchni, grunty orne 7%, plantacje 1%, użytki zielone, gł. pastwiska 19%. Udział powierzchni rolnych rośnie kosztem wyrębu lasów równikowych. Uprawia się: kawę, trzcinę cukrową, kukurydzę, ryż, agawę sizalską, kakaowiec, maniok, pszenicę, tytoń, słonecznik, bawełnę, buraki cukrowe, rośliny oleiste (soja) oraz banany, pomarańcze, papaję, ananasy, awokado, winorośl i warzywa: fasola. Rozwinięta hodowla: trzody chlewnej, bydła, koni i mułów, poza tym hodowla drobiu, owiec i kóz. Eksploatacja lasów, pozyskiwanie drewna, kauczuku, wosku z palmy carnauba, orzeszków para, owoców palmy babassu. Rozwinięte rybołówstwo morskie i słodkowodne.
Transport Komunikacja dobrze rozwinięta ale nierównomiernie, najgęstsza w południowo-wschodniej części kraju. Największą rolę odgrywa transport samochodowy (1 980 tys. km dróg w tym 184,1 tys. asfaltowych). Największe znaczenie ma docinek (4,8 tys. km) Drogi Panamerykańskiej z Belem przez Brasilię do Porto Velho oraz Transamazonika (5,5 tys. km) z Joao Pessoa-Cruzerio do Sul. Długość linii kolejowych 26,9 tys. km. Liczne żeglowne rzeki, ok. 50 tys. km, gł. droga wodna - Amazonka. Główne porty morskie: Santos, Rio de Janerio, Parana oraz Manaus (rzeczny, dostępny dla statków morskich). Międzynarodowe porty lotnicze w Rio de Janeiro, Sao Paulo i Brasilii oraz w 17 innych większych miastach, łącznie w Brazylii istnieje 139 lotnisk. Największą linią lotniczą jest Varing.
Brasília, stolica Brazylii, położona na Wyżynie Brazylijskiej, nad sztucznym jeziorem Lago de Brasília, w południowej części kraju. Pełni głównie funkcje administracyjne i reprezentacyjne. Posiada wzorcowo zaplanowany układ urbanistyczny, liczne tereny zielone. Jest jednym z najnowocześniejszych miast świata. Powstała według projektów L. Costy i O. Niemeyera według najnowocześniejszych zasad urbanistyczno-architektonicznych. Niewielki ośrodek przemysłu lekkiego (założenia architektoniczne nie przewidują budowy większych fabryk w mieście). Międzynarodowy port lotniczy. Uniwersytet. Miasto wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO.
Rio de Janeiro, miasto w południowo-wschodniej części kraju nad zatoką Guanabara, stolica stanu Rio de Janeiro. W latach 1821-1960 stolica Brazylii. Przemysł Duże zakłady przemysłu odzieżowego, włókienniczego, drzewnego, skórzanego, maszynowego, elektrotechnicznego, chemicznego, spożywczego. Jeden z największych portów Ameryki Południowej, międzynarodowy port lotniczy, węzeł kolejowy. Centrum naukowo-kulturalne, posiadające 4 uniwersytety i in. wyższe uczelnie, tropikalny ogród botaniczny, muzea. Ośrodek turystyczny i kąpielisko morskie ze znanymi w świecie plażami (m.in. Copacabaną, Ipanemą). W strefie podmiejskiej znajdują się liczne osiedla o znaczeniu klimatyczno-wypoczynkowym. Zabytki: Kościół i klasztor Benedyktynów (XVI w.). Klasztory: Franciszkanów - S. Antonio (XVII w.), S. Bento (XVII w.), Misericordia (XVIII w.). Katedra (1775). Kościoły: Nossa Senhora da Glória (1771), Nossa Senhora de Candelaria (1775-1811). Pałace z XIX w.: królewski, Itamaraty, Guanabara. Akwedukt Arcos da Carioca (1750). Opera zbudowana na wzór paryskiej (1909), posąg Chrystusa Odkupiciela na wzgórzu Corcovado (wysokość posągu 30 m, wraz z postumentem 38 m, całkowita waga 1145 t, rozpiętość ramion 28 m) zbudowany w 1931.
São Paulo, miasto w południowo-wschodniejBrazylii, nad rzeką Tietę, stolica stanu Sao Paulo Założone w 1554 jako misja jezuicka. Od 1709 stolica kapitanatu, od 1815 prowincji. 1822 cesarz ogłosił tu niezależność Brazylii od metropolii portugalskiej. Od 1889 stolica stanu Săo Paulo. Największe miasto, a także ośrodek gospodarczy, kulturalno-naukowy kraju i kontynentu. Liczne zakłady przemysłu włókienniczego (bawełnianego, wełnianego), odzieżowego, skórzanego, obuwniczego, metalurgicznego (huty żelaza i metali nieżelaznych), maszynowego, elektrotechnicznego, chemicznego, farmaceutycznego, środków transportu, spożywczego (tytoniowego, olejarskiego). Węzeł komunikacyjny (port lotniczy o międzynarodowym znaczeniu). Nowoczesne budownictwo, liczne drapacze chmur, szerokie ulice. Centrum miasta ma charakter przemysłowo-handlowy, z biurowcami i bankami (tzw. Triangolo). 4 uniwersytety, najstarszy założony w 1934. Ośrodek emigracji polskiej.
Zabytki: klasztor São Bento, kościoły: Nossa Senhora do Luz (ok. 1770), Santo Antônio.
Maciejka2761