2.rtf

Sofiści ??? V wiek p.n.e. ??? (Nauczyciele przygotowujący uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie dialektyki, retoryki, polityki, filozofii, etyki ??? cnota jako biegłość, polityk jako biegły retor). Nauczycieli, którzy oferowali bardziej sformalizowaną edukację młodym ludziom pragnącym rozwijać umiejętność publicznego przemawiania i argumentowania, z powodu ich talentów oratorskich i umiejętności posługiwania się przekonywającymi argumentami podczas filozoficznych debat, nazywano sofistami, czyli "mądrymi". Wielu tradycyjnie myślących ludzi nienawidziło sofistów, a nawet obawiało się ich, ponieważ zagrażali ich politycznym wpływom. Szukali oni uczniów skłonnych do płacenia wygórowanych sum, jakich sofiści żądali za swoje nauki. Bogata młodzież gromadziła się na olśniewających pokazach, podczas których ci wędrowni nauczyciele demonstrowali swoje umiejętności przekonującego przemawiania, które, jak sami twierdzili, byli w stanie przekazać swoim uczniom. Sofiści oferowali właśnie to, czego każdy ambitny młody człowiek chciał się nauczyć, ponieważ najcenniejszą umiejętnością w demokratycznych Atenach była sztuka przekonywania współobywateli w debatach na zgromadzeniu, w radzie lub w sądzie. Dla tych, którzy nie chcieli bądź nie potrafili opanować nowej retorycznej umiejętności, sofiści za słoną zapłatą układali mowy, które kupujący następnie wygłaszali jako swoje własne. W kulturze ustnej, jaką była kultura starożytnej Grecji, przykładano ogromną wagę do umiejętności przekonywania, co sprawiło, że sofiści zaczęli wydawać się wielu ludziom niebezpiecznymi postaciami - ich działalność przyczyniała się do zwiększenia znaczenia retoryki i stanowiła potencjalne zagrożenie dla politycznych i społecznych tradycji. Byli to wędrowni nauczyciele niemający własnej szkoły filozoficznej. Rola sofistów w życiu duchowym Grecji była doniosła. Badaniom naukowym nadali oni kierunek humanistyczny. Poprzednio filozofia badała przede wszystkim przyrodę, sofiści położyli nacisk na człowieka i społeczeństwo. Metody badań oparli na empiryzmie, a nie jak poprzednio na dedukcji. Mieli również inny niż poprzedni filozofowie pogląd na naturę poznania. Uważali, że wiedza może spełnić tylko minimalne wymagania, gdyż umysł ludzki nie może ogarnąć absolutu. Jako pierwsi opracowali metody wychowania polegające na bezpośrednim kontakcie z młodzieżą. Analizowali czynniki wychowania: zadatki wrodzone, środowisko, ćwiczenie, uczenie się, własna aktywność jednostki. Przeciwstawianie natury i umowy??? natura jako prawo silniejszego ??? powrót do panowania siły. 
Przedstawiciele:
??? Gorgiasz z Leontinoj (ok. 483 ??? ok. 375 p.n.e.) ??? teoretyk wymowy, prekursor teorii sztuki. W 427 p.n.e. został wysłany z poselstwem do Aten (w czasie wojny Syrakuz z Leontinoj, aby prosić o pomoc militarną). Tam też się osiedlił i prowadził nauczanie jako świetny mówca. Uważał, że Nie ma nic. Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne. Ale, gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać. Dyskurs był dla niego jedynie środkiem służącym do wpływania na ludzi i ich namiętności, pozwalający osiągnąć zamierzony cel. Estetyka (teoria sztuki) uważana za teorię poezji (jako jedynej z muzyką nie-rzemieślnieczej sztuki). Poezja nie wytwarza przedmiotów realnych, lecz tylko ich słowne podobieństwa (naśladownictwo), w umysłach słuchaczy wzbudza, jakby jakimś czarem, iluzję; wywołuje w słuchaczach gwałtowną reakcję, wyładowuje ich uczucia ??? oczyszczenie. Kolejne etapy myśli Gorgiasza:
o okres filozofii przyrody, kiedy to Gorgiasz zajmował się w szczególności problem postrzegania. Informacje te pochodzą od Platona i Teofrasta.
