I. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy.
1.Definicje, cele i zakres ergonomii.
Istnieje szereg definicji ergonomii np.:
· definicja przyjęta przez Polskie Towarzystwo Ergonomiczne ”ergonomia jest to nauka, której zasadniczym dążeniem jest dostosowanie narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów codziennego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka”;
· definicja wg Polskiej Normy PN-83/N-08015 „ergonomia – nauka zajmująca się przystosowaniem obiektów technicznych, ich środowiska i środowiska bytowania do anatomicznych i psychofizycznych możliwości człowieka”.
Z definicji tych wynika, że celem ergonomii jest kształtowanie takich warunków bytu (pracy i życia prywatnego) człowieka, aby uchronić go przed przedwczesną utratą sił biologicznych w następstwie nauki, pracy, odpoczynku. Ergonomia w odróżnieniu od ochrony pracy i bezpieczeństwa pracy zajmuje się nie tylko zabezpieczeniem pracownika przed chorobami zawodowymi i wypadkami, lecz także przed uciążliwościami oraz przemijającymi zaburzeniami w pracy niektórych narządów człowieka.
Spośród wielu obszarów, którymi zajmuje się ergonomia, pracownicy placówek oświatowych w celu podniesienia jakości wykonywanej pracy oraz zwiększenia komfortu pracy i wypoczynku mogą wdrożyć do swoich działań :
- ergonomiczną analizę procesu pracy,
- ergonomię organizacji stanowisk pracy,
- ergonomię partycypacyjną.
Ergonomia partycypacyjna - kierunek ergonomii przyjmujący jako swój podstawowy punkt wyjścia założenie, że skuteczna poprawa warunków prac (w tym warunków psychospołecznych) nie jest możliwa bez aktywnego uczestnictwa pracowników.
Z uwagi na moment podejmowania działań możemy stosować ergonomię korekcyjną lub koncepcyjną.
Ergonomia korekcyjna zajmuje się analizą istniejących maszyn, urządzeń, stanowisk pracy z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników oraz formułowaniem zaleceń mających na celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości pracy. Zadaniem ergonomii korekcyjnej jest poprawa stanu już istniejącego.
Ergonomia koncepcyjna stosowana jest w fazie projektowania narzędzi, urządzeń, maszyn, stanowisk pracy, budynków, warunków pracy w celu zapewnienia dostosowania tych elementów do fizjologicznych, psychicznych i społecznych potrzeb człowieka. Zadaniem ergonomii koncepcyjnej jest zastosowanie wytycznych ergonomicznych w trakcie procesu projektowania.
Ergonomia jest typową gałęzią wiedzy interdyscyplinarnej, łączy, bowiem elementy nauk o człowieku oraz nauk techniczno-organizacyjnych takich jak: fizjologia pracy, medycyna pracy, socjologia pracy, psychologia pracy, organizacja pracy, pedagogika pracy, antropologia, urbanistyka, inżynieria budownictwa, inżynieria transportu, inżynieria maszyn, technologia, ochrona środowiska, estetyka, bionika, prawo.
Ergonomia wykorzystuje elementy tych nauk w celu budowy optymalnego układu : człowiek – praca.
Polska Norma PN-83/N-08015 wyróżnia następujące rodzaje wymagań ergonomicznych:
· wymagania antropometryczne
· wymagania fizjologiczne
· wymagania psychofizyczne
· wymagania ergonomiczne higieniczne
3. Ergonomia w organizacji stanowisk pracy ucznia, nauczyciela i innych pracowników szkoły.
Organizacja stanowiska pracy wynika z zadań jakie mają być na nim wykonywane. Elementy, które będą decydowały o komforcie pracy w placówkach dydaktycznych to między innymi: przestrzeń pracy, pozycja przy pracy, obciążenie statyczne, siedziska, stoły, środki dydaktyczne, rytm i tempo pracy, stres, mikroklimat, oświetlenie, hałas.
