I. PERIODYZACJA ROZWOJU GOSPODARCZEGO ŚWIATA
1. Wspólnota pierwotna
2. Niewolnictwo ok. V w. n.e.
3. Kształtowanie się i utrwalanie stosunków feudalnych VI-X w.
4. Feudalizm klasyczny X-XIII w.
5. Kryzys feudalizmu w Europie XIV-XVI w.
6. Kształtowanie się stosunków kapitalistycznych, XVI-poł. XVIII w.
7. Kapitalizm wolnokonkurencyjny poł. XVIII w.- ok. 1970r.
8. Kapitalizm monopolistyczny 1873 - 1918
9. Kryzys oraz wzrost interwencjonizmu państwowego w życie gospodarcze 1918-1939. Rozwój gospodarki radzieckiej.
10. Druga wojna światowa 1939-1945
11. Okres odbudowy i przeobrażeń społeczno-gospodarczych w gospodarce światowej 1945-1975. Przejście do kapitalizmu państwowo-monopolistycznego. Wzrost znaczenia Związku Radzieckiego i ukształtowanie się krajów demokracji ludowej. Rozpad systemu kolonialnego i rozwój gospodarczy państw Afryki i Azji. II rewolucja przemysłowa.
II. PERIODYZACJA ROZWOJU GOSPODARCZEGO POLSKI
1. Wspólnota pierwotna do VII w. n.e.
2. Feudalizm VII-XVIII w.
a. wczesny feudalizm VII-XII w.,
b. rozkwit feudalizmu. Gospodarka czynszowa XIII-poł. XV w.,
c. rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej od poł. XV do poł. XVII w.,
d. kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej i upadek gospodarczy Polski od poł. XVII do XVIII w.
3. Kształtowanie się gospodarki kapitalistycznej od końca XVIII do poł. XIX w.
4. Kapitalizm poł. XIX w. - 1939r.
a. kapitalizm na ziemiach polskich od II poł. XIX w. do końca I wojny światowej,
b. kapitalizm w okresie gospodarki polskiej1918-1939
5. Gospodarka w okresie II wojny światowej.
6. Rozwój gospodarczy Polski Ludowej 1945-1975.
a. kształtowanie się nowego systemu gospodarczego i odbudowa gospodarcza Polski 1945-1949,
b. pierwsza faza industrializacji 1950-1970. Budowa podstaw przemysłu,
c. druga faza industrializacji i jej skutki w latach 1971-1975. Dysproporcje,
d. specyficzne cechy rozwoju gospodarczego Polski Ludowej.
III. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FEUDALIZMU
1.Istota feudalizmu. Poglądy
a. marksistowski,
b. tradycyjny - historyków gospodarki,
c. tzw. feudalizm agrarny.
2. Ewolucja stosunków feudalnych: wczesny, rozwinięty, kryzys oraz jego różnorodność form w różnych społeczeństwach.
3. Spory o konieczność występowania feudalizmu
a. feudalizm klasyczny,
b. feudalizm rozszerzony: powszechny, pierwotny, wtórny.
4. Typy własności ziemi i jej struktura
a. własność pełna: alodium, folwark,
b. własność podzielona: ziemia chłopska,
c. własność gminna. Serwituty
d. własność królewska, rycerska, kościelna
5. Formy zależności chłopów
a. zależność gruntowa i jej wyraz: renta gruntowa,
b. zależność osobista i jej główny wyraz: przywiązanie do ziemi,
c. zależność sądownicza i jej wyraz: prawo sądzenia poddanych przez pana.
IV. GOSPODARKA FEUDALNA W POLSCE VII - POŁ. XVIII W.
1. Kształtowanie się i utrwalanie stosunków feudalnych VII-XII w.
2. Rozwój stosunków feudalnych w XII-poł. XV w.
a. kolonizacja na prawie niemieckim,
b. rozwój gospodarki czynszowej,
c. rozwój miast, rzemiosła i handlu.
