zaburzenia odywiania - Carson i Seligman.doc

  Carson, Butcher, Mineka „Psychologia zaburzeń” r.8.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

·         Umysł i ciało postrzega się dziś we wzajemnym powiązaniu, np. zmęczenie lub przeziębienie może obniżyć tolerancję na stres psychologiczny, przeżycia emocjonalne mogą obniżyć odporność na chorobę somatyczną;

·         Medycyna behawioralna – szerokie interdyscyplinarne podejście do leczenia zaburzeń somatycznych, u podłoża których leżą domniemane czynniki psychospołeczne, stanowiące główną przyczynę wystąpienia i/lub trwania choroby; problematyka medycyny behawioralnej: czynniki psychologiczne mogące predysponować daną osobę do choroby somatycznej; sposoby redukcji negatywnych skutków stresu dzięki osobistym zasobom; mechanizmy biologiczne wpływające na zmiany fizjologiczne spowodowane stresem; procesy psychologiczne mające udział w ludzkich wyborach dotyczących ryzykownego trybu życia; czynniki biomedyczne, dotyczące zachowań, samoregulujące, kulturowe, społeczne i interpersonalne, determinujące stosowanie się do porad medycznych; skuteczność środków psychologicznych, tj edukacja prozdrowotna i modyfikacja zachowania, w zmianie niezdrowego trybu życia i bezpośredni ich wpływ na chorobę poszczególnych jednostek i społeczności.

·         Zaburzenia odżywiania – różnice wynikające płci: anoreksja i bulimia psychiczna nie występują przed okresem dojrzewania; rzadko po 25 roku życia; przeważnie cierpią na nie kobiety – 90-95%; u mężczyzn – głównie tych o preferencjach homoseksualnych, biseksualnych lub aseksualnych;

ANOREKSJA PSYCHICZNA (jadłowstręt psychiczny):

·         Cechy syndromu: intensywny lęk przed przybieraniem na wadze połączony z odmową regularnego właściwego odżywiania, zazwyczaj współwystępujący z bezpodstawnym narzekaniem na nadwagę, spadek ciężaru ciała poniżej 85% należnej wagi (u osób, które jeszcze rosną – o 15% mniejszy przyrost wagi w stosunku do wzrostu), zaburzenia lub niewłaściwy wpływ obrazu własnego ciała na samoocenę, a u kobiet, które miesiączkują, nieobecność przynajmniej trzech kolejnych miesiączek; typowe cechy związane z zaburzeniem: znaczna nadaktywność i wzorzec ostrego ograniczenia diety albo przejadania się (przy istnieniu lub braku kompulsyjnego zwracania) – typ ograniczający się i objadająco/przeczyszczający; metody przeczyszczania: wymuszone zwracanie, zażywanie środków moczopędnych, stosowanie lewatywy; pacjentki z anoreksją wykazujące wzorzec ograniczania się charakteryzuje obsesyjna samokontrola w życiu codziennym; można u nich dostrzec objawy obsesyjno-kompulsywne; mogą izolować się od rówieśników; w przeciwieństwie do nich pacjentki objadające się i przeczyszczające albo wykazujące wzorzec bulimii psychicznej – mają mniej ograniczeń i zahamowań, wiele z nich ma problemy z kontrolą impulsów w dziedzinach innych niż jedzenie, tj nadużywanie szkodliwych substancji; ten wzorzec jest dłuższy, gorsze prognozy na wyleczenie;

·         Większa śmiertelność niż w przypadku bulimii;

·         Typowa pacjentka z anoreksją zaprzecza powadze swego zaburzenia;

BULIMIA (żarłoczność psychiczna):

·         Russel: to nowe zaburzenie całkowicie nieznane przed drugą połową XX w;

·         Kryteria diagnostyczne DSM-IV: 1) częste występowanie epizodów przejadania się wraz z utratą kontroli nad tym procesem; 2) niewłaściwe zachowania mające na celu powstrzymanie przybierania na wadze (stosowanie środków przeczyszczających, głodzenie się, zbyt intensywne ćwiczenia fizyczne i przyjmowanie leków tarczycowych by zintensyfikować przemianę materii); dodatkowe kryteria odnoszą się do częstotliwości i trwania – zarówno pierwszego jak i drugiego sposobu zachowania się przynajmniej 2 razy w tygodniu przez 3 miesiące, a w przypadku anoreksji dodatkowo – nadmiernego wpływu obrazu własnego ciała na zachowanie;

·         DSM-IV – przeczyszczający (ma więcej problemów psychologicznych jak i fizycznych związanych z zakłóceniem równowagi elektrolitycznej, niedoborem minerałów i próchnicą zębów) i nieprzeczyszczający typ bulimii;