3.1 Ergonomia postawy i ruchów przy pracy.
Pozycja ciała zajmowana przy pracy jest uzależniona od rodzaju pracy, wyposażenia stanowiska oraz od nawyków pracownika. Uczeń w szkole pracuje w pozycji siedzącej. Istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że po zakończeniu edukacji także będzie pracował w tej pozycji. Ułatwienie spowodowane szerszym niż dawniej wykorzystaniem pozycji siedzącej przy pracy jest jednak pozorne ponieważ siedzenie na krzesłach nie jest dla człowieka pozycja fizjologiczną do jakiej został przystosowany ewolucyjnie.
Długotrwała praca w pozycji siedzącej jest przyczyną: chorób układu krążenia, cukrzycy, otyłości, zaburzeń żołądkowo-jelitowych, złej kondycji fizycznej, odwapnienia kości, uciążliwych dolegliwości bólowych.
Nawet jeśli pozycja siedząca nie jest jedyną jaka pracownik przyjmuje podczas wykonywania swoich obowiązków zawodowych mogą u niego wystąpić:
· drętwienie, mrowienie i bóle nóg związane z zaburzeniami krążenia krwi w naczyniach krwionośnych podudzi,
· zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa,
· zmęczenie wzroku.
· ograniczenia ruchowe wywołane sztywnieniem mięśni i bólami,
· bóle mięśni obciążonych czynnościami zawodowymi lub utrzymywaniem pozycji przy pracy
Problem ten pogłębia się ponieważ nie tylko w pracy, ale i poza nią większość czasu ludzie spędzają w pozycji siedzącej.
Skutki społeczno-ekonomiczne tego problem są poważne a zmniejszenie ich zależy od wiadomości, nawyków i przyzwyczajeń jakie pracownik wyniesie ze szkoły w zakresie przyjmowania prawidłowej pozycji przy pracy, organizacji odpoczynku i profilaktyki zdrowotnej. Aby kształtować u ucznia nawyki związane z przyjmowaniem prawidłowej pozycji przy pracy nauczyciel nie tylko powinien znać zagadnienie teoretycznie, ale sam musi je posiadać. Biorąc pod uwagę tylko jeden element niekorzystnych objawów związanych z pozycją w czasie pracy: ograniczenia ruchowe wywołane sztywnieniem mięśni i bólami, na które skarżą się nauczyciele i inni pracownicy placówek oświatowych (niektórzy bardzo młodzi), większość nauczycieli nie jest przygotowana do realizacji tego zadania. Kręgosłup ma naturalne krzywizny, wielkość ich zależy od działania mięśni biegnących po jego bokach i między kręgami.
Budowa kręgosłupa zapewnia mu wytrzymałość na duże, zmienne obciążenie podczas pracy a jego naturalne wygięcia wpływają istotnie na jego funkcje podporowa i amortyzacyjna. Pozycja siedząca powoduje zmiany krzywizn kręgosłupa, spłaszczają się lordozy lędźwiowa i szyjna, a plecy staja się okrągłe. Skrzywienia kręgosłupa rzadko dają dolegliwości bólowe, ale są przyczyną łatwego męczenia się, utrudniają pracę układu oddechowego i krążenia oraz są przyczyną większości bólów głowy.
Dolegliwości bólowe kręgosłupa są spowodowane głównie przeciążeniami statycznymi i nieprawidłową mechaniką ruchów. Dolegliwości te zwykle leczone są farmakologicznie co nie usuwa przyczyny, lecz jedynie zmniejsza ból i dodatkowo zakłóca funkcje żołądka, wątroby i nerek. W takiej sytuacji jedynym rozwiązaniem problemu jest prowadzenie właściwej profilaktyki schorzeń kręgosłupa, która . powinna wejść w rytuał codziennych zajęć począwszy od wieku dziecięcego. Profilaktyka ta powinna obejmować nie tylko stosowanie ćwiczeń korekcyjnych wzmacniających mięśnie grzbietu, brzucha i barków, ale przede wszystkim propagowanie wśród dzieci, uczniów, rodziców wiadomości dotyczących umiejętności świadomości ruchów swojego ciała, pozwalającej na eliminowanie nadmiernych napięć mięśni. Taka umiejętność pozwoli na utrzymanie prawidłowej postawy ciała.