3. Rozwój gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej od poł. XV w. do poł. XVII w.
a. istota systemu gospodarki folwarczno -pańszczyźnianej: wzrost obszaru ziemi folwarcznej i produkcji rolnej, pańszczyzna głównym źródłem siły roboczej, poddaństwo chłopów i renta odrobkowa, gospodarowanie oparte na zasadzie: jak najniższe wydatki na produkcję i maksymalne wydatki na konsumpcję
b. osłabienie władzy królewskiej i wzrost wpływów szlachty,
c. czynniki rozwoju folwarku pańszczyźnianego: koniunktura na rynku zewnętrznym i wewnętrznym, rozwój ludności, rozwój rzemiosła, handlu, miast, rewolucja cen w Europie.
4. Kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej i jego przyczyny, poł. XVII - poł. XVIII w.
a. sprzeczność między wysokotowarowym gospodarstwem folwarku a naturalną gospodarką chłopską
dominacja przy podziale dochodu folwarku wydatków na luksusową konsumpcję i ograniczenie wydatków na inwestycje.
b. sprzeczność interesu szlachty i chłopów: ograniczenie praw użytkowych chłopa, mała dbałość chłopa o własne gospodarstwo, ograniczony kontakt gospodarki chłopskiej z rynkiem, miastem i rzemiosłem.
c. wzrost obszarów „pustych”, mała wydajność gleby, zły stan zabudowań wiejskich,
d. bierność i opór chłopa, zbiegostwo, walka klasowa chłopów,
e. wzrost kosztów produkcji folwarku: powiększenie personelu nadzorczego, dodatkowe koszty uzupełniające,
f. czynniki zewnętrzne: rozwój intensywnego rolnictwa zachodnioeuropejskiego i spadek koniunktury na zboże polskie, wzrost eksportu zboża przez Rosję, trudności wynikające z wojen, zniszczenia, rekwizycje.
V. DUALIZM GOSPODARCZY W EUROPIE - POŁ. XV-XVII W.
1. Wzrost koniunktury gospodarczej w Europie zachodniej.
a. rozwój ludności oraz zmiany w jej strukturze społeczno-zawodowej,
b. ekspansja kolonialna Europy i jej znaczenie,
c. rozwój miast, handlu, rzemiosła,
d. rozwój systemu pieniężnego i rewolucja cen,
e. wzrost popytu i cen na artykuły rolne.
2. Różnicowanie się dróg rozwoju gospodarczego Europy zachodniej i wschodniej
a. odmienność kształtowania się stosunków w rolnictwie - dualizm agrarny,
b. odmienność zmian w strukturze produkcji i strukturze społeczno-zawodowej,
c. odmienność struktury eksportu i importu.
3. Przyczyny dualizmu agrarnego
a. zmiany w rolnictwie zachodnioeuropejskim
- zmiany gospodarki czynszowej oraz renty pieniężnej jako głównej formy świadczeń feudalnych,
- towarowy charakter produkcji rolnej oraz jej specjalizacja,
- rozwarstwienie wsi, powstanie gospodarstw dochodowych, upadek słabszych,
- kurczenie się ziem uprawianych przez feudała oraz rozwój systemu dzierżawy ziemi w zamian za rentę pieniężną,
- rozszerzenie praw do własności ziemi użytkowanej przez chłopów,
- stopniowe zanikanie poddaństwa osobistego chłopów, np. prawo opuszczania wsi, zależność od sądów powszechnych.
b. utrzymanie w przeobrażonej formie stosunków feudalnych w rolnictwie Europy wschodniej. Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej,
- powiększenie obszaru ziemi uprawianego przez feudała i produkcji rolnej,
- renta odrobkowa główną formą świadczeń feudalnych,
- poddaństwo osobiste: zakaz opuszczania wsi przez chłopa, prawo sądzenia chłopa przez pana,
- gospodarowanie folwarku oparte na zasadzie: niskie wydatki na inwestycje a wysokie na konsumpcję i aparat nadzoru,
- gospodarstwo chłopskie sprowadzone do funkcji działki wyżywieniowej, reprodukcji siły roboczej i inwentarza.
