Teologia moralna życia społecznego
x. dr. Skobel
1.10.2007
- Zaliczenie w formie testowej
Sprawiedliwość zobowiązaniem społeczno-politycznym i gospodarczym
Mt 5,6
Tematy do dyskusji
- Czy w świecie istnieje sprawiedliwość ekonom. i polit.?
- Czy można usprawiedliwić zawłaszczenie własności dóbr przez nielicznych, kosztem większości?
- Po czyjej stronie jest sprawiedliwość: niezaradnych, biednych czy przedsiębiorczych, bogatych?
- Czy każdy człowiek winien czuć się odpowiedzialnym za taki stan rzeczy?
Sprawiedliwość jest zobowiązaniem społ. – ludzie od siebie wymagają tej sprawiedliwości. Tam gdzie jest niesprawiedliwość gospodarcza, tam też niesprawiedliwość polityczna
Sprawiedliwość dotyczy osoby ludzkiej w kontekscie życia społecznego. Dążenie do porządku społ. jest wpisane w ludzką naturę, pozwala to realizować dobro całej wspólnoty.
Powszechnie narusza się elementarne zasady życia społecznego. Godność osoby ludzkiej czy prawa człowieka takie jak wolność i równość są nagminnie łamane.
Pojęcie sprawiedliwości
- cecha charakter. dzięki której mówimy o człowieku, że jest sprawiedliwy (dawanie komuś czegoś co mu się należy – Arystoteles)
- w KKK: „Społ. zapewnia sprawiedliwość społeczną, gdy urzeczywistnia warunki pozwalające zrzeszeniom oraz każdemu z osobna na osiągnięcie tego, co im się należy”
· Rodzaje sprawiedliwości:
a) rozdzielcza
b) wyrównująca
ad. a) zakłada pewną nierówność; sprawiedliwość zależy od wkładu pracy
ad b) niezależnie od tego co człowiek zrobi ma podobne profity np. płace ( bez względu czy mała czy dużo pracuje)
· T. Hobbes- twórca umowy społecznej – ludzie mogą się umówić dogadać, co dla niech jest sprawiedliwe, ważne ( głosowanie itp.)
· Jeremiasz Beutham- człowiek niczym się nie różni od zwierzęcia; unikamy cierpień, pragniemy przyjemności.
· John Rawes ? (Rafs) - …
Liberalizm gospodarczy- jak pracujesz to dostaniesz
- każdemu według jego uprawnień
Arystokracje - każdemu według jego zasług
Socjalizm - każdemu według jego potrzeb
Determinanty sprawiedliwości gosp.
Ø Wzrost gospodarczy, produktywność czy zysk mogą być osiągane kosztem sprawiedliwości
Ø W realizacji sprawiedliwości należy uwzględniać takie kryteria jak; równe szanse podmiotów gospodarczych, sprawiedliwość potrzeb czy wymogi ekologiczne.
Ø Działalność gospodarcza oparta na spraw. polega nie tyle na zwiększeniu zysków i wpływów, ale na respektowaniu porządku moralnego, aby służyła ludziom i narodom.
29.10.2007
Program
1. Sprawiedliwość jako podstawowa zasada życia społecznego
2. Przykłady miłości bliźniego, miłości miłosierdzia, pomoc na drodze do zbawienia, upomnienie braterskie, miłość nieprzyjaciół
3. Postawy i działania sprzeczne z miłością bliźniego i nienawiść, poniżenie drugiego człowieka, współdziałanie w cudzym grzechu, zgorszenie
