106
OKOŃ Perca fluviatilis Linnaeus, 1758
Typ: Strunowce — Chordata
Podtyp: Kręgowce — Vertebrata
Dział: Żuchwowce — Gnathostomata
Gromada: Ryby promieniopłetwe — Actinopterygii
Podgromada: R. nowopłetwe - Neopterygii
Nadrząd: R. kostnoszkieletowe - Teleostei
Rząd: Okoniokształtne — Perciformes
Rodzina: Okoniowate — Percidae
Rodzaj: Perca
Wielkość do 30 cm. Dojrzałość płciowa – 3 rok. Tarło IV-V. Samica składa do 300 000 jaj we wstęgach. Średnica jaj 2-2,5 mm. Drapieżny, w Polsce pospolity. W wodach stojących, rzekach i w strefie wód słonawych. Znaczenie gospodarcze małe, choć mięso smaczne. Zjada ikrę i konkuruje o pokarm z gatunkami hodowlanymi, dlatego tępiony jako „chwast".
MORFOLOGIA (rys. 3.1)
Ciało bocznie spłaszczone z łuskami zgrzebłowatymi (ktenoidalnymi). Jama gębowa uzębiona. W płetwach twarde, ostre kolce - po 1 w pł. brzusznych i 2 pł. odbyt. Ostry kolec też pokrywa skrzelowa. 2 płetwy grzbiet.: pierwsza kolczysta (6), rozpięta na ościstych promieniach druga miękka (7). Pł. ogonowa parzysta (homocerkiczna), pł. brzuszne (13) pod pł. piersiowymi (12).
Ciało 3 odcinki: głowa, tułów i ogon. Koniec głowy to tylny brzeg komory skrzelowej, przykryty wieczkiem skrzel. Położenie niezależnego odbytu i otworu mocz-płciow. (przed pł. odbyt.) to granica tułów - ogon.
2 pary otworów nosowych (1). Przednimi woda wpływa biernie do dołków węch., opłukuje nabłonek węch. i wypływa tylnymi. Okoń pompuje też czynnie wodę do dołków węch. dzięki ich ściskaniu i rozciąganiu przez kości międzyszczękowe. W pysku zęby na szczękach, brak wewn. otworów nosow. Pod pokrywą skrzelową (5) jest komora skrzel.
Listki skrzelowe osadzone są na 4 łukach skrzel. (2). Na 1. łuku skrzel. wyrostki filtracyjne (6). Nibyskrzele (pseudobranchium) (1) na górze komory skrzel. Osadzone na wewn. powierzchni wieczka skrzel. i ma budowę skrzel. Nibyskrzele to pozostałość po tryskawce spodoustych, czyli szparze skrzelowej między łukiem żuchwowym i gnykowym. U okonia nibyskrzele typowe, umożliwia zaopatrywanie gałek ocznych w krew utlenioną (podobne u spodoustych). U wielu kostnoszkieletowych powstaje z niego narząd gruczołowy, który przyśpiesza wiązanie tlenu przez krew.
Za skrzelami serce (7-10) i przewody Cuviera (11) dochodzące do nerki głowowej (przednercza)(3). Nerka głow. narząd krwiotwórczy – powstają tu leukocyty, a erytrocyty w śledzionie, ale usunięcie śledziony pobudza nerkę głow. do produkcji erytrocyt.
Część szczytową jamy ciała wypełnia pęcherz pławny (5). Sięga od nerki głow. do otworu odbyt. Jest jednokomorowy, zamknięty, tzn. nie ma połączenia z przełykiem. Z przodu prześwituje gruczoł gazowy (4).
Za sercem wątroba (12), która przykrywa wyrostki odźwiernikowe (13), żołądek (14) i początkowy odcinek jelita środk. (15), kończącego sie odbytem (18). Między jelitem i pęcherzem pław. gonady: u samicy pojedynczy jajnik (16). (u samca parzyste jądra). Przedłużenie ściany jajnika to jajowód. Uchodzi on do otworu moczowo-płciowego (19) wraz z moczowodem (20), który tworzy mały pęcherz moczowy (17).
