MAKRO - 9. BANK CENTRALNY I JEGO ODDZIALYWANIE NA GOSPOD ARKE.doc

Bank centralny i jego oddziaływanie na gospodarkę

• Początki banków centralnych

Pierwszym historycznie bankiem centralnym był Bank Szwecji (Sveriges Riksbank) utworzony w 1668 roku z banku prywatnego, który powstał 12 lat wcześniej.

Powszechnie jednak przyjmuje się , że pierwszym bankiem centralnym był Bank Anglii utworzony w 1694 roku jako spółka akcyjna. W zamian za udzielenie rządowi pożyczki na prowadzenie wojny z Francją (1,2 mln funtów) otrzymał prawo emisji biletów bankowych. W 1833 roku został wprowadzony pełny monopol emisyjny Banku Anglii.

Rozwój banków centralnych i ich działalności emisyjnej następuje w Europie w XIX wieku; powstają banki centralne w Holandii, Austrii, Norwegii, Danii, Francji, w Królestwie Polskim (1828), Belgii, Hiszpanii, Rosji (1860), po zjednoczeniu Niemiec – Bank Rzeszy (1875), Bank Japonii – 1882, System Rezerwy Federalnej USA – 1913.

• Początkowo banki centralne były instytucjami prywatnymi, z czasem, zwłaszcza po II wojnie światowej banki emisyjne były upaństwawiane. Np. Bank Francji – 1945, Bank Anglii – 1946.

• Pierwszy bank centralny na ziemiach polskich powstał w 1828 roku w Warszawie, dekretem cara Mikołaja I. Po upadku powstania listopadowego stracił pozycję polskiego banku centralnego. W 1860 roku powstał rosyjski Bank Państwowy. 10 lat później Bank Polski   stracił przywilej emisyjny. W 1885 roku został zlikwidowany.

• Ustawa z 11 stycznia 1924 roku o naprawie skarbu państwa i reformie walutowej wprowadzała w Polsce nowy system pieniężny i powoływała do życia bank emisyjny , likwidując Polską Krajową Kasę Pożyczkową, która pełniła funkcje emisyjne. Bank rozpoczął działalność 28 kwietnia 1924 roku. BP  był spółką akcyjną, co zapewniało mu niezależność od rządu. Akcje banku objęło 176 akcjonariuszy. Do Skarbu Państwa należało tylko 1% akcji.

• W 1945 roku utworzono Narodowy Bank Polski, który przejął statut Banku Polskiego. Gospodarka nakazowo-rozdzielcza zmieniła stopniowo rolę banku, który wkrótce stał się monobankiem – monopolistą zarówno w dziedzinie emisji pieniądza jak i udzielania kredytów i gromadzenia oszczędności.

Procesy transformacji polskiej gospodarki rozpoczęte pod koniec lat 80. XX wieku przywróciły NBP rolę banku centralnego.

• Typowe funkcje Banku Centralnego

1.  Jest centralnym bankiem państwa, co oznacza, że:

  -  kontroluje i realizuje politykę pieniężną

      -  jako centralny bank państwa jest bankiem rządu

BC jest odpowiedzialny za stabilizację pieniądza krajowego, decyduje o ilości pieniądza w obiegu i kredytu w gospodarce. Zarządza rezerwami walutowymi, interweniuje na rynkach walutowych, kupując i sprzedając obce waluty (wpływa na poziom kursu waluty krajowej).

BC dysponuje też rezerwami złota i dewiz, zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne. Monitoruje sytuację finansową kraju.

Jako bankier rządu prowadzi z reguły rachunki państwa, co wiąże się z obsługą kasowo-rozliczeniową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Rząd deponuje swoje wpływy w BC i płaci rachunki czekami BC.

2.  BC pełni funkcję emisyjną

Polega ona na wyłącznym uprawnieniu do emitowania znaków pieniężnych, organizowaniu obiegu pieniężnego oraz regulowaniu ilości pieniądza w obiegu . Dąży do utrzymania równowagi pieniężnej w gospodarce i wartości pieniądza krajowego. Chodzi o to, aby niedobór pieniądza nie hamował obrotu gospodarczego, a nadmiar nie powodował spadku siły nabywczej pieniądza.

W Polsce wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym ma NBP Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

3.  BC jest bankiem banków

Jest on „ostatnią deską ratunku” dla banków krajowych. Przyjmuje depozyty od banków komercyjnych i udziela im pożyczek. Część tych depozytów ma charakter obowiązkowych wpłat. Pełni nadzór nad bankami, tj. udziela koncesji, określa i wymusza standardy dobrej praktyki bankowej określonych dla bezpieczeństwa banku i depozytariuszy.

NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.

• Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen.

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

• Instrumenty polityki pieniężnej Banku Centralnego

1.  Wpływ na kształtowanie stopy procentowej

Jest możliwy dlatego, że BC jest dla banków kredytodawcą ostatniej instancji. Określając cenę tego kredytu (stopę refinansową) BC może wpływać na stopę%  na rynku międzybankowym i stopę % po jakiej banki komercyjne udzielają kredytu swoim kredytobiorcom.

2.  Redyskonto weksli

Stopa redyskontowa, to stopa% pobierana przez BC od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli. Wzrost stopy redyskontowej  zwiększa koszt kredytu i zmniejsza liczbę weksli sprzedawanych BC przez banki komercyjne.

Stopa lombardowa – stopa jaką pobiera BC udzielając kredytu bankom pod zastaw papierów wartościowych.

3.  Polityka otwartego rynku

Polega na stałym oferowaniu do sprzedaży lub zakupywaniu przez BC papierów wartościowych (istniejących, bądź specjalnie emitowanych) lub dewiz. OOR to transakcje banku centralnego z bankami komercyjnymi, dokonywane z inicjatywy BC. Celem OOR jest oddziaływanie na wielkość rezerw płynnych banków.

o     Operacje otwartego rynku regulują płynność krótkookresową.

o     Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.

o     Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

4.  Polityka obowiązkowych rezerw

Na mocy swych uprawnień, BC  wyznacza wielkość i oprocentowanie wkładów banków komercyjnych na rachunku w BC. Początkowo rezerwa ta miała na celu zagwarantowanie płynności banków komercyjnych, z czasem okazała się ważnym instrumentem wpływu BC na kreację pieniądza bankowego, na łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.

Rezerwą obowiązkową jest część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.

Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej.  Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane

5.  Polityka kursowa

Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego.

Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny.

Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego.

Podstawowe stopy procentowe NBP