4. Troska o życie bliźniego. Niegodziwość zabójstwa. Pozbawienie życia w obronie koniecznej.
5. Pozbawienie życia nienarodzonych – ocena moralna
6. Moralny problem eutanazji
7. niebezpieczne ingerencje lekarskie: eksperymenty medyczne na człowieku, przeszczepiania narządów ludzkich
8. Ingerencja medycyny w powstanie życia ludzkiego i zapłodnienie In vitro, klonowanie i inne niepokojące perspektywy
9. Niematerialne dobra osobowe człowieka: prawo do dobrego imienia i poszanowanie godności człowieka
10. Prawo człowieka do prawdziwej informacji: cnota prawdomówności i kłamstwo jako jej zaprzeczenie. Wyjątki od zasady chroniącej prawdę
11. Zachowanie sekretu
12. Specjalne postawy i akty miłosierdzia ku ludziom i cześć dla reprezentantów Boga, posłuszeństwo wobec zwierzchników, wdzięczność. Wyrozumiałość. Moralny problem tolerancji
13. Poszanowanie cudzej własności i naruszenie przez kradzież i nieuczciwość. Obowiązek naprawienia wyrządzonej krzywdy
14. Zasada dobra wspólnego, pomocniczości i solidarności w życiu społeczności państwowej
15. Podstawowe zadanie państwa. Obowiązek obywatela wobec państwa
16. Moralność życia politycznego
17. Wspólnota międzynarodowa
18. Doktryna moralna dotycząca wojny – problem wojny sprawiedliwej
19. Świat jako dar Boży stawiający ludziom zadanie twórcze
20. Kulturotwórcze wartości wnoszone przez chrześcijaństwo. Zagrożenia i szanse rozwoju kultury
21. Zadania i Obowiązki chrześcijanina związane z rozwojem gospodarczym świata. Moralność życia ekonomicznego
22. Odnowa środowiska naturalnego
23. Teologia pracy ludzkiej – sens i wartość pracy. Uprawnienia i obowiązki ludzi pracy
24. Fundamentalne wspólnoty życia. Małżeństwo jako związek sakramentalny. Istota i przymioty małżeństwa chrześcijańskiego
25. Problematyka duszpasterstwa rodzin niesakramentalnych
Podręczniki:
- „Dar, wezwanie, odpowiedź” Olejnik (III tom i kolejne)
- „Teologia moralna życia społecznego” Olejnik
- „Chrześcijańska nauka społeczna” J. Hoffner
Dokumenty:
- „Kaudium et spes” – konstytucja duszpasterska o Kościele
- „Laborem exercens” – JPII
- „Centesimus annus” – JPII
- “Pacem in terris” – Jan XXIII
Ø Kwestią podstawową jest zasada sprawiedliwości/ Człowiek jest bytem indywidualnym, a zarazem powołanym do życia we wspólnocie.
Wymiar indywidualny = Wymiar społeczny
Za podstawową zasadę działania wobec ludzi jest zasada sprawiedliwości. Kościół pierwotny żył w czasach niesprawiedliwości. Jako jeden z pierwszych traktatów moralnych pierwszych wieków jest trakt o moralności – św. Ambrożego „De officis ministrorum” – dzieło o obowiązkach duchownych. Za wzór życia Kościół stawia życie w sprawiedliwości. Dzieje się to wśród polemik – błędów. Sprawiedliwość wyraża to, co każdemu się należy. Miłość niesprawiedliwa jest iluzją, nie ma takiej miłości. Chrześcijaństwo przechodzi ku miłości, ale jednym ze szczeblów do miłości jest sprawiedliwość. W swoich pismach ojcowie kościoła krążą wobec problemów sprawiedliwości. Życie społeczne bez poszanowania sprawiedliwości jest niemożliwe. Traktat św. Ambrożego jest pierwszym z traktatów.
