Generalne Gubernatorstwo Warszawskie
W okresie przed pierwszą wojną światową i w początkowym okresie jej trwania na ziemiach polskich były w obiegu waluty trzech państw zaborczych: korona austriacka, marka niemiecka i rubel rosyjski. Z chwilą wybuchu wojny zawieszono ich wymienialność na złoto, z obiegu znikła tez większość monet (złotych, srebrnych, niklowych, miedzianych), wycofana przez banki lub przezornie schowana przez ludność. W drugiej połowie 1915 roku ziemie dawnego zaboru rosyjskiego, czyli Królestwo Polskie, znalazły się pod okupacja niemiecką (i częściowo austro-węgierską). Dla okupowanych terenów polskich Rzesza Niemiecka powołała nową jednostkę administracyjną: Generalne Gubernatorstwo Warszawskie, z którego miało po wojnie powstać Królestwo Polskie po egidą Niemiec. Zarządca nowego organizmu, Jenerał-Gubernator, na mocy dekretu z 6 grudnia 1916 powołał instytucję emitującą pieniądze, pod nazwą Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa. Banknoty PKKP opiewały na marki polskie, które były kursowo równoważne z marka niemiecką. Według klauzuli prawnej umieszczonej na banknotach, Rzesza niemiecka przyjmowała odpowiedzialność za późniejszą wymianę marek polskich na niemieckie. Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa miała być zlikwidowana na zlecenie kanclerza Niemiec po upływie dwóch lat od utworzenia Królestwa Polskiego.
14 kwietnia 1917 roku ukazało się rozporządzenie Jenerał-Gubernatora, na mocy którego marka polska oraz równorzędna z nią marka niemiecka stały się jedynymi prawnymi środkami płatniczymi na terenie Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego. Zakazano transakcji w rublach rosyjskich, a wszelkie zobowiązania przeliczono według kursu 100 rubli = 216 marek. Na północnych i północno-wschodnich terenach polskich, które nie weszły w skład GGW, wprowadzono inne pieniądze okupacyjne, emitowane przez Darlehnskasse Ost w rublach i markach (patrz okupacja ziem wschodnich).
Bilety Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej zostały wprowadzone do obiegu 26 kwietnia 1917 roku. Widnieje na nich data rozporządzenia Jenerał-Gubernatora ustanawiającego powołanie PKKP, czyli 9 grudnia 1916; dodatkowo rok 1917. Banknoty te wypuszczono w dwóch seriach. Pierwsza miała napis “Zarząd jenerał-gubernatorstwa warszawskiego” (małymi literami), który uważano za błędny. Poprawiona emisja otrzymała napis “Zarząd Generał-Gubernatorstwa Warszawskiego” (wielkimi literami). Seria pierwsza przez kolekcjonerów i w literaturze numizmatycznej jest nazywana potocznie “jenerał”, zaś druga “Generał”. Oprócz nazwy zarządu, obie serie różnią się też treścią klauzuli prawnej, którą również poprawiono w drugiej serii: na banknotach “jenerał” brzmi ona “Rzesza Niemiecka przyjmuje odpowiedzialność za spłatę Biletów Kasy Pożyczkowej w Markach Niemieckich po cenie nominalnej” – ze skróconą nazwą instytucji emisyjnej – natomiast na banknotach “Generał” doprecyzowano tekst pisząc “...spłatę Biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej...”. Uwaga: banknoty 5 i 10 marek polskich z serii “Generał” występują z obydwiema wersjami klauzuli: w obu wypadkach seria z numeracją poprzedzoną literą A ma klauzule błędną (skróconą), zaś seria B poprawioną (patrz ilustracje). Nie wszystkie nominały występują zresztą w obydwu seriach: “jenerał” obejmuje odcinki ½, 1, 2, 20, 50 i 100 marek polskich, zaś “Generał” ½, 1, 2, 5, 10, 20, 100 i 1000 mkp. Niektóre katalogi (Rosenberg, Pick) informują o istnieniu wydruków próbnych biletów 5 i 10 marek z serii “jenerał”.
Do 11 listopada 1918 roku pozostająca pod zarządem Jenerał-Gubernatora PKKP wyemitowała banknoty na sumę 880.150.867 i ½ marki polskiej. Potem Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa przeszła pod zarząd polski i do 14 grudnia 1918 roku wypuszczała nadal do obiegu pieniądze tych samych emisji. Pochodziły one z zapasów wydrukowanych wcześniej w Berlinie oraz sporządzonych w Polsce z klisz przywiezionych z Niemiec. Ponieważ w żaden sposób nie da się odróżnić emisji PKKP z czasów GGW od wydań z początków odrodzonego państwa polskiego, obie serie “jenerał” i “Generał” są często włączane do banknotów Polski. Tym bardziej, że pozostawały prawnym środkiem płatniczym w Polsce do 30.11.1923 roku. Z początkiem 1919 roku Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa rozpoczęła emisje kolejnych banknotów, już na zlecenie władz polskich (patrz II Rzeczpospolita, okres markowy).
SABBLE