GRANICA.pdf

Autor : Zofia Nałkowska

Tytuł : Granica

Forma : powieść

Data wydania : 1935 r.

Powieść rozpoczyna się zdaniem: “Krótka i piękna kariera Zenona Ziembiewicza, zakończona tak groteskowo i

tragicznie, dała się teraz od strony tego niedorzecznego finału rozważać całkiem na nowo”. Dalej narrator cofa się w

czasie i po kolei opowiada losy bohaterów wyjaśniając przyczyny owego groteskowego i tragicznego zakończenia.

Treść :

Zenon Ziembiewicz , syn Waleriana, zubożałego szlachcica, rządcy majątku hrabiów Tczewskich w Boleborzy , uczy

się w gimnazjum w pobliskim mieście i kocha miłością chłopięcą, idealną, ale bez wzajemności, w Elżbiecie

Bieckiej , koleżance z klasy, którą wychowuje ciotka Cecylia Kolichowska , z domu Biecka, właścicielka kamienicy

przy ul. Staszica, wdowa po dwóch mężach. Ojciec Elżbiety nie żyje, a matka podróżuje po Europie. Elżbieta

lekceważy Zenona, gdyż podkochuje się w rotmistrzu Awaczewiczu, który niestety jest żonaty i ma dwójkę dzieci.

Zenon wyjeżdża na studia do Paryża, tam przyjaźni się z Karolem Wąbrowskim , synem pani Kolichowskiej z

pierwszego małżeństwa i sympatyzuje z chorą na gruźlicę Adelą, która go kocha. Na rok przed ukończeniem studiów,

podczas wakacji w Boleborzy, Zenon zapoznaje się i nawiązuje romans z 19-letnią Justyną , córką kucharki

Ziembiewiczów, Bogutowej . Justyna zostaje jego kochanką. Zenon, chcąc zdobyć pieniądze na dokończenie

studiów, gdyż rodzice nie mogą go dłużej finansować i matka radzi mu udać się do plenipotenta Tczewskich,

Czechlińskiego, wyjeżdża do pobliskiego miasteczka. Tam podejmuje współpracę z bezpartyjnym pismem

regionalnym “Niwa”, prowadzonym przez Czechlińskiego. Tam też odnawia znajomość z Elżbietą, która zastępuje

ciotkę w prowadzeniu spraw kamienicy. Postanawiają się pobrać, a Zenon opowiada Eli o Justynie, mówiąc, że jest

to już sprawa zakończona. Zenon wraca po ukończeniu w Paryżu studiów, spotyka załamaną po śmierci matki

Justynę i zaprasza ją do hotelu, ich romans odnawia się. Zenon zostaje redaktorem naczelnym "Niwy". Spotyka się z

Justyną i z Elżbietą jednocześnie. Justyna zachodzi w ciążę, Elżbieta wspaniałomyślnie wyjeżdża do Warszawy.

Zenon zmusza Justynę do aborcji, jedzie do Warszawy, odnajduje Elżbietę, pobierają się i wyjeżdżają w podróż do

Francji. Po ich powrocie Elżbieta znajduje Justynie pracę w sklepie tekstylnym u pana Torucińskiego. Justyna coraz

częściej wspomina nienarodzone dziecko, porzuca pracę. Zenon zostaje prezydentem miasta, Elżbieta rodzi mu syna.

Justyna znów prosi Zenona o pracę i dzięki protekcji Elżbiety znajduje ją w cukierni, lecz szybko ją porzuca.

Ogólnokrajowy kryzys społeczny dosięga i miasto, huta Hettnera bankrutuje i zostaje zamknięta, są manifestacje i

aresztowania wśród robotników. Pewnego razu w stronę manifestantów padają strzały, kilku jest rannych. Po mieście

rozchodzi się pogłoska, że to Zenon wydał rozkaz użycia broni, że jest on współodpowiedzialny za tę tragiczną

decyzję, choć przyjechał do miasta po jej zapadnięciu. Justyna podejmuje nieudaną próbę samobójstwa. Po niedługim

czasie mści się na Zenonie za swe nienarodzone dziecko. Wtargnąwszy do jego gabinetu w urzędzie miasta, zalewa

mu twarz żrącym płynem i oślepia go. Wieść rozchodzi się po mieście. W kilka dni później, po powrocie ze szpitala

do domu, Zenon popełnia samobójstwo, strzelając sobie w usta z rewolweru. Jego syn, Walerian zostaje oddany pod

opiekę babci Ziembiewiczowej, która przenosi się do dawnego mieszkania pani Kolichowskiej, a Elżbieta wyjeżdża

za granicę.

Granica Zofii Nałkowskiej łączy w sobie cechy powieści psychologicznej , społeczno-obyczajowej , politycznej i

filozoficznej . Ukazuje przekrój społeczeństwa polskiego i rozważa podstawowe problemy filozoficzne takie jak

pytanie o tożsamość człowieka, o granice jego poznania i sens jego egzystencji. Nałkowska stworzyła prawdziwe

studium psychologiczne trzech postaci: Justyny, Elżbiety i Zenona. Głównym przedmiotem analizy psychologiczno

- socjologicznej jest sposób kształtowania się życia i osobowości człowieka, która nie jest wyłącznie wynikiem

pragnień i woli człowieka, lecz także efektem determinującego wpływu różnego rodzaju konwencji, stereotypów

obyczajowych, ról społecznych, przyjętych zachowań, które Nałkowska określa mianem “schematów” (początkowo

powieść miała nosić tytuł Schematy ). Pisarka uważa, że nie da się sformułować jednoznacznej odpowiedzi na pytanie

“kim jest człowiek?”, bo jest on istotą bardzo złożoną i wielopłaszczyznową. Nałkowska zastanawia się nad

kryteriami oceny człowieka, jaką miarą mierzy się jego wartość: czy jego własnym mniemaniem o sobie, czy sądem

innych ludzi. Zestawia dwa rodzaje opinii o głównym bohaterze: wewnętrzną ocenę Zenona o sobie i zewnętrzną,

jaką tworzy o nim otoczenie na podstawie znajomości jego czynów. Zenon w swoim przekonaniu jest uczciwym w

życiu osobistym i publicznym, a w oczach społeczeństwa - uwodzicielem, uosobieniem podwójnej moralności i

politycznym karierowiczem.