Św. Tomasz „Summa Teologiczna” – główny traktat o sprawiedliwości; główne założenia: opiera się o myśl filozoficzną (szczególnie starożytnej Grecji ale również rzymską), ale też o myśl biblijną. W sformułowaniach wydaje się bardziej dominować myśl grecka (Platon, Arystoteles). Platon w „Res publica” stawia tezę, której się sprzeciwia i sprawiedliwość jest racją i interesem najsilniejszego - w praktyce istnieje. Władza stanowi sprawiedliwość, a nie ma być sprawiedliwa. Pozostaje to pokusą dla władz à tu koncepcja ukrytego totalitaryzmu. Platon już odrzuca taką koncepcję, krytykuje ją. Jeśli mówi się o zadaniu, to ta koncepcja ma charakter legalistyczny. Uczeń Platona, Arystoteles, nie pomija tego określenia, ale je rozwija. Mówi o nim szerzej w „Etyce Nikomahejskiej”. Rozróżnia dwa rodzaje sprawiedliwości:
A) generalna (ogólna) à odnosi się do dobra całej społeczności
B) szczegółowa à chroni dobro poszczególnych jednostek.
Sprawiedliwość to przestrzeganie całego prawa moralnego i też ma zabarwienie legalistyczne.
Sprawiedliwość szczegółowa – człowiek sprawiedliwy nie bierze ani więcej ani mniej niż to, co mu się należy. Jest to zasada proporcjonalności. Ten traktat (Św. Tomasz) leży u podstaw chrześcijańskiej sprawiedliwości.
Nowy rodzaj sprawiedliwości; suumquique – branie tego, co się komu należy. Jednak to wieloznacznie, bo np. po tyle samo, każdemu wg pozycji społecznej, każdego wg jego dzieł i zasług, każdemu wg jego potrzeb.
W naukach zapomina się o nauczaniu św. Tomasza, ale innym źródłem jest Biblia.
Nauka semicka (myśl semicka)
W Piśmie Świętym à sedaquah
à mispat
Start Testament jest zarzucony z pojęciem sprawiedliwości, szczególnie z pojęciem sedaquah. Żeby to pojęcie rozumieć trzeba odnieść się do pojęcia życia. Życie wg Starego Testamentu, to istnieć w trzech relacjach: ziemi, ludzi, Boga. Wtedy można określić czy człowiek jest sprawiedliwy czy nie. Brak pokoju, płodności ziemi, pomyślności à niesprawiedliwość.
Dla Starego Testamentu drogi są sprawiedliwe (sedaquah), jeśli idą do celu prawa, jeśli tworzą harmonię w społeczeństwie. Działać wg Starego Testamentu to unikać przemocy. Bóg jest sprawiedliwy z jednej strony, bo daje prawo, ale też, bo odnawia wspólnotę ludu bożego, nawet gdy lud sam ją niszczy. To określenie sprawiedliwości jest szersze niż filozofii greckiej (myśli filozoficznej). Im bliżej Nowego Testamentu tym określenie sprawiedliwości zbliża się bardziej do pojęcia miłosierdzia.
Sprawiedliwość wynika z pragnienia Boga, z opatrzności.
Sprawiedliwość Boga odnosi się do osądu nad niesprawiedliwością, Bóg sprawiedliwy, bo zwyciężą moce zła, bo troszczy się o ubogich.
W czasie niewoli egipskiej – niewola jako kara, odpowiedź na niesprawiedliwość ludu; skąd kładzie się nacisk na sprawiedliwość indywidualną. Czasy ostateczne będą wypełnieniem Bożej sprawiedliwości. Wtedy zacznie się wymagać sprawiedliwości wobec Boga (a propos niewoli egipskiej), oddawanie sprawiedliwości Bogu będzie się łączyć z oddawaniem sprawiedliwości ludziom.
Rz – „To w nim cała sprawiedliwość Boża się wypełniła” – Działanie Chrystusa utożsamione jest ze sprawiedliwością Bożą. Dzieło zbawcze Jezusa to dzieło usprawiedliwiające. Dobra Nowina Jezusa jest zaadresowana do ubogich à Mt 25 Czynić sprawiedliwość to odnosić się do tych, którzy są ubodzy (głodni, nadzy). Jezus wiążę sprawiedliwość z wypełnieniem jego królestwa.