o okres fascynacji koncepcjami eleatów, a zwłaszcza dialektyki Zenona z Elei. Z tego okresu pochodzi bardzo ważne dzieło sofisty pod tytułem "O niebycie albo o naturze", co jest odwróceniem tytułu dzieła Melissosa. Tym samym rozpoczyna się postrzeganie Gorgiasza jako nihilisty, co w przyszłości zaowocuje znaczącym wpływem na sceptyków.
o ostatni okres to zwrot ku retoryce (od mniej więcej roku 400 p.n.e). Właśnie takiego sofistę poznał Platon, a następnie opisał go w swym dialogu. Powstają najlepiej znane mowy sofisty - Obrona Palamedesa i Pochwała Heleny. 
??? Protagoras z Abdery (ok. 480 - 410 p.n.e.) ??? jeden z najsłynniejszych sofistów. Głosił relatywizm poznawczy ??? ???Człowiek jest miarą wszechrzeczy???, to znaczy, że nie ma żadnej rzeczywistości samej w sobie, a wszystko, co istnieje, jest zawsze rzeczywistością ze względu na jakąś istotę i dla niej. Najbardziej filozoficzny umysł wśród sofistów ??? mniej badacz, bardziej nauczyciel, mówca, popularyzator (gramatyka, zagadnienia etyczno-społeczne oraz techniczne). ???Rozprawa polemiczna o prawdzie i bycie??? . Zajmował postawę nazwaną ???pozytywistyczną??? ??? chciał trzymać się faktów i unikać konstrukcji w nauce. Doświadczenie naukowe -> obserwowanie jakie zjawiska występują łącznie, ->wnioskowanie z jednego z tych zjawisk o drugim. Uważał, że wiedza może zaledwie spełnić minimalne wymagania (minimalizm poznawczy). Wszelkie poznanie jest bierne, a umysł może zawierać jedynie odbicie przedmiotów zewnętrznych, a zatem postrzeżenia są odbiciem rzeczywistości ??? są względna, a więc względna jest również sama rzeczywistość (sensualizm + relatywizm). ???O bogach nie potrafię wiedzieć, ani że są, ani że ich nie ma; wiele bowiem rzeczy przeszkadzam.
Poglądy filozoficzne sofistów (minimalistyczna teoria poznania)
??? sensualizm ??? główne źródło poznania prawdy to zmysły (jako istota człowieka); 
??? relatywizm ??? prawda jest inna dla każdego, nie ma prawdy powszechnej (obiektywnej); 
??? praktycyzm ??? ta prawda jest lepsza, która ma większą użyteczność praktyczną; 
??? konwencjonalizm ??? przekonanie, że niektóre prawdy obowiązują powszechnie, jest wynikiem umowy. 
Poglądy społeczne
Rozważania sofistów na temat prawa doprowadziły ich do rozróżnienia prawa naturalnego (physei) i prawa stanowionego (nomoi). -> kosmopolityzm (wszyscy ludzie są sobie równi i powinni być jednakowo traktowani); -> silniejsi mają prawo panować nad słabszymi. Prawo stanowione może tyranizować ludzi, nie pozwalając im postępować zgodnie z naturą. Pochodzenie prawa stanowionego sofiści różnie tłumaczyli:
??? Trazymach uważał, że prawo stanowione jest narzędziem silnych i rządzących do uciskania słabych; 
??? Kallikles sądził, że prawo pozytywne ustanowili słabi, aby bronić się przed silnymi. Uznawał jedynie przyrodzone prawo silnego ??? zasadą jest wola mocy, cnotą energia pozbawiona skrupułów, a celem władza i pełnia życia. 
??? Likofron dowodził natomiast, że porządek prawny jest gwarancją ochrony życia i mienia zarówno silnych jak i słabych. Państwo to wynika umowy dla zagwarantowania wzajemnego bezpieczeństwa na rzecz, którego jednostki rezygnują z części swych praw osobistych. 