4. Zmiany w strukturze produkcji i strukturze społeczno-zawodowej
a. Europa Zachodnia
- wzrost produkcji rolnej, a szczególnie hodowlanej,
- wzrost popytu na zboże,
- powiększenie się udziału ludności miejskiej i pozarolniczej,
- rozwój zatrudnienia w rzemiośle, budownictwie, marynarce i handlu,
b. Europa Wschodnia
- dominacja produkcji zboża w folwarku pańszczyźnianym o charakterze ekstensywnym,
- wzrost nadwyżek zboża poprzez ograniczenie konsumpcji chłopa,
- struktura produkcji podporządkowana rynkowi zewnętrznemu i dużym miastom,
- ograniczenie władzy centralnej oraz wzrost wpływów szlachty: poddaństwo chłopów, przywileje celne i handlowe, eliminowanie z handlu mieszczaństwa,
- naturalizacja dóbr szlacheckich: rozwój manufaktur szlacheckich,
5. Odmienność struktury eksportu i importu
- dominacja w eksporcie towarów przemysłowych, orientalnych, kolonialnych, charakteryzujących się dużym nakładem pracy i kapitału. Import z Europy Wschodniej towarów tanich i masowych,
b. Europa Zachodnia
- dominacja w eksporcie towarów żywnościowych i surowcowych charakteryzujących się niskim stopniem przetworzenia i nakładów kapitałowych. Import z Europy zachodniej towarów drogich i rzadkich,
c. nieekwiwalentność wymiany między Europą Wschodnią a Zachodnią - niekorzystne terms of trade,
d. dodatni bilans handlowy Europy wschodniej. Rola kruszców w wyrównywaniu ujemnego bilansu handlowego Europy zachodniej.
VI. KSZTAŁTOWANIE SIĘ STOSUNKÓW KAPITALI-STYCZNYCH W EUROPIE OD XVI DO POŁ. XVIII W.
1. Ogólna charakterystyka przemian społeczeństwa w XV-XVI w.
a. zmiany w świadomości społecznej,
b. wzrost znaczenia pieniądza i jego funkcja w przemianach społecznych.
2. Warunki i etapy rozwoju kapitalistycznego sposobu produkcji
a. ożywiony rozwój handlu
- ekspansja kolonialna krajów zachodnioeuropejskich i wysokie zyski na rynku zewnętrznym,
- napływ kruszców i rewolucja cen,
- wzmożone obroty między Europą Wschodnią a Zachodnią,
- nowe formy organizacji handlu: gildie kupieckie, kompanie handlowe,
- zmiany głównych szlaków handlowych. Rozwój głównych miast handlowych w Europie,
b. proces akumulacji pierwotnej
- akumulacja pierwotna jako okres historyczny oraz jako proces ekonomiczny,
- źródła akumulacji pierwotnej w Europie: zmiany w strukturze agrarnej, handel z koloniami, pożyczki, podatki,
- powstanie banków i ich funkcje,
- funkcje giełdy pieniężnej,
c. techniczno-ekonomiczne i organizacyjne stadia rozwoju przemysłu
- łączenie się kapitału handlowego z produkcją; skup, nakład,
- rozkład rzemiosła cechowego i rozwój produkcji pozacechowej,
- manufaktura scentralizowana i zdecentralizowana,
- rewolucja techniczna i powstanie fabryk,
- symbioza kapitału przemysłowego i bankowego.
VII. KAPITALIZM WOLNOKONKURENCYJNY OD POŁ. XVIII DO OK. 1870 R.
1. Cechy kapitalistycznego sposobu produkcji
a. prywatna własność środków produkcji,
b. powszechność produkcji towarowej i pieniądza,
c. podstawowym celem staje się zysk,
d. siła robocza staje się towarem. Przymus pozaekonomiczny zastąpiony zostaje przymusem ekonomicznym,
2. Charakterystyka kapitalizmu wolnokonkurencyjnego
a. przyśpieszenie rozwoju sił wytwórczych
- dynamiczny rozwój ludności i zmiany w jej strukturze społeczno-zawodowej,
- rewolucja przemysłowa w Anglii i na kontynencie europejskim,
- rewolucja agrarna,
- wzrost akumulacji i produkcji,
b. różnicowanie się społeczeństwa
- zmiana społeczeństwa stanowego w społeczeństwo klasowe,
c. dominacja zasad liberalnych
- wolność osobista jednostki,
- formalna równość praw,
- liberalizm gospodarczy i polityka wolnego handlu,
d. ekspansja kolonialna pod wpływem rozwoju przemysłu
- rozpad wcześniejszych systemów kolonialnych i zwycięstwo tendencji liberalnych,
- dominacja kolonializmu angielskiego,
e. wzrost znaczenia banków w życiu gospodarczym,
f. rozwój systemu pieniężnego
- złoto wyłącznym środkiem wypłat w stosunkach międzynarodowych.