·         Pacjentka z bulimią przytłoczona poczuciem wstydu i winy podejmuje wysiłki w celu ukrycia swego problemu; nigdy nie osiąga stanu zadowolenia;

NIEOKREŚLONE ZABURZEANIA ODŻYWIANIA w DSM-IV:

·         1/3 pacjentek zwracających się po pomoc lekarską z powodu różnych anomalii związanych z jedzeniem; np. kobieta spełniająca kryteria anoreksji oprócz zaburzeń menstruacyjnych;

RÓŻNICE DIAGNOZOWANIA:

·         Wiele osób spełniających obecnie kryteria bulimii psychicznej zostało w przeszłości zdiagnozowanych jako chore na anoreksję psychiczną; częste jest współwystępowanie różnych zaburzeń (np. anorektyczki spełniające kryteria depresji klinicznej; samoograniczające się – zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych; zaburzenia osobowości ze stanami lękowymi u anorektyczek typu ograniczającego się);

ROZPOWSZECHNIENIE ZAURZEŃ ODŻYWIANIA:

·         W ciągu ostatnich 40-tu lat wzrosła liczba zaburzeń odżywiania, zwłaszcza przypadków bulimii psychicznej; może dlatego, że zmiana norm określających „idealne” rozmiary i sylwetki kobiet;

OGÓLNE RYZYKO I PRZYCZYNY ZABURZEŃ ODŻYWIANIA:

·         Niezgodność obrazu własnego ciała z ideałem: idealizacja szczupłej sylwetki u kobiet; ideał niemożliwy do osiągnięcia;

·         Czynniki biologiczne: tendencje ciała do „oporu” wobec zbyt dużej różnicy od określonej, biologicznie zdeterminowanej normy – każda próba utraty masy ciała i utrzymania stanu poniżej indywidualnej granicy dla danej osoby może się spotkać ze sprzeciwem ze strony wewn mechanizmów homeostazy; konsekwencja „fizjologicznych kompensacji” – to zwiększony apetyt, który w anoreksji podnosi patologiczna czujność, a w bulimii staje się przyczyną niekontrolowanego obżarstwa;

·         Podatność na psychopatologię: nadmierna wrażliwość jako wynik dziedziczenia, stresujących doświadczeń, nadużyć, indywidualnych metod radzenia sobie z nimi i względną skutecznością tych metod dla możliwości dalszego rozwoju; wysoki neurotyzm w osobowości pacjenta;

·         Dysfunkcyjne style poznawcze: nieprawidłowy sposób myślenia i przetwarzania otrzymanych informacji; myślenie dychotomiczne – wszystko albo nic – i nie zauważanie normalnego stopniowania (dobre-złe, piękne-brzydkie, grube-chude); powoduje to nieadekwatność w postrzeganiu rzeczywistości przez osobę z zaburzeniem odżywiania, prowadzi do nieadekwatnego zachowania;

ZAGROŻENIA I PRZYCZYNY ANOREKSJI I BULIMII:

·         charakterystyka osobowości anorektyczek: tendencje do dużego dystansu emocjonalnego i zahamowania poznawczego; preferowanie rutyny, ustalonego porządku i przewidywalnego środowiska, kłopoty z przystosowaniem się do zmian; zwiększony konformizm i uległość wobec innych; unikanie ryzyka i silne uczucie niepokoju w sytuacjach stresowych; skłonności perfekcjonistyczne; osobowość bulimiczek: chwiejność emocjonalna i impulsywność; nadmierny perfekcjonizm, który przejawia się w negatywnej samoocenie; cecha wspólna – lęk przed dorosłością;

·         wzorce rodzinne: matki – nadmiernie dominujące, natrętne, apodyktyczne, ambiwalentne w okazywaniu u czuć; ojcowie – niedostępni emocjonalnie; ! na obserwowane zachowania może czasem wpływać oddziaływanie samego zaburzenia! Cechy rodzin anorektyczek: ograniczona tolerancja na dysharmonię lub napięcie psychologiczne; nacisk na „właściwe” zachowanie i przestrzeganie reguł; sterowanie dzieckiem przez rodziców i zniechęcanie go do dążeń autonomicznych (własne ciało jako jedyny obszar nad którym samodzielna kontrola); słabe umiejętności rozwiązywania konfliktów. Bruch: osoba z anoreksją stara się ukryć nierozwiniętą, amorficzną jaźń przez inność, nawet unikalność;

Cechy rodzin bulimiczek: wysokie oczekiwania rodziców, dieta innych członków rodziny, krytyczne komentarze na temat sylwetki, wagi, sposobu odżywiania się;