Nauczyciel nie może występować w roli lekarza czy rehabilitanta, ale powinien na każdych zajęciach postępować tak, aby uczniowie nie stali się pacjentami poradni ortopedycznej.
Kręgosłup oprócz wielu funkcji jakie spełnia w organizmie stanowi składowa narządu ruchu i musi zapewniać dość obszerny, wielokierunkowy zakres ruchów tułowia niezbędny do sprawnego wykonywania czynności życia codziennego i funkcji zawodowych. Umożliwia to odcinkowa budowa połączeń międzykręgowych i działających na nie mięśni. Taka budowa powoduje, że wygięcia kręgosłupa są łagodne, a naprężenia występują głównie w połączeniach kręgów. Kręgi połączone są między innymi przez krążki międzykręgowe ( zwane popularnie dyskami ) których najsłabszym elementem jest jądro miażdżyste odkształcające się pod wpływem obciążenia.
Rys1. Zdrowy i zwyrodniały krążek widok z boku
Schorzenia kręgosłupa są przyczyną różnorodnych objawów klinicznych
Odcinek kręgosłupa
Objawy kliniczne schorzeń
Przyczyny
Szyjny
Bóle i zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia w widzeniu, mdłości, nudności, bóle i drętwota pasa barkowego oraz kończyn górnych, uczucie zimna, pieczenia w okolicach pasa barkowego, niedowłady kończyn górnych, zaniki mięśni, zespól bolesnego barku, kręcz szyi i inne.
Niestabilność, kręgozmyk. dyskopatia, urazy kręgosłupa (złamania, pęknięcia, podwichnięcia).
Piersiowy
Newralgia międzyżebrowa (bóle promieniujące wzdłuż przebiegu żeber tzw. bóle opasujące, uniemożliwiające swobodne oddychanie). Wieloletnie zmiany deformacyjne doprowadzić mogą do nieodwracalnych zmian w narządach wewnętrznych, czy też znacznego zmniejszenia pojemności płuc.
Skoliozy, pogłębienie kifozy, skoliokifozy, deformacje, kręgozmyki, wgłobienia kręgów itp.
Lędźwiowy
Zapalenie korzonków, lumbalgia, ischialgia, niedowłady a nawet porażenia w obrębie kończyn dolnych, nie trzymanie moczu .
Zniesienie lordozy, skoliozy, kręgozmyki, osteoporoza i dyskopatie
Kość Krzyżowa
Objawy podobne jak z odc. lędźwiowego bez niedowładów i porażeń. Bóle najczęściej promieniują do pośladków, bioder i pachwin, ale też nie leczone mogą wywołać lumbalgię lub ischialgię.
Zapalenie stawów biodrowo-krzyżowych, będące następstwem przeciążenia tych stawów,
Kość ogonowa (guziczna).
