Jerzy Z. K�dzierski DZIEJE ANGLII 1485-1939 * WROC�AW � WARSZAWA � KRAK�W � GDA�SK � ��D� ZAK�AD NARODOWY IM. OSSOLI�SKICH - WYDAWNICTWO 1986 Ok�adk� i obwolut� projektowa� ,'.! EDWARD itOSTKA 'i f Redaktor AURELIA PODG�RSKA Redaktor techniczny RYSZARD ULANECKI Copyright by Zak�ad Narodowy im. Ossoli�skich, Wydawnictwo Wroclaw ItSt Ali rights reserved Printed in Poland ISBN 83-04-01055-0 Spis tre�ci PRZEDMOWA (Mariana Dobrosielskiego) OD AUTORA . ....... Str. 5 14 I. ABSOLUTYZM TUDOROW .............. Henryk VII (14-36): Sytuacja dynastyczna. Spisek Lamberta Simnela. Star Chamber, s�downictwo. Polityka zagraniczna. Spisek Perkina Warbecka. Irlandia i Szkocja. Intercursus Magnus. �mier� Warbecka i Warwicka. Sojusz hiszpa�ski. Finanse, handel. Privy Council. Administracja, parlament. Historiografia. Henryk VIII (36-75): Charakter kr�la i wojny. Wolsey. Kwestia sukcesji. �mier� Wolseya. Pocz�tki reformacji. Tomasz Cromwell. Anna Boleyn. Stan Ko�cio�a. Egzekucje. Likwidacja klasztor�w. Janina Seymour. 10 Artyku��w wiary. Powstanie w Lincolnshire. Pielgrzymka �aski. Represje. Biblia angielska. Polityka religijna Henryka. Anna Cleves. Egzekucja Cromwella. Katarzyna Howard. Dalsze represje. Katarzyna Parr. Wojna ze Szkocj� i Francj�. Ksi�ga Kr�lewska. Prze�ladowania religijne. " Edward VI (75-86): Rada Regencyjna. Somerset. Dalsza reformacja. Modlitewnik powszechny. Bunty i represje. Egzekucja Somerseta. Northumberland. Zagraniczni reformatorzy. Pocz�tki dysydenctwa. Maria Krwawa (86-91): Egzekucja Northumberlanda. Maria� hiszpa�ski. Rebelia Waytta i represje. Powr�t do katolicyzmu. Prze�ladowania. Wojna z Francj�. Spisek Stafforda. Jan Foxe. El�bieta I (91-128): William Cecil. Charakter kr�lowej. Akt supremacji. 39 Artyku��w wiary. Sytuacja w Szkocji. Maria Stuart. Hiszpania i Niderlandy. Spisek Ridolfiego, krwawa retrybucja. Ekskomunika. Noc �w. Bart�omieja. Z�upienie Antwerpii. Flirt francuski. Leicester w Niderlandach. Knowania Marii Stuart, egzekucja. Wojna z Hiszpani�. Katolicy. Purytanizm. Przypisy ..................... 129 II. KORONA I PARLAMENT. WALKA O W�ADZ� ....... 142 Jakub I (Stuart) i jego poj�cia o w�adzy monarszej. Sytuacja religijna. Izba Gmin. Sojusz hiszpa�ski a Niderlandy. Karol I i Buckingham. Petition of Rights. Dochody Korony. Wzrost anglikanizmu. Proces i �mier� Strafforda. D�ugi Parlament. Powstanie w Irlandii. Great Remonstrance. Wojna domowa. Oliver Cromwell. Pacyfikacja Szkocji i Irlandii. Proces i �mier� Karola I. Parlament kad�ubowy. Kalwinizm, sekciarstwo. Protektorat. Powstanie roja-list�w. Wojny kolonialne. �mier� Cromwella. Restauracja Karola II. Mi�o�nice i dworacy. Anglikanizm Clarendona. Handel, finanse, kolonie. Zale�no�� kr�la od Ludwika XTV i narlampntn TToholo Choffat.K,,,-" r>"".,~tl,; -",,*;; --u*-- nych. Whig i tory. Prze�ladowania religijne. B��dy Jakuba II. Zaproszenie Siedmiu. Wilhelm III (Ora�ski). Przypisy .................... III. MONARCHIA KONSTYTUCYJNA. WOJNY I PARTYJNICTWO . . IV. EKSPANSJA ZAMORSKA. ZMAGANIA Z FRANCJ� V. REWOLUCJA PRZEMYS�OWA. NA DRODZE DO REFORM 741 245 261 Rewolucja Wspania�a. Jej skutki w Irlandii, Szkocji i Holandii. Wojna z Francj�. D�ug narodowy. Kr�l i jego rada. Kr�lowa Anna. Wojna o sukcesj� hiszpa�sk�. Marlborough. Partyjnictwo. Odst�pienie