KONTROLA I NADZÓR W ADMINISTRACJI
Kontrola jest nieodłącznym, koniecznym elementem każdego zorganizowanego działania, niezależnie od tego, jaki podmiot (państwowy, społeczny czy prywatny) to działanie podejmuje i prowadzi – J. Boć
POTRZEBA SPRAWOWANIA KONTROLI ADMINISTRACJI
Zapewnienie prawidłowości (praworządności i legalności) oraz skuteczności działania
Warunek doskonalenia działań administracji
Zapewnienie prawa do dobrej administracji
PODSTAWOWY PROBLEM KONTROLI
Nie polega na tym „czy” kontrolować jej działalność, ale sprowadza się do odpowiedzi na pytania:
1) W jakiej formie,
2) W jaki sposób,
3) Przy pomocy jakich środków
Kontrola – istota:
Potocznie:
sprawdzanie i ocenianie czegoś, formułowanie wniosków, dochodzenie do czegoś, dokonywanie wglądu w jakąś działalność.
W języku prawniczym:
ogół czynności zmierzających do ustalenia faktycznego stanu rzeczy, połączony z porównaniem stanu istniejącego ze stanem planowanym.
Kontrola jako proces wg W. Dawidowicza:
1) Zbadanie istniejącego stanu rzeczy,
2) Zestawienie tego co istnieje, z tym co być powinno zgodnie z normami i procedurami oraz sformułowanie odpowiedniej oceny,
3) W przypadku stwierdzenia rozbieżności między stanem istniejącym a pożądanym, ustalenie przyczyn rozbieżności i sformułowanie zaleceń usunięcia niepożądanych zjawisk
4 EATAPY PROWADZENIA KONTROLI:
NADZÓR A KONTROLA – różnice
Nadzór jest przewidzianą prawem możliwością podejmowania:
1) w ramach określonego układu organizacyjnego przez podmiot nadzorujący, nie tylko sprawdzania i oceniania nadzorowanego ale także
2) prawo stosowania wiążącej ingerencji w jego działalność w celu skorygowania jej we właściwym kierunku
FUNKCJE NADZORU:
RODZAJE NADZORU:
1) Zwierzchni – realizowany przez organy centralne, gwarantujący zgodność działań nadzorowanych z celami funkcjonowania społeczeństwa demokratycznego,
2) Ogólny – sprawowany w układzie nadrzędności i podporządkowania pomiędzy jednostkami mającymi własne kompetencje,
3) Specjalistyczny – realizowany w ściśle określonej dziedzinie administracji
ŚRODKI NADZORU
Kontrola,
Środki pomocy (szkolenia, instrukcje)
Środki organizacyjne (wytyczne w działaniu)
Środki personalne (umożliwiające zawieszenie w czynnościach lub zmiany personalne)
Środki koordynacyjne
Środki restrykcyjne (uchylanie lub zmiana podjętych rozstrzygnięć)
RODZAJE NADZORU
Z punktu widzenia kryterium zasięgu uprawnień kontrolującego, można mówić o kontroli:
Ograniczonej (fragmentaryczna), która może dotyczyć całej działalności lub wszystkich możliwych kryteriów (legalności, celowości, gospodarności…)
Nieograniczonej (zupełna)
Z punktu widzenia kryterium zakresu przedmiotu kontroli, można mówić o kontroli:
Problemowej (odcinkowej)
Kompleksowej (generalnej)
Z punktu widzenia kryterium sposobu prowadzenia kontroli:
Bezpośrednia - sprawowana przez kontrolującego w miejscu podejmowania działań przez kontrolowanego
Pośrednia – dokonywana w oparciu o sprawozdania przygotowane przez kontrolowanego
Z punktu widzenia kryterium wyboru podmiotu kontrolowanego:
Kontrola planowa - sprawowana przez kontrolującego wg planu kontroli
Kontrola doraźna – dokonywana w oparciu o zaistniałe w danym momencie okoliczności
Z punktu widzenia kryterium etapu wkroczenia organu kontrolującego w działalność kontrolowanego:
Kontrola wstępna - sprawowana przez kontrolującego przed rozpoczęciem działalności przez kontrolowanego
Kontrola faktyczna – dokonywana w toku tej działalności
Kontrola następcza – po jej zakończeniu
Z punktu widzenia kryterium inicjatywy podjęcia kontroli:
Kontrola z urzędu - sprawowana przez kontrolującego we własnym zakresie (wg własnego uznania i z własnej woli)
Kontrola na wniosek – gdy podstawą kontroli jest impuls pochodzący z zewnątrz organu kontroli (od właściwego organu, jednostki lub osoby fizycznej)
Z punktu widzenia kryterium organizacyjnego:
Kontrola funkcjonalna - sprawowana przez kontrolującego w zakresie prawidłowości realizowania konkretnych zadań
Kontrola instytucjonalna – gdy przedmiotem kontroli jest sposób działania konkretnego organu lub jego jednostek
KRYTERIA (mierniki) KONTROLI
· Legalność jest podstawowym i powszechnym kryterium kontroli. Oznacza działalność:
1) oparta na obowiązującej podstawie prawnej
2) w granicach obowiązującego prawa
3) zgodnie z celem i funkcją przyznanych komepetencji
· Celowość - oznacza działalność polegającą na:
1) Realizacji celów i zadań przed organem postawionych
2) Ocenie podlegać może realizacja celu końcowego (globalnego) bądź też cele cząstkowe
3) Polega na stwierdzeniu, czy działalność jest racjonalna, pożyteczna i czy przynosi spodziewane efekty
· Rzetelność - oznacza działalność polegającą na:
1) Należytej staranności całokształtu realizowanych zadań
2) Należytej staranności przy wykonywaniu zadań merytorycznych
3) Dbałość o realizację dyrektyw kierowniczych, płynących z ośrodków władzy
4) Dochowanie standardów i procedur
· Gospodarność - oznacza działalność polegającą na:
1) Optymalne dysponowanie publicznymi środkami finansowymi i majątkowymi
2) Prawidłowa i racjonalna organizacja zadań merytorycznych, przyporządkowanych poszczególnym jednostkom organizacyjnym
3) Ekonomika działania – osiąganie najlepszych efektów przy jak najmniejszym zaangażowaniu środków
· Zgodność z polityką rządu
· Uwzględnianie interesu publicznego
· Respektowanie praw i wolności obywatelskich
KONTROLA – cechy poprawnej kontroli
Bezstronność
- powinna być w pełni obiektywna,
- bezstronność kontroli jest zapewniona, gdy organ kontrolujący nie jest powiązany z jednostka kontrolowaną stosunkiem nadzoru, gdy nie ponosi za jej działalność odpowiedzialności.
- bezstronność kontroli uzyskuje się przez uniezależnienie jednostek kontrolujących od kontrolowanej administracji.
Fachowość:
- Fachowość należy rozumieć jako zdolność oceny działalności jednostki kontrolowanej z określonego punktu widzenia.
- Kontroler powinien być wybitnym znawcą badanej działalności administracji, znawcą zagadnień, które ma oceniać.
- powinien zakresem wiedzy i doświadczenia przewyższać tych, których działalność ma kontrolować.
Efektywność:
- efektywność kontroli oznacza należyte wykorzystanie wyników kontroli dla poprawy działalności administracji,
- nakłady przeznaczone na kontrolę (oszczędność),
- możliwie najlepsze wyniki kontroli (skuteczność),
- produktywność- kontrola, która przy ograniczeniu nakładów osiąga jak najlepsze wyniki.
KONTROLA PAŃSTWOWA – NIK
NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlega Sejmowi i działa na zasadzie kolegialności.