Tętnica skrzelowa (7) do pnia tętniczego (8), który przed komorą (12) tworzy zgrubienie – opuszke tętniczą (10). Nad nimi przedsionek (11), a z tyłu zatoka żylna (15), z której wychodzą przewody Cuviera (2), dalej nerka głowowa (3). Do zatoki żylnej uchodzi żyła wątrobowa (14) i żyła szyjna (9), zbierająca krew z dolnych okolic głowy.
Pęcherz pławny (6). Z przodu widać cały gruczoł gazowy (4). Składa się z 2 elementów: brzegów gruczołu (wydłużone taśmy) oraz sieci dziwnych (5) – pęczków kapilar tętniczych i żylnych
Przewód pokarmowy (rys. 3.4). Początkowy odcinek jelita zróżnicowany na przełyk (1) i żołądek (6), W początkowym odcinku jelita środk. występują 3 wyrostki odźwiernikowe (7), tu uchodzi woreczek żółciowy, śledziona (5) jest blisko pętli jelita środk., trzustka nie jest narządem zwartym i nie widać jej.
- pęcherz pławny to wyjątkowy narząd, wyłącznie u ryb
- rozwija się jako wypuklenie ściany przełyku
- ale funkcjonalnie nie jest związany z przewodem pokarmowym
- u ryb kostnoszkielet. homologiczny z płucami Tetrapoda
- płuca są narządem pierwotnym – jako gąbczaste worki już u dewońskich ryb słodkowodnych, umożliwiając im egzystencję w okresie wysychania zbiorników wodnych
- p. pławny powstał z płuc pierwotnych, poprzez uproszczenie budowy i przesunięcie go na stronę grzbietową w stosunku do przewodu pokarmowego. Zapewniło to rybom większą statyczność i obniżyło ciężar właściwy
- prosta budowa umożliwiła wielokierunkową specjalizację pęcherza
- zbud. głównie ze zbitej tkanki łącznej - nadaje jego ścianom moc i sprężystość
- w ścianie mięśnie gładkie, a wewnętrzna powierzchnia wysłana nabłonkiem
- p. zamknięty (okoń) - połączenie z przełykiem zanika
- p. otwarty (płoć) - połączenie z przełykiem zachowane jako przewód powietrzny
- P. otwarte są jedno- lub wielokomorowe, p. zamknięte są jednokomorowe
- dawniej dzielono ryby kostnoszkielet. na zamknieto- i otwartopecherzowe, ale podział ten nie jest uzasadniony filogenetycznie
1. z reguły jest narządem hydrostatycznym
- równoważy ciśnienie hydrostat. ciśnieniem gazów we wnętrzu pęcherza
- ciężar właściwy ryb większy niż wody, obecność pęcherza zapobiega tonięciu ryb
- spodouste bez p. pławnego muszą stale pływać, bo opadają na dno
- ryby otwartopęcherz. napełnia i usuwa gazy z pęcherza przez gębę i przewód powietrzny, u części z nich oraz u wszystkich ryb zamkniętopęcherz. rozwinęły się specjalne urządzenia do napełnianiu pęcherza gazem. tzw. gruczoły gazowe
2. u licznych ryb związany jest z narządem słuchu
- większość fal głos. odbija się od wody, ale dźwięki odbierane są przez ryby jako drgania wody. U większości ryb drgania te przekazywane do ucha wewn. (błędnik błoniasty) przez całe ciało. Niektóre ryby mogą odbierać dźwięki o wysokiej częstotliwości dzięki anatomicznym związkom ucha wewn. z p. pławnym
- dorszowate - 2 ślepe wyrostki pęcherza stykają się z torebkami słuchowymi, w których są błędniki błoniaste.