Badania SASB (Humprey): Rodzice młodych kobiet z anoreksją komunikują się z córkami w nieprawidłowy, skomplikowany sposób, wysyłając im podwójne przekazy, wyrażające jednocześnie wsparcie uczuciowe i lekceważenie dla ich prób wyrażania siebie; anorektyczne córki oscylowały pomiędzy autoekspresją a uległością wobec żądań rodziców; podobnie w bulimii psychicznej;

Humprey, Lyons: silna kontrola w interakcji rodziców z bulimicznymi córkami – pomimo ich chęci pomocy i hojności – zachęca córki do atakowania samych siebie i budowania zdeprecjonowanego obrazu własnej osoby;

!wspólny problem a i b – głęboka i ambiwalentna walka z rodzicami o autonomię i tożsamość!

LECZENIE I JEGO WYNIKI:

·         hospitalizacja – w celu ustabilizowania stanu chorej i zwiększenia szans na jej powrót do zdrowia bo: kontrola jej otoczenia;

·         leczenie anoreksji psychicznej: najpierw odżywienie pacjentki i przywrócenie jej wagi do poziomu; techniki poznawczo-behawioralne;

·         leczenie bulimii psychicznej: terapia poznawczo-behawioralna – znormalizowanie wzorców odżywiania i nauce regularnego spożywania małych porcji pokarmu; zmiana dysfunkcjonalnych wzorców myślenia „wszystko albo nic”;

·         Leczenie zaburzeń napadowego odżywiania się: Marcus – konieczność adaptowania technik poznawczo-behawioralnych stosowanych w leczeniu anoreksji i bulimii; dostarczenie info dotyczących zasad prawidłowego odżywiania się i utraty wagi.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA  – SELIGMAN

·         Zaburzenia odżywiania mogą przyjmować skrajne formy: od przyjmowania nadmiernych ilości pożywienia do drastycznego jego ograniczenia;

ANOREKSJA (DSM-IV)

A.      Odmowa utrzymywania wagi ciała na poziomie minimalnej normalnej wagi określonej dla danego wieku i wzrostu;

B.      Silny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością, nawet mimo niedowagi;

C.      Zaburzeni sposobu spostrzegania wagi lub kształtu własnego ciała, nadmierny wpływ wagi i kształtu ciała na samoocenę lub negowanie znaczenia obecnie niskiego ciężaru ciała;

D.      U kobiet po pierwszej miesiączce, zatrzymanie miesiączkowania (brak przynajmniej 3 kolejnych menstruacji).

Podtyp powstrzymujący się – odmawianie przyjmowania pokarmu;

Podtyp przeczyszczający się – odmawianie jedzenia, ale jak już przyjmą jakąś porcję pożywienia, prowokują wymioty lub stosują środki przeczyszczające;

Często anoreksji towarzyszą inne zmiany fizyczne: spadek ciśnienia krwi i obniżenie temperatury ciała, zagrażająca życiu arytmia serca, opóźnienie wzrostu kości, anemia;

BULIMIA (DSM-IV)

A.      powracające epizody nieumiarkowanego spożywania pokarmów. Epizody obżarstwa charakteryzują następujące cechy: 1) spożywanie pokarmów w przerywanych okresach w ilościach zdecydowanie większych niż większość ludzi zjadłaby w takim samym czasie i w takich samych okolicznościach; 2) poczucie braku kontroli nad jedzeniem w czasie epizodu.

B.      Powracające niewłaściwe zachowania kompensacyjne mające na celu zapobieganie przybraniu na wadze, takie jak wywoływanie wymiotów; nieodpowiednie korzystanie z leków przeczyszczających, moczopędnych, lewatywy i innych środków medycznych; podejmowanie głodówek lub intensywnych ćwiczeń fizycznych.

C.      Nieumiarkowane spożywanie pokarmów i niewłaściwe zachowania kompensacyjne pojawiają się średnio przynajmniej dwa razy w tygodniu przez 3 miesiące.

D.      Kształt i waga ciała ma nadmierny wpływ na samoocenę.

E.      Zaburzenie to nie występuje wyłącznie w czasie epizodów jadłowstrętu psychicznego (anoreksji).

PRZYCZYNY ANOREKSJI I BULIMII:

·         Niektórzy uważają, że a i b stanowią odmiany zaburzeń nastroju; depresja jako przyczyna czy skutek zaburzeń odżywiania?

·         Przyczyną anoreksji nieprawidłowe funkcjonowanie podwzgórza?

·         Przewaga zachorowań u  kobiet białych nad czarnymi; (rola norm kulturowych w powstawniu zaburzeń?)

Modele zaburzeń odżywiania