Zakres przedmiotowy i podmiotowy kontroli NIK obejmuje w szczególności:
- kontrole działalności organów administracji rządowej i samorządu, NBP oraz innych jednostek organizacyjnych wykorzystujących majątek oraz wywiązujących się ze zobowiązań finansowych wobec państwa.
Standardy kontroli NIK
Działalność NIK ma na celu:
- ocenę funkcjonowania państwa i gospodarowania środkami publicznymi,
- pozytywne oddziaływanie na funkcjonowanie administracji,
- wskazywanie zagrożeń, nieprawidłowości, nierzetelności i braku uczciwości w wykonywaniu zadań publicznych,
- propagowanie dbałości o porządek prawny, odpowiedzialność i najlepsze praktyki zarządzania majątkiem i środkami publicznymi.
NIK posiada wgląd do wszelkich dokumentów i materiałów niezbędnych do przygotowania i przeprowadzenia kontroli.
Kontrolerzy NIK mają prawo do:
- przebywania i swobodnego poruszania się na terenie jednostki kontrolowanej,
- wglądu w dokumenty i materiały oraz do ich pobierania i zabezpieczania,
- przeprowadzania oględzin obiektów, przesłuchiwania świadków i żądania ustnych i pisemnych wyjaśnień oraz
- korzystania z pomocy biegłych i specjalistów
Planowanie kontroli
Podstawą planowania kontroli są:
- propozycje tematów do kontroli, zgłaszane przez jednostki organizacyjne NIK, w oparciu o wiedzę na temat obszarów leżących we właściwości danej jednostki, analizę ryzyka,
- wnioski i sugestie nadesłane przez Marszałków Sejmu RP i Senatu RP, Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów oraz ewentualnie innych sugestii.
Do rocznego planu pracy NIK włączane są tematy zlecone przez Sejm RP i jego organy.
Przygotowanie kontroli:
Przygotowanie kontroli obejmuje:
- opracowanie programu kontroli dla kontroli planowej lub tematyki kontroli doraźnej,
- dobór i przygotowanie kontrolerów oraz
- przeprowadzenie narady przedkontrolnej.
W uzasadnionych przypadkach kontrolę planową poprzedza się kontrolą rozpoznawczą.
Opracowując program kontroli należy:
a) przeprowadzić analizę przedkontrolną, obejmującą problemy gospodarcze, finansowe, organizacyjno-administracyjne oraz obszary ryzyka,
b) określić cel i zakres kontroli,
c) określić podejście kontrolne i metodykę kontroli
d) określić sposób i technikę prowadzenia kontroli,
e) ustalić mierniki, umożliwiające ocenę działania jednostek kontrolowanych,
f) określić założenia organizacyjne kontroli, w tym: osoby nadzorujące i koordynujące kontrolę, dobór kontrolerów, szacunkową pracochłonność i koszty kontroli,
g) sporządzić harmonogram prac związanych z przeprowadzeniem kontroli.
Rodzaje kontroli NIK:
NIK przeprowadza corocznie kontrolę wykonania budżetu państwa dotyczącą:
a) przestrzegania przepisów, zasad i procedur realizacji dochodów i wydatków budżetowych, w tym szczególnie przestrzegania dyscypliny finansów publicznych, co obejmuje:
- sprawdzenie czy operacje zostały właściwie przeprowadzone, zakończone, zapisane, opłacone i zarejestrowane,
- czy stosowane rozwiązania nie stwarzają okoliczności korupcjogennych,
b) prawidłowości i rzetelności prowadzenia dokumentacji finansowo – księgowej w kontrolowanych jednostkach,
c) udziału systemu kontroli wewnętrznej w zapewnieniu prawidłowego wykonania budżetu,
d) wybranych zagadnień związanych z wykonaniem budżetu państwa dotyczących obszarów podwyższonego ryzyka lub obszarów o szczególnym znaczeniu dla państwa i społeczeństwa
Kryteria kontroli NIK:
Legalność obejmuje:
- badanie zgodności działania z przepisami prawa powszechnie obowiązującego,
...
ulcik99