Sofiści uważali także moralność to w dużej części wynik umowy (thesei), która zmienia się z czasem.
Poglądy na temat religii
Sofiści uważali religię za dzieło człowieka. Różnie natomiast objaśniali jego pochodzenie:
??? Kritiasz twierdził, że "strach przed bogami" został wymyślony, aby zmusić ludzi do moralnego postępowania także w ukryciu i kiedy ich czyny nie mogłyby być ukarane. 
??? Prodikos uważał bogów za wyraz uczuć, zwłaszcza wdzięczności. 
??? Diagoras uznawał, że przyczyną rozważań o "boskiej sprawiedliwości" jest niesprawiedliwość, jaka panuje w rzeczywistym świecie. 
Nauka o wychowaniu
Za Protagorasem sofiści przyjmowali następujące poglądy:
??? nauczanie potrzebuje przyrodzonych zdolności i ćwiczenia; 
??? teoretyczne nauczanie powinno iść w parze z ćwiczeniem i na odwrót; 
??? kształcenie dziecka powinno rozpoczynać się w jak najwcześniejszym wieku; 
??? wcześnie rozpoczęte kształcenie trzeba prowadzić do późnych lat. Najpierw elementarne nauki, później specjalne ??? muzykę, matematykę, astronomię ??? a następnie ekonomię i politykę. Celem ma być doskonała indywidualność, której życie będzie zgodne z prawem i moralnością; 
??? tylko charakter moralny jednostek, czyli eubulia ??? jasność myśli i stałość woli ??? może zapewnić szczęście zbiorowości i jednostek. Od V wieku rozpoczęła się w życiu Hellady wielka zmiana, trwała do końca IV w. Najbardziej widać to było w Atenach. Po klęsce wojny peloponeskiej nastąpił kryzys gospodarczy.
Aby uchronić kraj od ruiny materialnej arystokracja i mieszczanie unikali wojen, dbali o pokój, który miał zapewnić dobrobyt. Rozmnożył się zapał do badań, nauki, kształcenia się. Nauki dotąd uprawiane przestały wystarczać. Rosły potrzeby duchowe, poszukuje się szkół i książek, rozkoszuje się dziełami sztuki, zakłada się biblioteki i muzea. Ideałem człowieka nie jest jak w okresie wojen perskich, piękny i dzielny, ale duchowo prosty wojownik, lecz znawca kultury, chcący korzystać ze skarbca sztuki i nauki. Straciwszy własną potęgę polityczną, poddani pod obce wpływy, zmuszeni rozpraszać się po szerokim świecie dla handlu i zarobku, zaszczepiali Grecy obcym własny obyczaj i wiedzę. Terenem stał się cały ówczesny świat od wybrzeży Morza Śródziemnego. Dynastie macedońskie po upadku Aleksandra Wielkiego potworzyły nowe państwa w Azji i Egipcie. Szerzyły kulturę hellenistyczną, filozofowie uczyli humanizmu, poszanowania istoty człowieka bez względu na jego stan i pochodzenie.
Rozwój nauki
Rozpoczął się pomyślny okres dla badań naukowych. Najważniejszym ośrodkiem nauk stała się egipska Aleksandria. Tam przeniósł się uczeń Arystotelesa ? Demetriusz. Dynastia Ptolemeusów nie szczędziła pomocy materialnej dla sztuk uczonych, dla ich użytku stworzono Muzeum, w którym zespół uczonych utrzymywanych przez państwo opracowywał poszczególne gałęzie wiedzy. Złożono dwie biblioteki, w których skupiono całość ówczesnej literatury greckiej, wiele dzieł orientalnych: bogactwo papirusu służyło rozmnażaniu pism starych i nowych. Pracownie astronomiczne i medyczne, ogród botaniczny i zoologiczny, w którym skupiono osobliwości z całego świata, stanowiły oparcie do badań.
