góry wschodnioaustralijski.doc

GÓRY  WSCHODNIOAUSTRALIJSKIE

Góry Wschodnioaustralijskie, zwane Wielkimi Górami Wododziałowy-
mi lub Kordylierami Australijskimi, ciągną się wzdłuż wybrzeża wschod-
niego kontynentu. Są to góry hercyńskie odmłodzone w trzeciorzędzie.
Mają one charakter płaskowzgórzy i płaskich gór blokowych, rozdzielo-
nych poprzecznymi zapadliskami, które tworzą bramy łączące wnętrze
kontynentu z wybrzeżem. Od strony kontynentu góry wznoszą się łagod-
nie, natomiast ku wschodowi opadają stromymi progami rozczłonkowany-
mi przez rzeki.

Najwyższy masyw Wielkich Gór Wododziałowych tworzą Alpy Au-
stralijskie z Górą Kościuszki (2230 'm n.p.m.) i szeregiem niższych
szczytów. Szczyty te wznoszą się ponad wyrównaną wierzchowinę osiąga-
jącą średnio 1800 m n.p.m. W kierunku zachodnim masyw Alp Australij-
skich rozpada się na szereg mniejszych bloków oddzielonych obniżenia-
mi. Od południa ograniczony jest stromą krawędzią rozciętą kanionami.
Masyw Góry Kościuszki pokryty był w plejstocenie lodowcami, po któ-
rych pozostały ślady w postaci cyrków lodowcowych i wałów moreno-
wych. Lodowce spływały dolinami. Najdłuższy lodowiec w dolinie Snowy
dochodził do 4,5 km długości. U stóp krawędzi Alp Australijskich roz-
ciąga się równoleżnikowa kotlina wypełniona bazaltowymi lawami wieku
pliocenskiego. Na dnie kotliny wznoszą się małe stożki wulkaniczne, a w
obniżeniach rozmieszczone są jeziora, wśród których 'największą po-
wierzchnię zajmuje jezioro Coraingamite.

Na wschodnich stokach Alp Australijskich rosną lasy eukaliptusowe;

zbocza zachodnie, znacznie suchsze, porośnięte są lasami sawannowymi.
Górna granica lasu sięga średnio do wysokości około 1650 m n.p.m. Po-
nad lasami występują łąki górskie i torfowiska.

Na wschód od Alp Australijskich rozciąga się wyżyna M o r a n o,
osiągająca do 1000 m wysokości. Powierzchnia wyżyny jest wyrównana.
Występujące w niej płytkie i rozległe doliny reprezentują starą sieć
rzeczną. W kierunku północnym wyżyna ograniczona jest szeroką bramą
Lakę George, natomiast ku południowi i wschodowi opada stromą krawę-
dzią rozciętą dolinami. Płyną tu krótkie i bystre rzeki, uchodzące bezpo-
średnio do oceanu.

Brama Lakę George ma powierzchnię falistą z jeziorami pochodzenia
tektonicznego (jeż. George). Na północ od bramy rozciąga się Wyżyna
Błękitna (Blue Plateau), zwana też Błękitnymi Górami. Wyżynę two-
rzy blok złożony z fałdów ułożonych południkowe. Od wschodu fałdy
obcięte są progami uskokowymi, osiągającymi do 500 m wysokości. Progi
rozcinają głębokie doliny rzeczne z wodospadami. W tej części wyżyna
sprawia wrażenie gór. Ku zachodowi opada ona łagodnie w stronę basenu
rzeki Murray. Wyżyna zbudowana jest ze skał wieku karbońskiego, pokrytych

piaskowcami triasowymi. Jej wysokości średnie wynoszą do
1200 m, najwyższy szczyt 1362 m n.p.m.

Na północy wyżyna ograniczona jest zapadliskową bramą rzeki Hun-
ter. W kierunku północnym od niej wznosi się wyżyna New England,
zbudowana ze skał paleozoicznych, pofałdowanych i potrzaskanych tektonicznie.

Wzdłuż pęknięć tektonicznych występują intruzje granitów.
W części południowej znajdują się trzy grupy górskie, zbudowane z tra-
chitów, i bazaltowe grzbiety górskie. Między skałami paleozoicznymi za-
chowały się triasowe zagłębia węgla kamiennego. Wyżyna wznosi się do
wysokości około 900 m n.p.m. Jej długość wynosi około 300 km, szero-
kość 60 km. Powierzchnia wyżyny tworzy wierzchowinę ponad którą

  wznoszą się pojedyncze szczyty osiągające do 1500 m n.p.m. W strome
stoki wschodnie wyżyny wcięły się doliny rzeczne osiągające do 600 m
głębokości.

