KSIĘGA SĘDZIÓW
Obok księgi Jozuego, księga Sędziów należy do deuteronomicznego zbioru ksiąg S.T. Historia księgi Jozuego mówiła o wejściu Izraela do Ziemi Obiecanej. Księga Sędziów to czasy między zajęciem Kanaanu przez Izraelitów, a schyłkiem czasów Sędziów. Jest to czas założycielski narodu. W rozumieniu Izraela początki mają charakter znaczeniowy (normatywny), a nie mityczny, czy też historyczny. Te okresy wyznaczają jasne standardy, kanony odwołujące się do przeszłości by kształtować przyszłość. Wiedza o nich jest skąpą, a ogromną rolę odgrywają legendy – pełne uczuć.
Okres Sędziów obejmuje czas od śmierci Jozuego (1260 przed Chr) do narodzin pierwszego proroka i ostatniego sędziego Samuela (1050 przed Chr).
To należy do okresu protohistorii Izraela. Ma dwa wymiary:
1. Stosunki wewnętrzne: układy pomiędzy poszczególnymi plemionami.
2. Relacje z sąsiadami.
Specyfikę tej pamięci wyrażają opowiadania o charakterze folklorystyczno – ludowym.
Nazwa {y+p#h hebr. szofetim = sędziowie
+p#h Szofet – sędzia
I. Budowa i treść księgi Sędziów.
Sędzia o dwóch znaczeniach:
- człowiek, który rozstrzyga spory, konflikty,
- człowiek, który wypowiada się i decyduje w imieniu Boga, podejmując decyzję dot. życia publicznego.
Księga Sędziów to 3 części:
1. Sdz 1,1 – 2,5 – wstęp i wprowadzenie.
Treścią jest bilans podsumowanie podbojów i osadzenia Izraelitów w Kanaanie. Księga Jozuego pokazywała militarne zajmowanie ziem, Sędziów pokojowe.
2. Sdz 2,6 – 16,61 – opowiadanie o Sędziach.
Opowiadania te zostały rozpoczęte wstępem Sdz 2,6-3,6 dot. roli sędziów. Jest to kluczowe zagadnienie dla zrozumienia księgi. Określone są tu zadania Sdz. Wszystkich Sędziów jest 12, tyle ile pokoleń Izraela. Każde z dwunastu pokoleń ma swojego przedstawiciela. Sędziowie dzielą się na dwie grupy:
a) więksi: - Otniel, Ehud, Debora, Gedeon, Jefte, Samson,
b) mniejsi: - Szamgar, Rola, Jair, Ibsen, Elon, Abdon.
Sędziowie więksi odgrywali kluczowe role w zmaganiach z wrogami Izraela.
3. Sdz 17 – 21 – dodatkowe uzupełnienia opowiadań.
Zawarte są w tym fragmencie pojedyncze epizody dotyczące pokoleń: Dana (góra Hermon) i Beniamina (płd Izraela), Lewiego.
W księdze Sędziów znajdujemy odniesienia do kontaktów Izraela z Kananejczykami, Amonitami, Moabitami, Edomitami i Filistynami.
Celem konfrontacji było przetrwanie w sensie kultury i tożsamości religijnej.
II. Teologia księgi Sędziów.
Większość opowiadań ma charakter folklorystyczny. Jest to rodzaj historii ludowej.
W księdze Sędziów odnajdujemy znany nam wcześniej schemat księgi:
a) wierność Izraelitów Bogu,
b) grzechy i występki Izraela,
c) kara i ucisk ze strony wrogów,
d) wołanie o wybawienie,
e) odpowiedź Boga,
f) kolejny sędzia, jako wybawiciel.
W księdze Rodzaju (Rdz 1-11) i Sędziów mamy te same doświadczenia. Dostrzegamy wiec wyraźne intencje dydaktyczne. Sędziowie stają się narzędziami w rękach Boga.
W księdze znajdujemy wiele przebarwień i szczegółów. Silne emocje sprawiają, że trudno jest odróżnić rzeczy ważne i mniej ważne. Znajdujemy silnie zarysowaną dramatyzację. W ujęciu historycznym księga jest opisaniem dziejów Izraela w Kanaan w okresie: 1200 – 1050 przed Chr. W księdze Sędziów znajdujemy Pieśń Debory, jako najstarszej pisanej części S.T. Język hebrajski jest tam najbardziej archaiczny. Pieśń pochodzi z ok. 1150 przed Chr.
W związku z tym, że nie było jeszcze Świątyni, a słaba była jeszcze tradycja sanktuariów, na ofiary wybierane były przypadkowe miejsca kultu –patrz: Debora pod palmą.
Prorocka krytyka kultury pogańskiej
Księga surowo ocenia przyjemności życia osobistego i zbiorowego stojącego w sprzeczności z wiarą w Boga. Chodzi tu głównie o potępienie kultu kananejskiego, a głównie płodności. Konfrontacje z wierzeniami kananejskimi.
KSIĘGI SAMUELA
Pierwotnie księgi Królewskie i Samuela stanowiły całość zwaną księgami Samuela (do XV w). W Septuagincie od gr. noszą miano ksiąg Królewskich. Do tej pory tak je kwalifikują protestanci. Księgi podzielono na cztery części: 1Sm, 2Sm, 1Krl, 2Krl, czy też 1Krl, 2Krl, 3Krl, 4Krl (jak miało to miejsce w 1966 r. w pierwszym wydaniu Biblii Tysiąclecia). Księgi powstały w języku hebrajskim.
Pierwsza Księga Samuela
I. Budowa i treść Pierwszej Księgi Samuela (1Sm)
Pierwsza Księga Samuela dzieli się na:
1. 1Sm 1 – 12 – Samuel jako ostatni Sędzia Izraela.
2. 1Sm 13 – 31 – Saul pierwszym królem Izraela.
Treść 1Sm to przełom i kryzys kultury Izraela. Powstają napięcia między tym co dawne, a tym co nowe. Chodzi tu więc o poziom etyczno – religijny, Sędzia, czy monarcha. Król bowiem postrzegany był jako instytucja, Sędzia jako charyzmat Boży.
Ad. 1
a) zapowiedź narodzin i dzieciństwa Samuela (1Sm 1 – 3),
Niezwykłość i osobliwość okoliczności przyjścia na świat Samuela.
b) wojna z Filistynami (1Sm 4 – 6), sąsiedzi od płd – zach. Pozostała nazwa Palestyna[1],
c) Samuel jako ostatni Sędzia (1Sm 7),
d) utworzenie monarchii i dojście Saula do władzy (1Sm 8 – 10),
e) początek rządów Saula i pożegnalne przemówienie Samuela (1Sm 11 – 12).
Ad 2.
a) nowa wojna z Filistynami (1Sm 13 – 14),
b) wojna z Amalekitami i odrzucenie Saula (1Sm 15)
c) rywalizacja, konflikt między Saulem, a Dawidem (1Sm 16 – 31).
W całej księdze chodzi o rywalizację 3 ludów: Izraela, Filistynów, Amalekitów, jak też konflikt 3 osób: Samuela, Saula i Dawida.
II. Wartość historyczna i teologiczna Pierwszej Księgi Samuela.
a) podejście historyczne:
Stanowi źródło literatury do poznania sytuacji w Palestynie w latach: 1050 – 1000 przed Chr. Kananejczycy zeszli ze sceny historycznej. Ich miejsce zajęli Filistyni. Była to rywalizacja ludzi odmiennych mentalności: zachodu i wschodu.
b) podejście teologiczne:
- natura i charakter historiografii biblijnej. Tekst biblijny stanowi teologię dziejów. Sednem tej teologii jest podkreślenie obecności Boga w dziejach,
- napięcie między charyzmatem, a urzędem (komu służyć Bogu czy ludziom),
- początki dochodzenia Dawida do władzy oraz prapoczątki założonej przez niego dynastii. Ocena monarchii jest ambiwalentna (co najmniej dwuznaczna). Przynosi korzyści i rodzi zagrożenia. Te dwie oceny spotykamy obok siebie: 1Sm 10,17-27. Ocena nie jest jednoznaczna, bo zależy od sposobu sprawowania władzy. Ostateczna redakcja księgi miała miejsce podczas wygnania babilońskiego. Napięcia dotyczące monarchii nie są czysto teokratyczne. To samo pytanie o monarchię, miało miejsce podczas powrotu Izraela do Ziemi. Jednym z centralnych tematów jest przymierze, między Bogiem, a Izraelem oraz dynastia Dawida, jako gwaranta racji przymierza (2Sm 7). W 1Sm znajdujemy jedynie zapowiedź.
Wartość historyczna poszczególnych opowiadań w 1Sm.
Księga jest zróżnicowana. Ich trzon (opowiadań) jest na ogół wiarygodny. Zawierają szczegóły będące wytworem wyobraźni i mające wyobraźnię pobudzić. Dostrzegamy istnienie pobożności ludowej.
W 1 Sm znajdujemy schematyzację dziejów. Niezbyt dokładnie odtworzona, ale taki porządek dochodzi do głosu. Sens wydarzeń: znaczenie cyfr, liczb i ich wielokrotności: 20, 40, 60). W starożytności 20 lat to okres jednego pokolenia. Średnia wieku: 55 lat. Księga określa jedność zróżnicowanego pokolenia po objęciu Ziemi Obiecanej. Pod tym względem jest wiarygodna. Ukazuje życie religijne, skupiając się wokół różnych lokalnych sanktuariów. Kult był bardzo prosty. Jedyną ostoją kultu jest zdecydowany sprzeciw wpływom pogańskim.
Druga Ksiega Samuela
I. Budowa i treść Drugiej Księgi Samuela
Składa się z 3 części:
1. Dawid królem Judy (2 Sm 1 – 8)
2. Wydarzenia na dworze Dawida (2 Sm 9 – 20)
3. Dodatki (2 Sm 21 – 24)
Ad 1.
a) Pieśń ku czci Saula i Jonatana – śpiewa Dawid (Ps 17 (18)),
b) Dawid królem Judy i walki o następstwo tronu (2 Sm 2-4),
c) Dawid królem całego Izraela (2 Sm 5-8).
a) Intrygi i konflikty wewnętrzne (Meribaal i Ammonici) (2 Sm 9-10)
b) Dawid i Batszeba (historia Uriasza Chetyty) (2 Sm 11-12)
c) Występek i zemsta (Tamar, Amnon, Absalom) (2 Sm 13-14)
d) Bunt Absaloma przeciw ojcu. Ps 50 – pieśń żałobna Dawida (2 Sm 15-20)
Ad 3.
1. epizod z Gibeonitami (2 Sm 21)
2. pieśń dziękczynna i ostatnie słowa Dawida (2 Sm 22-23)
3. spis ludności i jego skutki (2 Sm 24)
II. Wartość historyczna i teologiczna
a) historyczna
Prezentacja panowania Dawida ok. 1000 – 970 przed Chr. Tylko Ewangelie są równie szczegółowe. Dawid to drugi król Izraela (I-szy Saul). Monarchia Izraela przetrwała do 587 r przed Chr, podczas wygnania babilońskiego.
b) teologiczna
Mentalność cyfrowa np. do 3 razy sztuka. Znaczenie symboliczne.
ד ו ד Dawid 14 pokoleń
4 6 4 = > 4+6+4=14
Jezus jest 3 x Dawid, czyli 42 pokolenie.
Ksiega Samuela to zwięzłość zdarzeń po sobie. Podzielono je, by dużej części nie niszczyć. Między samymi księgami przejście wydarzeń jest bardzo jasne. Druga księga zaczyna się od żałoby Samuela. Dawid dochodzi do władzy w wyniku zamachu. Cały czas odwołuje się do przemocy, by utrzymać władzę. Śmierć Dawida nie spowodowała roszczeń do tronu spadkobierców Saula. Tym samym, płn część Izraela nie podporządkowała się władzy Dawida. Wojna domowa, wywołana przez Dawida zniszczyła dwa filary działania Saula. Iszbaal zostaje jedynym następcą po śmierci Jonatana. Jedynym możliwym i sprawnym władcą okazuje się być Abner. Ten to jako opiekun Iszbaala kieruje nim. Abner przechodzi na stronę Dawida po wewnętrznych niesnaskach w domu Saula. Dawid pozbywa się konkurencji. Potrzebny jest mu duży polityczny sukces, by przetrwać. Dawid stawia na trudno osiągalny cel – zdobycie Jebusyckiego miasta. Do Jerozolimy nie było po co się udawać. Położenie naturalne izolowało państwo Jebusytów. Miasto było wysoko położone. Jedyną szansą zdobycia Jerozolimy było wąskie przejście u stóp Jerozolimy. Podstęp zdobycia miasta polegał na przejściu do miasta drogą, jaką sprowadzano wodę. Wykorzystując podkop i korzystając z wewnętrznych sprzymierzeńców, Dawid zdobywa miasto. Było to ok. 1020 – 1000 r przed Chr. Opowiadanie o Dawidzie w obu księgach Samuela pokazują go w świetle religijnego przywódcy. Jedynie co interesuje hagiografa, to to by nie pisać źle o Dawidzie. Okazał szacunek (łac – patos), wobec Saula i Jonatana. Chce się pokazać Dawida jako człowieka sukcesu. Sukces jest sygnałem Bożej obecności w działaniu Dawida. Dawid chce zbudować pałac. Nawiązuje współprace z królem Tyru, który dostarcza mu drewna. Dawid, by przetrwać i utrzymać monarchię, musiał być konsekwentny w działaniu. Oprócz tego musiał dbać o przyjaźń z Bogiem. Dawid sprawował wcześniej kult w stolicy – Hebronie. Po tym Jerozolima stała się stolicą. Dawid jednak pozostawał zależny od innych ośrodków kultu jak Hebron czy Sychem. Budowa więc Świątyni, była więc bardzo ważna, by scentralizować władze i kult. Dawid porównany jest tu z samym Abrahamem, któremu to Bóg obiecuje potomstwo. Księga Samuela jest jakby okazaniem mesjaństwa Nowego Testamentu. Szczególny wątek to 2 Sm 7.
Inny wątek teologiczny w 2 Sm to teologia miejsca Świątyni obok pałacu królewskiego. Położenie Świątyni i pałacu, ma być ugruntowaniem poprawności obecności Arki Przymierza w Świątyni.
W księdze Samuela widzimy swoistą grę słów: Dawid (hebr. bet – dom), chce zbudować Dom Boży Bet El, a Bóg zbuduje Dom Dawidowi – da mu potomstwo, co staje się obietnicą trwałości Izraela. Wyłania się koncepcja mesjanizmu królewskiego. Utrwalenie więc przeznaczenia Dawida nie tylko jako króla, ale też namaszczonego, czyli Pomazańca Pańskiego. Dawid staje się więc nie tylko postacią historyczną, ale też obietnicą Nowego Dawida dla przyszłości.
KSIĘGI KRÓLEWSKIE
Pierwsza Księga Królewska
1 Krl (katolicka) = 3 Krl (hebrajska, protestancka)
1 i 2 Sm różni się tym, od 1 i 2 Krl tym, że te ostatnie dot. okresu monarchii zjednoczonej (1000 – 930 przed Chr.), a potem podzielonej: 930 – 722 przed Chr.
Potem istnieje już tylko Królestwo Judy (722 – 587 przed Chr.) Czas przed wygnaniem babilońskim.
I. Budowa i treść Pierwszej Księgi Królewskiej
1. Starość i śmierć Dawida (1Krl 1-2)
2. Rządy Salomona (sukcesy, słabości, śmierć) (1Krl 3-11)
3. Dzieje podzielonej monarchii do ok. 850 r przed Chr (1Krl 12-22).
Królestwo Judy skupia 2 pokolenia – Juda i Beniamin. Państwo północne, nosi nazwę Izrael, bo obejmuje większość pokoleń (10). Największy szczep i pokolenie to Efraim[2].
Różnice:
- na płd. jedna i ta sama dynastia Dawidowa (dziedziczna),
- na płn. dynastie zmieniają się (uzurpatorzy),
- Królestwo Judy miało swoją ustaloną stolicą – Jerozolimę,
- Królestwo Północne osiadło w Jirca. Mori przeniósł stolice do Samarii.
- na płd. Istnieje świątynia (Jerozolima),
- na płn. nie było Świątyni, więc wzniesiono sanktuaria – Dan i Betel, na płd – Jeroboam
Dzieła deuteronomiczne, powstają z perspektywy Królestwa południowego, dlatego też sanktuaria Północy, uważane są za schizmatyckie.
II. Wartość historyczno – teologiczna.
Powołanie się na starsze studia –> wczesne teksty i źródła:
- księga dziejów Salomona (1Krl 11,41),
- księga Kronik Królów Izraela (1Kr; 14,13; 2Krl 15,31),
- księga Kronik Królów Judy (1Krl 14,29; 2Krl 24,5).
Te dzieła to dowód (retrospekcja) na wsteczne spojrzenie na dzieje Izraela. Nie tylko odtworzenie wydarzeń, ale wskazanie na ich znaczenie, jest podstawą analizy tych ksiąg. Podstawą ...
jolaaauksw