sojusznik�w i pok�j z Francj�. Traktat w Utrechcie. Unia ze Szkocj�. Dynastia hanowerska. Oligarchia wh�gowska. Dw�r Jerzego I. Nasilenie par-tyjnictwa. Pocz�tki gabinetu. Etos spo�eczny i polityczny. Sojusz z Francj� i Holandi�. Wojna p�nocna, odst�pienie Szwecji. Stan Ko�cio�a. Ba�ka mydlana M�rz Po�udniowych. Jakobici. Gospodarka Walpole'a. Jerzy II i Karolina. Sankcja pragmatyczna. Wojna. Cenzura. Newcastle u w�adzy. Karol Stuart w Anglii. Odst�pienie Austrii. Tryumf Prus. Koniec wojny o sukcesj� austriack�. Przypisy .................... 355 376 Merkantylizm i rzeczywisto��. Stan gospodarczy kraju. Pierwsze eksploracje. Etos el�bieta�ski. Kolonizacja Irlandii. Nowa Fundlandia. Raleigh i Wirginia. Massachusetts. Dwie Karoliny. Pensylwania. Georgia. Indie Zachodnie. Daleki Wsch�d. Portugalczycy, Holendrzy, Anglicy. East India Company. Imperializm. William Pitt. Wojna 7-letnia. Nowe Imperium. Jerzy III. Stan kolonii ameryka�skich. Przemyt. Herbatka bosto�ska, przyczyny wojny. Lord North. Rola Jerzego III. Odst�pienie lojalist�w. Reakcja przeciw "kr�lowi--patriocie". Wilkes. Burk�. Rozruchy Gordona. Pierwsze reformy. William Pitt M�odszy. Rewolucja francuska. Wojna z Francj�. Represje. Finanse Pitta. Unia z Irlandi�. Blokada kontynentalna. Wel-lington. Kongres wiede�ski. Przypisy .................... 518 543 Zmiany na wsi. Rola ziemian. Stan przemys�u. Wynalazki podstawowe. Kana�y. Gaz. Koleje. Prawo ubogich. Zwi�zki zawodowe. Strajki i bunty. Problemy powojenne. Peterloo. Represje. Kr�lowa Karolina. Reformy Peela i Huskissona. Canning. Grecja. Emancypacja katolik�w. Konserwatyzm tory-s�w. System wyborczy. Pierwsza reforma. Szkolnictwo. Ustawy fabryczne. Zniesienie niewolnictwa. Nowe Prawo ubogich. Melbourne edukuje kr�low� Wiktori�. Samorz�d miejski. Ruch robotniczy. Robert Owen. Czarty�ci. Liga antyzbo�owa. Peel u w�adzy. Wolny handel. G��d w Irlandii. Przypisy .................... 645 SKOROWIDZ (do tomu) zestawi�a Aurelia Podg�rska ....... 660 SPIS ILUSTRACJI I MAP ............... 738 ran** iimtnimt X �%?<��. '�,"- - * Zak�ad Narodowy im. Ossoli�skich - Wydawnictwo, Wroc�aw 1986. Naklad: 10000 egz. Obj�to��: ark. wyd. 59,80, ark. druk. 46,50+3 wk�., ark. Al - 62. Papier druk. sat. kl. III. 80 g. 70X100. Oddano do sk�adania 1981 - 10 - 05. Podpisano do druku 1985 - 12 - 10. Druk uko�czono w marcu 1986. Wroc�awskie Zak�ady Graficzne. Wroc�aw, ul. O�awska 11. Zam. 612/81. H-8. Cena tomu I i II z� 1600.- Od autora Celem tej pracy jest przedstawienie wykszta�conemu czytelnikowi historii Anglii nie wedle zwyk�ych schemat�w i syntez, nios�cych z sob� niebezpiecze�stwo szablon�w my�lowych i powierzchowno�ci, lecz proces�w istotnych dla tego narodu i pa�stwa, niepowtarzalnych i jedynych, kt�re wesp� z geografi� i klimatem urobi�y Anglik�w tak jak ich znamy. O to "znamy" w�a�nie chodzi, gdy� nie ma poznania innego jak przez histori� (tak�e w�asnej przesz�o�ci i siebie na co dzie�), a og�lniki podaj�ce wszystko gotowe, tak �e samemu ju� my�le� nie trzeba, na pewno do tego nie prowadz�. Gorzej, gdy w takich syntezach znikaj� jeszcze ludzie i historia wy�ania si� jako bezosobowy niemal proces, w kt�rym dzia�aj� si�y jakby od ludzi niezale�ne, jak gdyby ich samych w og�le w tych procesach nie