Tytuł powieści jest wieloznaczny. Oznacza granicę moralną , która przechodzi miedzy tym, co człowiek myśli sam o

sobie, a tym, co sądzą o nim inni. Jest to granica odpowiedzialności moralnej, sumienia, granica, której nie wolno

przekroczyć, po jej przekroczeniu przestaje się być sobą. Zenon przekroczył ją dwukrotnie: wykorzystał i skrzywdził

1 z 2

Justynę oraz wydał rozkaz strzelania do robotników. Przekroczenie tej granicy doprowadziło Zenona do tragedii.

Granica społeczna to bariera dzieląca warstwy społeczne, różnica między życiem proletariatu a życiem bogatego

mieszczaństwa oraz między poszczególnymi grupami społecznymi, jak Ziembiewicz - robotnicy folwarczni,

fabrykant Hettner - robotnicy i bezrobotni, prezydent miasta Ziembiewicz - manifestanci. Grupy te dzieli wszystko:

sytuacja materialna, możliwości życiowe, prawa i obyczaje, poglądy, pozycja towarzyska, konwenanse. Ludzi tych

dzieli granica nie do przebycia. Analogię do klasowej budowy społeczeństwa znajduje pisarka w “warstwowej”

konstrukcji kamienicy czynszowej Kolichowskiej. Granica psychologiczna - granica między sądem jednostki a

sądem zbiorowości, czyli między subiektywną, wewnętrzną oceną samego siebie a oceną społeczną, obiektywną.

Pisarka zastanawia się, gdzie ta granica winna się mieścić, aby człowiek mógł siebie i innych prawidłowo oceniać.

Granica filozoficzna , czyli granica poznania świata przez człowieka, jego możliwości ogarnięcia rzeczywistości

zewnętrznej. Granica jest powieścią, która stawia przed człowiekiem wiele problemów. Utwór ten zawiera pytania,

na które każdy powinien spróbować sobie odpowiedzieć. Najważniejsze z nich dotyczy postrzegania drugiego

człowieka.

Na treść społeczną i polityczną utworu miał wpływ czas jego powstania, bowiem lata 1932-35 to okres kryzysu

społecznego i politycznego, kiedy w polskim społeczeństwie dominowały pesymistyczne nastroje. Nałkowska

prezentuje sytuację społeczną, rozdział pomiędzy warstwami niższymi a wyższymi. Reprezentatywnym i niemal

symbolicznym tego przykładem jest kamienica Kolichowskiej. Piwnice tej kamienicy są zamieszkiwane przez

biedotę miejską, która żyje w strasznej nędzy, bez szans na poprawę tego losu, bez żadnego zabezpieczenia. Ludzie

bogatsi mieszkają wyżej. Nałkowska pokazuje, jak silnie zakodowane są w świadomości ludzi podziały społeczne.

Równość jest ideą abstrakcyjną, nie mającą żadnego związku z rzeczywistością. Podział na bogatych i ubogich jest

nienaruszalny. Wydarzenia polityczne w mieście pogłębiają obraz sytuacji społecznej. Los proletariatu nikogo nie

interesuje. Zamyka się fabrykę, która stanowi miejsce pracy i podstawę utrzymania wielu ludzi, wstrzymuje się

dotacje na budowę mieszkań dla robotników, a ich manifestacje tłumione są przez policję. Władzę sprawuje

konserwatywna elita wywodząca się z ziemiaństwa, co nie wróży poprawy sytuacji.

Granica jest nową odmianą powieści głównie dzięki swej konstrukcji i kompozycji. Powieść zbudowana jest

retrospektywnie . Zofia Nałkowska postanowiła zastosować inwersję kompozycyjną, by odwrócić uwagę odbiorcy od

samej akcji. Czytelnik już na początku dowiaduje się o śmierci głównego bohatera - Zenona Ziembiewicza. Autorka

zastosowała mowę pozornie zależną – rodzaj narracji typowy dla powieści psychologicznej. Narrator jest wtopiony w

powieść, jego komentarz intelektualny, który przyjmuje formę sentencji, to konsekwencja zainteresowań

filozoficznych autorki. Głównych bohaterów czytelnik poznaje wyłącznie przez wiedzę narratora na ich temat oraz

przez sądy innych postaci powieści.

Cytaty:

1. “Krótka i piękna kariera Zenona Ziembiewicza, zakończona tak groteskowo i tragicznie, dała się teraz od

strony tego niedorzecznego finału rozważać całkiem na nowo”

2. “Są granice, których przekraczać nie wolno”

3. “Chodzi o to, że musi coś przecież istnieć! Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być

sobą”

4. “Co dla jednych jest podłogą, dla innych jest sufitem”

5. “I to, czym jesteśmy dla ludzi jest ważniejsze, niż to, czym jesteśmy we własnych oczach”

6. “Nie jesteśmy tacy, jak myślimy o sobie sami, nie jesteśmy tacy, jak myślą o nas inni, jesteśmy tacy, jak

miejsce, w którym się jest”.

2 z 2

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: