Pojęcia I Definicje.doc

POJĘCIA

Teizm (gr. θεoς theos - bóg) to wiara w istnienie bogów lub bogiń.

Panteizm - światopogląd religijny utożsamiający boga (bóstwo) ze światem przyrody. Panteista powiedziałby, że bóg jest ze światem w pełni tożsamy, nie jest jego stworzycielem, lecz nim samym.

Koncepcja ta koresponduje z ideą przebóstwienia wyznawaną w Prawosławiu, gdzie uważa się, że każda rzecz jest jakby "przesiąknięta" bogiem. Oczywiście jednak nie jest to to samo, a wyznawcy Prawosławia nie są panteistami.

W filozofii do najbardziej znanych systemów panteistycznych można zaliczyć: Stoicyzm, system Plotyna oraz Spinozy.

Deizm- to pogląd religijny zakładający istnienie jakiejś nieokreślonej dokładnie duchowej siły sprawczej, która stworzyła świat materialny i prawa nim rządzące, jednak nie ingeruje ona obecnie bezpośrednio w jego działanie. Istnienie tej siły sprawczej wyjaśnia w ich mniemaniu racjonalną strukturę świata i stałość praw fizyki.

Deiści są swoistymi agnostykami poznawczymi, gdyż twierdzą, że bezpośrednie poznanie owej siły sprawczej nie jest możliwe i można ją poznawać jedynie pośrednio, poprzez odkrywanie naukowych praw rządzących materią. Są oni jednak zwykle całkowicie przekonani co do samego istnienia owej siły sprawczej i dlatego nie można ich nazwać agnostykami religijnymi.

Deiści odrzucają w całości prawdy wszystkich religii instytucjonalnych, uważając objawienia i święte księgi za pozbawione faktycznej wartości poznawczej.

Deizm był bardzo popularny w XVIII wieku zwłaszcza we Francji. Najbardziej znanymi deistami tych czasów byli Wolter, Denis Diderot i Jan Jakub Rousseau. Deizm jest też do dzisiaj bardzo popularny w wielu środowiskach naukowych - zwłaszcza wśród fizyków. Deistami byli: Albert Einstein, Linus Pauling, Werner Heisenberg i inni.

Ateizm (z greckiego Theos - Bóg, z przedrostkiem negującym a-) to światopogląd odrzucający wiarę w istnienie sił nadnaturalnych, szczególnie boga (bogów).

Źródłem ateizmu jest z jednej strony wzrastająca, w miarę rozwoju nauki, sprzeczność między twierdzeniami naukowymi a wierzeniami religijnymi, zaś z drugiej bunt przeciwko zachowawczym funkcjom religii która przenosi problem wyrównania krzywd społecznych w sferę pozaziemską.

Wyróżniamy trzy postacie ateizmu:

·         dogmatyczny, przyjmujący nieistnienie boga na zasadzie aksjomatu

·         sceptyczny stwierdzający że niemożliwe jest dowiedzenie zarówno istnienia jak i nieistnienia boga (bliski agnostycyzmowi)

·         praktyczny - polegający na obywaniu się bez boga i religii w życiu codziennym.

Etapy rozwoju ateizmu:

·         starożytna myśl materialistyczna m.in. Epikur i Lukrecjusz,

·         myśl filozoficzna epoki odrodzenia,

·         racjonalistyczna i empirystyczna filozofia oświecenia (Pierre Bayle , Julien La Mettrie, Paul d'Holbach)

·         w XIX wieku ateizm marksistowski Fryderyka Engelsa oraz tacy myśliciele jak Ludwig Feuerbach, Friedrich Nietzsche

·         w XX wieku – Jean-Paul Sartre

Skrajną formą ateizmu jest antyteizm, reprezentujący wrogość wobec wiary w boga i zwalczający religię.

Od 1917 roku w ZSRR, a po II wojnie światowej, także w innych krajach komunistycznych ateizm stał się elementem oficjalnej ideologii państwowej.

METAFIZYKA,filoz.:
1) ontologia, teoria bytu racjonalnie wyjaśniająca istnienie całej realnej rzeczywistości

Ontologia to dział filozofii zwany inaczej metafizyką lub nauką o bytach, który stara się odpowiadać na pytania o to z czego składa się Wszechświat i na jakich zasadach funkcjonuje w sensie jak najbardziej ogólnym, wychodzącym poza to co da się zbadać metodami nauk przyrodniczych.

W szczególności ontologia szuka odpowiedzi na następujące pytania (są to tzw. klasyczne pytania ontologiczne, które postawili już starożytni Grecy):

1.       Czy istnieją jakieś trwałe i niezmienne byty, które stanowią podstawę wszechświata?

2.       Jakie to są byty i jak można dowieść ich istnienia?

3.       Jakie prawa rządzą oddziaływaniami między tymi bytami i jak te byty kreują znaną nam wszystkim codzienną rzeczywistość?

Oprócz tego ontolodzy szukali często odpowiedzi na konkretne, ważne z ludzkiego punktu widzenia pytania, które w dużym stopniu wynikają z odpowiedzi na wcześniejsze pytania:

1.       Czy świat jest ściśle deterministyczny, czy zawarte są w nim elementy nieprzewidywalne i losowe?

2.       Czy istnieje wolna wola?

3.       Czy istnienie znanego nam wszechświata ma jakiś cel i przyczynę?

4.       W jaki sposób świat zjawisk psychicznych (wewnętrznych) i świat zjawisk fizycznych (zewnętrznych) jest z sobą powiązany i jakie między nimi istnieją relacje?

5.       Jakie jest miejsce i rola człowieka we wszechświecie?

Na przestrzeni dziejów szukano odpowiedzi na te pytania na różne sposoby i na różne sposoby na nie odpowiadano. Najsłynniejsze i mające największy wpływ na myślenie ludzi całościowe systemy ontologiczne stworzyli:

·         Heraklit - koncepcja aktywistyczna

·         Anaksymander - koncepcja statyczna

·         Demokryt i Epikur - koncepcja materializmu atomistycznego

·         Platon i Plotyn i Augstyn - czyli idealizm platoniczny

·         Arystoteles i Tomasz z Akwinu - czyli idealizm racjonalny

·         Kartezjusz - czyli nowożytny idealizm racjonalny

·         Baruch Spinoza - idealizm obiektywny

·         George Berkeley - idealizm subiektywny

·         Thomas Hobbes - pierwsza, pełna wersja materializmu mechanicystycznego

·         Leibniz - monadologia

·         Hegel - idealizm obiektywny

·         Karol Marks - materializm dialektyczny

·         Edmund Husserl - Fenomenologia

·         Bertrand Russel - nowożytna wersja materializmu atomistycznego, zwana atomizmem logicznym

·         Alfred North Whitehead - nowożytny materializm holistyczny

Obecnie całościowe systemy ontologiczne już praktycznie nie powstają, gdyż z jednej strony większość filozofów zgodziła z argumentami, że takiego systemu nie da się zbudować na skutek trudność wykrytych przez teorię poznania, a z drugiej złożoność i obfitość danych dostarczanych przez nauki przyrodnicze uniemożliwia ich ogarnięcie przez nawet najbardziej genialnego filozofa.

Do najbardziej znanych krytyków możliwości zbudowania spójnego i przekonującego systemu metafizycznego należą:

·         David Hume

·         Immanuel Kant

·         Fryderyk Nietzsche

·         Pozytywiści logiczni z Wittgensteinem na czele.

Epistemologia (teoria poznania, gnoseologia) - dział filozofii zajmujący się teorią poznania, czyli lapidarnie mówiąc badający skąd pochodzi, na ile jest wiarygodna i jakie są granice naszej wiedzy.

Epistemologia jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej abstrakcyjnych działów filozofii, ale z drugiej strony ma ona podstawowe znaczenie bo bez skonstruowania wiarygodnej teorii poznania dalsze filozofowanie w zasadzie nie ma sensu.

Epistemologia jako odrębny dział filozofii została zapoczątkowana przez Kartezjusza, ale zagadnienia epistemologiczne były już obecne od zarania dziejów.

Najważniejsze prądy i myśliciele w teorii poznania:

·         Platon - starożytny idealizm poznawczy

·         Arystoteles - starożytny racjonalizm poznawczy

·         Kartezjusz - nowożytny racjonalizm

·         John Locke, David Hume - nowożytny empiryzm

·         George Berkeley - nowożytny idealizm poznawczy

·         Immanuel Kant - początki krytycyzmu poznawczego

·         Fryderyk Nietzsche - relatywizm poznawczy

·         Auguste Comte - pozytywizm

·         Henri Bergson - intuicjonizm

·         Fenomenologia

·         Bertrand Russell - atomizm logiczny

·         Pozytywizm logiczny

·         Ludwig Wittgenstein - początki semantyki poznawczej

Etyka - dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.

Etyki nie należy mylić z moralnością. Moralność, to z formalnego punktu widzenia zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju: "Nie zabijaj", których słuszności nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące niczego nie oznajmują. Etyka natomiast to nauka, której celem jest dochodzić źródeł powstawania moralności, badać efekty jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukać podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby by się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować dopiero zbiory nakazów moralnych. Teorie etyczne mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w ostrej opozycji z powszechną moralnością, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów.

Współczesny podział teorii etycznych zaproponowany przez R. Carnapa:

·         ...