Stary i Nowy Testament są pełne treści związane z nauczaniem o sprawiedliwości. Stąd dwa źródła:
A) filozofia
B) Biblia
5.11.2007
Płaszczyzny
a) płaszczyzna posiadanie własności materialnej
b) płaszczyzna dobrej sławy, godności ludzkiej
c) płaszczyzna prawdy (prawdziwej informacji)
d) płaszczyzna sekretu
Ad. a)
Człowiek otrzymał od Boga władze korzystania z dóbr. W chwili stworzenia, akcent na to, że dobra mają służyć człowiekowi.
Człowiek potrzebuje dóbr materialnych.
Dobra nie są podzielone sprawiedliwie.
Dobra materialne muszą być dzielone, zużywają się- muszą być zasady podziału.
Od początku da się zauważyć posiadanie własności indywidualnej i wspólnej. Wielu Ojców Kościoła i teologów (Grzegorz z Nyssy, Jan Chryzostom, Ambroży), uważali, że własność prywatna jest źródłem grzechu. Gdyby nie grzech, to była by własność wspólna ale to obraz utopi. To pojęcie kojarzy się z czymś nie realnym. Posiadanie własności prywatnej nie musi się wiązać z grzechem pierwszych ludzi, a ze sposobem życia człowieka.
Do wspólnoty dóbr po grzechu, ale i po zbawianie da się doprowadzić w ramach rodzin i wspólnot…
Faktem jest, że w obecnym czasie można mówić o uporządkowaniu własności prywatnej. To prawo dysponowania rzeczami przez osoby fizyczne i prawne bez ingerencji osób trzecich (prawo obligatoryjne).
Obok własności prywatnych w społecznościach trzeba zauważyć własność wspólną która odgrywa ważną role (szkoły, drogi, koleje).
Mówiąc o prawie do własności – możliwość fizycznego i moralnego dysponowania. W toku rozwoju myśli moralnej daje się zauważyć coraz większy nacisk na własność prywatną.
Św. Tomasz- szereg argumentów za własnością prywatną (własność prywatna odpowiada uporządkowanej miłości samego siebie- wolność, niezależność; własność prywatna, pozwala dobrze rozgraniczyć kompetencje wewnętrznej gospodarki; jej porządek-wymiana gospodarcza bezpośrednia; bez biurokracji, pozwala czynić bezinteresowne dobro innym).
Przytacza się szereg zagrożeń z rozbudowywania własności wspólnej
- własność wspólna rodzi niebezpieczeństwo korupcji, bo trudna do kontroli
- jest chaosem
- rozbudowuje biurokrację
Kościół popierając własność prywatną, można mówić, że popiera tezę o zasadniczej nieograniczalności do własności prywatnej. Dziś kościół jest za umocnieniem własności prywatnej ale mówi się o funkcji społecznej ciążącej na własności prywatnej.
W praktyce to oznacza prywatne posiadania ale społeczne używania.
Człowiekowi zostało powierzone zarządzanie światem ale nie jako władcy absolutnemu.
Do kogo ma należeć zysk z produkcji? Kontrowersje. Bo do wytworzenia zysku przyczynia się kapitał a z drugiej strony kapitał zostaje poddany obróbce przez człowieka (czynnik drugi – praca człowieka).
Do kogo zysk? Jedni uważają że do kapitału drudzy że do ludzi pracujących.
W analizie moralnej, zysk należy się właścicielowi kapitału, bo bez kapitału nie byłoby zysku.
Zysk posiadany przez inwestującego nosi za sobą użytek społeczny. Właściciel nie może nim absolutnie „planować” , część trzeba zainwestować np. stanowiska pracy à stąd prywatne posiadanie ale społeczne używanie
Sposoby nabywania własności
1) pierwotne- normują przyjmowanie na własność dóbr które nie miały właściciela – rzeczy porzucone à zawłaszczenia.
2) Pochodne.