Ku północy Wielkie Góry Wododziałowe rozpadają się na szereg po-
jedynczych masywów. Masywy przykryte są na powierzchni skałami 'osa-
dowymi. Tworzą one wierzchowiny opadające łagodnie w kierunku za-
chodnim i stromo ku wschodowi. W części południowej położona jest
wyżyna Buckland sięgająca od 600 do 1200 m n.p.m. Z wyżyny tej
bierze początek szereg rzek spływających promieniście. Wzdłuż wybrzeża
ciągną się drobne pasma osiągające około 1000 m wysokości. Pasma te
zbudowane są ze skał osadowych i granitów. Wiele kulminacji tworzą
skały wulkaniczne, głównie bazalty. W obniżeniu rzek Dawson i Mac-
kenzie zalegają permsko-karbońskie złoża węgla kamiennego.

Najdalej na północ wysunięta jest wyżyna Atherton. Jest ona
zbudowana z granitów, osadowych skał paleozoicznych i zmetamorfizo-
wanych utworów tarczy australijskiej w części północnej. Z budową geo-
logiczną wyżyny związane są 'złoża cynku, miedzi, cyny oraz ołowiu
i srebra. W części wschodniej wyżyna osiąga od 1000 do 1600 m n.p.m.,
opadając stromym progiem tektonicznym o wysokości około 700 m. W od-
ległości około 30 km od wybrzeża przebiega dział wodny wskazujący na
młode wypiętrzenie tego terenu. Wzdłuż działu wodnego wznoszą się stoż-
ki wulkaniczne i występuje szereg jezior kraterowych. Spotykane są tu
również wulkany błotne. Ku zachodowi wyżyna opada łagodnie i jest
rozcinana przez okresowe dopływy rzek Gilberta i Mitchell.

Wschodnie części Wielkich Gór Wododziałowych otrzymują znaczne
ilości opadów. Rosną tu wilgotne lasy tropikalne, które ku 'zachodowi
przechodzą w zespoły eukaliptusowe. U ujścia rzek rozwinęły się krze-
wiaste zarośla namorzynowe, a wzdłuż wybrzeży przeważa roślinność
wydmowa.

Wzdłuż wschodnich wybrzeży ciągnie się Wielka Rafa Kora-
1 o w a (Great Barrier Reef) o długości około 2000 km i szerokości 2 -

- 150 km. Jest to najdłuższa na świecie bariera koralowa. Składa się ona
z licznych mniejszych raf i wysepek koralowych rozdzielonych płytkimi
cieśninami. Szerokość laguny między rafą a lądem stałym wynosi 16 -

- 160 km i osiąga około 50 m głębokości. Na wschód od rafy rozpoczyna
się głębia dochodząca do 1800 m. Rafa koralowa ciągnie się od ujścia rzeki
Fly w Nowej Gwinei do mielizny Breaksea Spit.

Przedłużeniem Wielkich Gór Wododziałowych jest Tasmania.
Wyspa zbudowana jest ze skał paleozoicznych i granitów. Wnętrze wyspy
zajmuje wyżyna osiągająca do 1000 m wysokości, która ku północy
i wschodowi opada licznymi stopniami. Jest to Płaskowyż Centralny
z najwyższym szczytem Mt. Ossa (1617 m n.p.m.). Na północnym wscho-
dzie wznosi się masyw Ben Lomond, oddzielony od Płaskowyżu Central-
nego obniżeniem Tamar. W najwyższych partiach wzniesień zachowały

się liczne cyrki lodowcowe, moreny oraz turnie i granie. Wzdłuż rzek
i wybrzeży ciągną się wąskie niziny. Klimat wyspy jest morski, pod-
zwrotnikowy, przechodzący w umiarkowany ciepły w części południowej.
Średnie temperatury lipca wynoszą 7°C - 10°C, stycznia 15°C - 18°C.
Roczna suma opadów waha się cd 500 - 1000 mm na wybrzeżach wschod-
nich i 1300 - 1500 mm na wybrzeżach zachodnich, do około 3700 mm w
najwyższych partiach gór. Sieć rzeczna jest gęsta. Do większych rzek na-
leżą Dk:r\vent, Tamar, Huon, Esk. Są to rzeki burzliwe i zasobne w wodę.
Spośród licznych jezior największą powierzchnie' zajmuje Great Lakę.

W północn/JJ i wschodniej części wyspy rosną wiecznie zielone lasy
liściaste z przewagą eukaliptusów, na południu i zachodzie lasy mieszane
z udziałem buka. Powyżej 1200 m n.p.m. rozciągają się łąki górskie.

Do bogactw mineralnych wyspy należą rudy cynku, miedzi, cyny, oło-
wiu, wolframu oraz złoża węgla.