3. Rozwój gospodarczy Stanów Zjednoczonych do 1870
a. przyczyny i skutki wojny secesyjnej.
VIII. REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA. PROCES INDUSTRIALIZACJI.
1. Pojęcie rewolucji przemysłowej i przewrotu technicznego, industrializacji, wzrostu gospodarczego, rozwoju gospodarczego. Zakres występowania rewolucji przemysłowej
a. zmiany techniczne
- wielkość innowacji technicznych w przemyśle włókienniczym, hutniczym i metalowym, np. maszyna parowa,
- konieczność systematycznej pracy robotnika w fabryce,
- komplementarność poszczególnych gałęzi przemysłu,
- etapowość przewrotu technicznego,
- rozwój infrastruktury ekonomicznej i społecznej,
b. zmiany ekonomiczne
- nowa organizacja produkcji. Zmiana funkcji przedsiębiorstwa i zasada kalkulacji,
- wzrost wydajności pracy, obniżka kosztów jednostkowych, masowość produkcji,
- przemysł źródłem akumulacji,
c. zmiany w strukturze społecznej
- zerwanie przez robotnika kontaktu z ziemią,
- urbanizacja, powstanie skupisk robotników wokół fabryk,
d. rozwój przemysłu w układzie przestrzennym
- terytorialna koncentracja produkcji,
- przesłanki lokalizacji przemysłu,
- zjawisko nierównomierności pod względem rozwoju przemysłu.
2. Warunki społeczno-ekonomiczne do uprzemysłowienia
a. przekształcenie struktury społecznej,
b. głębokie przemiany w rolnictwie,
c. akumulacja pierwotna,
d. rozwój rynku wewnętrznego i zewnętrznego.
3. Typy procesów industrializacji
a. zachodnioeuropejski: Anglia, Francja, Stany Zjednoczone (i inne),
b. wschodnioeuropejski: Niemcy, Japonia, Włochy, Rosja, ziemie polskie,
c. krajów rozwijających się (kolonialny),
d. socjalistyczny: ZSRR, Polska i inne kraje demokracji ludowej.
4. Charakterystyka warunków uprzemysłowienia w zachodnioeuropejskim typie industrializacji
a. przekształcenie struktury społecznej
- zniesienie poddaństwa osobistego i odpływ ludności ze wsi. Proces grodzeń i jego skutki społeczne.
- zniesienie monopolu cechu i przywilejów handlowych, wolny wybór zawodu,
- powstanie klasy robotniczej i wzrost jej mobilności,
- kształtowanie się burżuazji
b. przemiany w rolnictwie
- towarowy charakter gospodarki rolnej: specjalizacja,
- zmiany struktury agrarnej, grodzenia,
- system dzierżaw nową formą użytkowania ziemi,
- intensywność rolnictwa: spadek pracujących w rolnictwie i wzrost technicznego uzbrojenia pracy,
c. proces akumulacji pierwotnej
d. rozwój rynku wewnętrznego i zewnętrznego,
- rozszerzenie wpływów na rynkach kolonialnych,
- wzrost zapotrzebowania na towary przemysłowe na rynku wewnętrznym.
5. Charakterystyka warunków do uprzemysłowienia we wschodnioeuropejskim typie
a. przemiana struktury społecznej ograniczona,
- poddaństwo osobista, słaby rozwój miast i mieszczaństwa, symbioza burżuazji z panującym ustrojem,
b. powolny rozwój rolnictwa
c. krótki okres akumulacji pierwotnej koniec XVIII do poł. XIX w.
- dominacja wewnętrznych źródeł,
d. wielosektorowość rynku
- rynek drobnotowarowy chłopski,
- rynek towarów przemysłowych,
- rynek zewnętrzny: dominacja eksportu towarów surowcowych i zboża,
e. wpływ państwa na tworzenie warunków do uprzemysłowienia w zakresie przemiany struktury społecznej, zmiany w rolnictwie, wzrost akumulacji, rozszerzenie rynków zbytu i rozwój infrastruktury.