- Dotyczą dóbr które miały właściciela
- Najczęstszy tytuł
- Dochód z pracy
- Owoce pracy twórczej
a) dziedziczenia- obyczaj mający na uwadze małżeństwo i rodzinę; jest automatyczny, nawet bez woli przodka.
b) przedawnienie (zasiedzenie) dotyczy rzeczy które nie były związane z obwarowaniem przedmiotu i podmiotu; przedmiot musi być sposobny do przedawnienia, wymagane jest aktualne posiadanie rzeczy na być publicznie używane (nie może być podejrzenia że jest się w posiadaniu rzeczy kradzionej). Podmiotowe: chodzi o dobrą wiarę, w sumieniu jest przekonany że przedmiot który ma należy do niego.
Dobra wiara może być wzmocniona przez prawa.
Wykroczenia przeciw własności prywatnej
Kradzież- potajemne uwłaszczenie dobra (krytyka już w ST- dekalogi i inne kodeksy etyczne). Ustalenie ciężaru winy -istotna sprawaà charakter ciężkiego grzechu czy powszedni
Wielkość winy stanowi wypadkowa wartości rzeczy i użyteczność tej rzeczy.
Są dwie sytuacje wyjątkowe à kradzież pozorna:
1) sytuacje krańcowej potrzeby
2) sytuacje potajemnego wyrównania krzywdy
ad. 1) sytuacja zagrożenia zdrowia/życia przez brak podstawowych środków życia. Racja dopuszczająca: korzystanie z dóbr tej ziemi. By nie dochodziło do nadużyć, nakłada się 3 warianty:
a) ostateczny sposób po wykorzystaniu innych sposobów godziwych
b) w rozmiarach takich by uwolnić się od krańcowej potrzeby.
c) Nie można wziąć ostatecznej
Ad. 2) warunki:
a) należność ma być ścisła i bezsporna
b) kiedy zostały wyczerpane inne sposoby
c) nie można wyrządzić krzywdy osobom trzecim (posądzenia)
d) nie można w stan krańcowej potrzeby
e) można tylko odebrać równowartość
Grabież
- przyjęcie cudzej własności z użyciem siły (krzywda moralna)
- bez względu na wartość skradzioną, grabież uznaje się zawsze za wykroczenie ciężkie
- przejmowanie własności
Poszkodowanie
- zniszczenie cudzej własności; motywem tego jest nieuwaga, ale może to się spotęgować przez zazdrość, nienawiść, zemstę; jest wykroczeniem moralnym.
- znamię szczególnej złości moralnej- akt rabunku na osobach niezdolnych do obronyà grzech wołający o pomstę do nieba.
Nieuczciwość
- w języku potocznym inne znaczenie do ścisłej terminologii, w sensie ścisłym nieuczciwość dotyczy własności materialnych. Wykroczenia przeciw sprawiedliwości wymiennej à handel (właściwy towar za właściwą cenę; dobra jakość towaru, trzeba powiedzieć o gorszej jakości towaru; cena powinna odzwierciedlać właściwą cenę towaru, ale podaż i popyt – ale to nie może być zasadniczy czynnik)
Czasem władza państwowa musi ingerować w cenę (górna granica) – zarządzenia obowiązują w sumieniu.
- rzecz znaleziona – nie godzi się tratować jako porzucona; jeśli znany właściciel to trzeba oddać, a jeśli nie to zatrzymać dla siebie lub dla kogoś kto tej rzeczy potrzebuje.
- podrabianie testamentu
- nadinterpretacja testamentu
- w pracy – niekompetencje, szkody, niesprawiedliwa zapłata za pracę
Sposób naprawy – restytucja – wyrównanie, przywrócenie stanu pierwotnego à powinność ścisła.
W przypadku spowiedzi- restytucja jest potrzebna do otrzymania rozgrzeszenia.
Restytucja domaga się szkód przeciw własności wspólnej.
Pomoc materialnej przeciwieństwo szkody i krzywdy
- powinna być czymś trwałym a nie doraźnym
...
BB3