Impotencja, oziębłość płciowa, nadżerki, mięśniaki, bezpłodność, oraz problemy z prostatą
Podwichnięcia tej kości, następuje najczęściej podczas upadku na pośladki
3.2 Ergonomia stanowiska pracy z komputerem
Minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, jakie powinny spełniać stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe znajdują się w
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. (Dz. U. Nr 148, poz. 973) . Praca z komputerem to obok wysiłku intelektualnego znaczne zmęczenie statyczne, na które organizm reaguje bólami mięśni, kręgosłupa, oraz zaburzeniami krążenia. Dlatego w rozporządzeniu istnieje zalecenie, wykonywania co jakiś czas, odpowiednio dobranych ćwiczeń fizycznych mających na celu rozluźnianie napiętych przy pracy różnych grup mięśni oraz odciążających oczy. Ponadto należy pamiętać o następujących zasadach:
· uczniowi nie wolno pracować przy monitorze dłużej niż 4 godz. dziennie,
· po każdej godzinie pracy powinna nastąpić 15 minutowa przerwa, przerwy w pracy w pracowni komputerowej należy wykorzystywać na przewietrzenie sali, wykonywanie przez uczniów ćwiczeń fizycznych. Jeśli nauczymy ucznia tych ćwiczeń i będziemy je systematycznie wprowadzać na zajęciach objaśniając ich celowość z pewnością uczniowie będą je stosowali w domu. Musimy bowiem brać pod uwagę fakt, że niestety poza szkołą uczeń zwykle spędza dużo dłuższy czas z komputerem niż zezwalają normy. W akcję uświadamiania zagrożeń, jakie niesie ze sobą wielogodzinna praca przy komputerze, powinni włączyć się wszyscy: rodzice, nauczyciele, lekarze.Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe formułuje minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, jakie powinny spełniać stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe dotyczące:
· Monitora ekranowego (znaki, obraz , regulacje ustawienia , jaskrawość i kontrast znaku na ekranie),
· Klawiatury,
· Konstrukcji stołu,
· Powierzchni blatu stołu,
· Krzesła,
· Podnóżka,
· Usytuowania w pomieszczeniu,
· Oświetlenia,
· Doboru i modernizacji oprogramowania,
· Wilgotności względnej,
· Pokrycia ekranu monitora warstwą antyodbiciową.
Każdy powinien wiedzieć, jak należy zorganizować własne stanowisko komputerowe w domu i szkole oraz zdawać sobie sprawę ze skutków wszelkich nieprawidłowości.
W oparciu o wymagania sformułowane w rozporządzeniu możemy dokonać analizy naszego stanowiska komputerowego i wprowadzić zmiany, zmniejszające uciążliwości związane z pracą na nim.
Rys.2. Parametry stanowiska komputerowego
źródło: Z.Nowakowski, W. Sikorski, Informatyka bez tajemnic
W zwykłych pokojach biurowych (pokoju doradcy zawodowego) mogą być używane dwa monitory przy czym powierzchnia przypadająca na jeden komputer powinna wynosić około 6m2.
Pracownia komputerowa powinna spełniać następujące warunki:
· Wystrój pomieszczeń i otoczenia monitorów winien zapewniać barwy przyjazne dla wzroku, tj. pastelowe zielone lub seledynowe kolory ścian, wykładzin, obić, zasłon i pokryć stołów.
· Pożądane są wykładziny podłogowe z tworzyw niepodatnych na elektryzację.
· Pożądane jest dużo naturalnej zieleni w pomieszczeniu, odpowiednio nawilżanej i mytej w celu usunięcia kurzu.
· W pomieszczenie powinien panować odpowiedni mikroklimat (temperatura 21-23°C, wilgotność względną 60 - 80%, prędkość ruchu powietrza nie powinna przekraczać 0,15 m/s, gdyż w przeciwnym razie dopływ świeżego powietrza będzie odczuwany jako przeciąg.
· Pomieszczenie powinno być wietrzone co najmniej na każdej przerwie lekcyjnej.
· Oświetlenie winno mieć natężenie umożliwiające odczytywanie znaków na ekranie bez wymuszania akomodacji wzroku i olśnień. (500 lx)
· W pomieszczeniach nie powinno być źródeł wibracji ani też wibracji, które mogłyby przenosić się z zewnątrz, na przykład od urządzeń działających w pobliżu lub od ruchu drogowego.
·
· Poziom natężenia dźwięku w sali nie powinien przekraczać wartości 45 dB .
&...
apd61