by�o. Lytton Strachey, nieprze�cigniony tw�rca wsp�czesnej biografii politycznej uwa�a, �e "cz�owiek jest zbyt wa�ny sam w sobie, aby ludzi mo�na traktowa� jako zwyk�e manifestacje przesz�o�ci. Ludzie maj� bowiem warto�� niezale�n� od wszelkich proces�w czasu, warto��, kt�ra jest wieczna i kt�r� musi si� odczu� ze wzgl�du na ni� sam�". Rozumiemy to dobrze w wypadku postaci najlepiej znanych, jak Sokrates, Cezar, Karol Wielki, Dante, czy Lenin, ale ju� znacznie mniej w przypadku innych, "mniejszych", z kt�rych jednak�e historia te� si� przecie� sk�ada. Ka�dy cz�owiek jest cz�ci� historii, cho� nie ka�dy ma w niej ten sam udzia�. Tote� w prezentacji proces�w istotnych w dziejach Anglii - politycznych, gospodarczych i spo�ecznych - chodzi tutaj nie tylko o pokazanie ich cech odr�bnych, w�asnych, ale i ludzi co je kszta�towali, sami si� przy tym zmieniaj�c. To co w�asne, istotne, przejawia si� na co dzie� w nastawieniach wewn�trznych do spraw wielkich i ma�ych. Suma tych nastawie� w cz�owieku to w du�ym stopniu on sam, historycznie, cho�by o tym nie wiedzia�. Gdy we�miemy np. stosunek Polaka do wojska lub do wykszta�cenia, a stosunek Anglika do tych samych spraw, zobaczymy - je�li potrafimy to dostrzec - olbrzymi� r�nic�. To s� w�a�nie owe zasadnicze kulturowe tre�ci w nastawieniach wewn�trznych, kt�re uformowa�a historia. ' Jest ich znacznie wi�cej, a w ich poznaniu i rozumieniu winna w�a�nie pomaga� historiografia. Sprawa jest o tyle wa�na, �e Polacy po wielkim zwyci�stwie w najstraszliwszej z wojen, w swoim odrodzeniu powojennym stali si� na- 10 rodem i pa�stwem nowoczesnym, jednym z przoduj�cych tak pod wzgl�dem ustroju, jak osi�gni�� materialnych. Dojrzewanie kulturalne zale�y jednak od r�nych proces�w, a jednym z jego przejaw�w jest znajomo�� innych kraj�w i kultur - nie ta powierzchowna, syntetyczna i szablonowa, lecz solidna, pewna siebie i g��boka. Ot� nasza polska niepewno�� siebie w tym zakresie, mimo tych olbrzymich osi�gni�� materialnych i spo�ecznych, przejawia si� do�� charakterystycznie w jednym z naszych nastawie� wewn�trznych: do tego co o nas my�l� obcy, i do nich samych. Niewa�ne, co my my�limy o nich (bo to wymaga wiedzy!), tylko w�a�nie co oni o nas. Zauwa�alne jest to w prasie, radio i telewizji, przejawia si� tak�e w literaturze, i ��czy si� w spos�b nieprzyjemny ze stosunkiem jakby zale�no�ci od tego co obce, "dewizowe", "warto�ciowsze". Jest takich przyk�ad�w wi�cej. Tu wystarczy zwr�ci� uwag�, je�li chodzi o znajomo�� Anglii, na poczucie obco�ci, niemal egzotyki, z jakim podchodzi si� u nas na co dzie� do aktualnych spraw tego kraju, ju� nie m�wi�c o jego przesz�o�ci. Obecne jest to r�wnie� w literaturze przek�adowej, w opanowaniu j�zyka (odzwiercielaj�cego realia �ycia i obyczajowo��) i przyswajaniu go t�umaczeniami tak, �eby nie traci� swego ducha, lecz by� i dobr� polszczyzn�. Nie ulega chyba w�tpliwo�ci, �e jednym z zada� dziejopisarstwa w naszych czasach jest przyswajanie przesz�o�ci innych narod�w w taki spos�b, aby mo�na zrozumie� to, co w niej istotne i co stworzy�o tych ludzi takimi, jakimi byli i s�. Nie mo�na tego zrobi� w jednej ksi��ce. Ka�dy historyk, na szcz�cie, patrzy na przesz�o�� nie tak samo i ma inny zas�b wiedzy; tote� im bogatsza literatura w dany...
leopardg