Początek nauki gramatyki dało zebranie w jednym miejscu dzieł literackich ? ustalono teksty, krytykowano je formalnie i rzeczowo. Zauważono prawa rządzące wewnętrznym życiem języka: rodzajników, rzeczowników i deklinację, czasy i odmiany słów, W utworach poetyckich badano formę, metrykę i rytm wierszy.
Obok filozofii nastąpił rozkwit nauk przyrodniczych i ścisłych. Na czele stała geometria z arytmetyką. W Aleksandrii Euklides opracował swój podręcznik Elementów: 6 ksiąg to planimetria, 4 arytmetyka, 3 stereometria. Dzięki Aleksandrowi ? jego wyprawom ? poznawano nowe morza, kraje oraz wiedzę narodów wschodu, nastąpił rozwój geografii i kosmografii.
Organizacja szkolnictwa
Ograniczono ćwiczenia gimnastyczne. Ustalono, że człowiekowi oświeconemu potrzeba jest odpowiednia ilość nauk (nazwa tych nauk ? cykliczne lub encyklopedyczne). Miały się one złożyć na wykształcenie średnie, przeciętne. Podzielono naukę na szkolnictwo elementarne i średnie. Nauki stopnia drugiego opierały się na stopniu pierwszym i mogły być dostępne tylko dla tych mieszkańców, których stać było na opłacenie kosztowniejszych nauczycieli. Szkoły znajdowały się w każdym mieście, a nieraz i na wsiach, zwłaszcza ludność Azji Mniejszej dbała o rozwój oświaty. Większe miasta posiadały dygnitarza, który starał się o wychowanie młodzieży, utrzymanie szkół i porządek w nich (nadzorcy, inspektorowie szkolnictwa). W mniejszych miastach był dyrektor szkoły (gimnazjarcha), byli to najbogatsi obywatele. Obok szkół prywatnych, powstawały szkoły państwowe (gminne). Zgromadzenia ludowe lub zarządy miejskie ustalały ustawy szkolne, w których określane były obowiązki nauczyciela.
Nauka początkowa i dalsza wraz z gimnastyką odbywała się w jednym budynku szkolnym w gimnazjum. Sternik gimnazjum odpowiedzialny był również za wychowanie literackie i muzyczne: pejdonom był najwyższym organem szkolnej władzy publicznej. Do szkoły publicznej dopuszczone zostały dziewczęta. Nauczyciela w szkolnictwie publicznym wybierano za pomocą konkursu, a jego wyniki były widoczne po egzaminie końcowym. Nauczyciel to urzędnik miejski, pensja była wypłacana dla niego z gminy (raty na początek każdego miesiąca).
Nauka elementarna
Nauka zbiorowa. Gramatysta miał przed sobą sześciu letnie dzieci. Uczono je liter alfabetu, pisanie odbywało się na tabliczkach, cegiełkach, papirusach. Dzieci uczyły się również głosek, samogłosek i spółgłosek. Młodzież, która chciała przygotować się do stanowisk pisarskich uczono kaligrafii. Gramatysta udzielał nauki początku rachunków i rysunków. W pierwszym okresie kształcenia rozpoczynano naukę muzyczną u lutnisty, łatwiejsze ćwiczenia gimnastyczne. Uczeń opuszczał stopień elementarny około 12 roku życia.
? Wykształcenie gramatyczne ? zajmował się nim nauczyciel wyższy (gramatyk), ćwiczono lektury poetów. Nauczyciel czytał teksty, uczeń powtarzał. Zadaniem gramatyki było wyuczenie poprawnego mówienia. Gramatyka uczyła krytyki literackiej, analizy czytanych utworów, oceniana wartości estetycznych.
? Geometria i arytmetyka ? łączyły się z gramatyką, uczono ich według podręcznika Euklidesa. Pomoce naukowe to kule i sześciany. Na tablicach rysowano koła, bryły.
? Z geometrią wiązano elementy geografii i astronomii (pomoce to globusy i mapy), znajomość równoleżników, zwrotników była niezbędna.
? Na muzyce omawiano naukę o instrumentach, tonach, pisanie nut, śpiew i grę na instrumentach.