6. Cechy industrializacji w poszczególnych krajach
a. typu zachodnioeuropejskiego
- dominacja innowacji technicznych własnych. Częściowo sprowadzanych, jak np. Francja, USA,
- rozwojowi przemysłu towarzyszy rozwój infrastruktury,
- w okresie rewolucji przemysłowej wystąpiło względne zubożenie klasy robotniczej,
- kolejność przewrotu technicznego; najpierw w przemyśle lekkim, a następnie w ciężkim,
b. typu wschodnioeuropejskiego
- dominacja techniki naśladowanej - sprawdzanej,
- podniesienie się poziomu życia,
- kolejność przewrotu technicznego; najpierw przewrót w przemyśle ciężkim, a następnie w lekkim bądź równocześnie.
IX. ROZWÓJ KAPITALISTYCZNEGO ROLNICTWA.REWOLUCJA AGRARNA XVIII-POŁ. XIX
1. Istota rewolucji agrarnej
a. przewrót techniczny
- przejście od trójpolówki do płodozmianu (likwidacja ugorów),
- zastosowanie nowych narzędzi i maszyn (mechanizacja),
- intensywne nawożenie i zabiegi melioracyjne,
- doskonalenie gospodarki roślinnej (nowe uprawy, wydajniejsze odmiany roślin),
- doskonalenie hodowli, nowe odmiany i rasy, poprawa techniki żywienia zwierząt, system oborowy hodowli,
- uprzemysłowienie rolnictwa
b. przeobrażenia społeczne rolnictwa
- ostateczny rozkład stosunków feudalnych (usamodzielnienie się drobnych wytwórców),
- spadek ludności utrzymującej się z rolnictwa.
2. Dwie drogi rozwoju stosunków kapitalistycznych w rolnictwie
a. droga pruska (kraje Europy Wschodniej)
- stopniowe przekształcenie się folwarków w gospodarstwa kapitalistyczne,
- zmiany w rolnictwie pod wpływem zarządzeń odgórnych, połowiczność zmian,
b. droga amerykańska (Stany Zjednoczone, Francja)
- rozwój gospodarki farmerskiej i chłopskiej podstawą przejścia do gospodarki kapitalistycznej,
- rewolucyjny charakter przemian,
3. Typy rolnictwa kapitalistycznego
a. intensywne rolnictwo mieszane roślinno-hodowlane (Holandia, Anglia)
- duże nakłady pracy i kapitału na jednostkę ziemi,
- duża wydajność z 1 ha ziemi,
- wysoka wartość ziemi,
b. ekstensywne rolnictwo towarowe (Stany Zjednoczone, Kanada, Rosja)
- dominacja jednej uprawy lub hodowli,
- mała wydajność ziemi i wysoka wydajność pracy,
- wysoki stopień mechanizacji wobec małej liczebności siły roboczej,
- niskie nakłady na 1 ha,
- niska cena ziemi,
- taniość produkcji.
c. rolnictwo plantacyjne (Ameryka Środkowa i Południowa, niektóre azjatyckie i afrykańskie kraje podzwrotnikowe),
- dominacja upraw przeznaczonych na eksport,
- rolnictwo wyspecjalizowane, monokulturowe,
- oparcie się o pracę przymusową lub nisko opłacaną.
X. KSZTAŁTOWANIE SIĘ GOSPODARKI KAPITALISTY- CZNEJ NA ZIEMIACH POLSKICH II POŁ. XVIII DO POŁ. XIX
1. Wpływ rozbiorów na rozwój gospodarczy
a. rozbicie jedności gospodarczej ziem polskich,
b. ograniczenie przepływu towarów, kapitału i siły roboczej między zaborami,
c. podporządkowanie rozwoju gospodarczego poszczególnych ziem polskich celom polityki gospodarczej państw zaborczych
- zmiana funkcji poszczególnych ziem polskich,
- odmienna polityka celna i inwestycyjna,
- zahamowanie rozwoju rynku narodowego,
- odrębność systemu transportowego, prawnego, walutowego, itp.,
- dysproporcje w rozwoju gospodarczym ziem polskich.
2. Wzrost zaludnienia ziem polskich.
...
Awatif