- śledziowate – ma 2 długie rozdwojone wyrostki, które stykają się z błędnikiem błoniast
- karpiokształtne, sumokształtne - aparat Webera: p. pławny o napiętych ścianach połączony z błędnikami błoniastymi kostkami Webera, (z kręgów tułowia). Nieraz nazywane kostkami słuch. przez analogię do ssaków. (u nich k. słuchowe pochodzą od kości trzewioczaszki)
- ryby z n. Webera mogą odbierać wysokie dżwięki o częstotliwości (4 000-13000 Hz), a bez niego tylko dzwięki niskie 400-800 Hz.
-
3. może służyć do wydawania dźwięków
- wywołują je skurcze mięśni prążkowanych ścian pęcherza
- przy braku takich mięśni pęcherz może działać jak rezonator, wzbudzany do drgania pracą sąsiednich narządów
- jest ok. 90 gat. ryb wydających dźwięki słyszalne dla człowieka. Przypuszcza się, że u pewnych ryb głębinowych głos służy do określania głębokości zanurzenia na zasadzie echosondy. Może on również towarzyszyć zachowaniu agresywnemu lub odstraszać.
4. narząd oddechowy
- u nielicznych ryb kostnoszkielet. (np. umbra) wtórnie przystosował się do oddychania powietrzem atmosfer.
- u ryb głębinowych może być magazynem tlenu wycofywanego w miarę potrzeby do krwi.
5. Narząd magazynujący tłuszcz.
Gruczoł gazowy to zespół zróżnicowanych komórek nabłonka pęcherza. Krew napływająca do gruczołu oraz opuszczająca go przeciska się przez pęczki kapilar, tworzących sieci dziwne. Kapilary tętnicze i żylne, ułożone są równolegle i dokładnie pomieszane ze sobą. Każda z kapilar żylnych otoczona jest przez 4-6 kapilar tętniczych. W sąsiadujących kapilarach tętniczych i żylnych krew przepływa w przeciwnych kierunkach, tworząc system przeciwprądów.
Mechanizm napełniania pęcherza gazem:. komórki gruczołu gazowego zawierają dużo glikogenu. Po jego rozkładzie w procesie glikolizy powstaje kwas mlekowy. który przenika do kapilar i zakwasza krew żylną. Wywołuje to uwalnianie CO2 z dwuwęglanów i obniżenie rozpuszczalności gazów w krwi tzw. efekt wysalania. Krew żylna nasyca się wolnym tlenem i CO2. System przeciwprądów w sieci dziwnej umożliwia przechwytywanie tych gazów ze strumienia krwi żylnej do krwi tętniczej. W miarę usuwania przez komórki gruczołowe nowych porcji kwasu mlekowego, ciśnienie gazów w sieci dziwnej podnosi się stopniowo. Taki „przeciwprądowy system" jest dostatecznie skuteczny, aby w warunkach wysokiego ciśnienia hydrostatycznego, sięgającego setek atmosfer u ryb głębinowych, równoważyć je wysokim ciśnieniem gazów w krwi sieci dziwnej i, w miarę potrzeby, dopełniać nimi pęcherz pławny.
Nadmiar gazu usuwany jest z zamkniętego pęcherza przez jego obszar, tzw. owal. Pod jego nabłonkiem jest gęsta sieć naczyń kapilarnych pochłaniających gaz.
Rząd: Śledziokształtne – Clupeiformes
Rodzina: Śledziowate – Clupeidae
Rodzaj: Clupea
Do 40 cm, zyje do 20 lat. Ciało bocznie spłaszczone, wrzecionowate, , łuski cykloidalne, płet. grzbiet. krótka osadzona przed nasadą płetw brzusznych, płet. ogonowa wcięta.
Śledź odżywia sie głównie zooplanktonem. Przystosowania do odżywiania sie planktonem to dobrze rozwinięte wyrostki filtracyjne na łukach skrzelowych (Rys. 174 C), dobrze umięśniony żolądek i długie jelito tworzące petlę. Wyrostki filtracyjne mogą być dłuższe od listków skrzelowych (np. Alosa)
...
rudzia91x