2006_05___noc_swietojanska.pdf

Monety emisji 2006

Narodowy Bank Polski

Monety

Noc æwi«tojaÄska

Ð Polski rok obrz«dowy Ð

nomina¸

20 z¸

nomina¸

2 z¸

metal

Ag 925/1000 oraz

hologram

metal

stop CuAl5Zn5Sn1

stempel

zwyk¸y

stempel

lustrzany

ærednica

27,00 mm

ærednica

38,61 mm

masa

8,15 g

masa

28,28 g

wielkoæ emisji (nak¸ad)

1.000.000 szt.

wielkoæ emisji (nak¸ad)

65.000 szt.

Awers: Z prawej strony wizerunek or¸a ustalony dla god¸a

Rzeczypospolitej Polskiej. Poniýej napis: 20 / Zü. W centralnej

cz«æci oraz nad or¸em wizerunki dziewczt i ch¸opcw

taÄczcych przy ognisku, na tle stylizowanych liæci paproci.

U do¸u p¸kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz

oznaczenie roku emisji: 2006. Pod lew ¸ap or¸a znak

mennicy: .

Awers: Wizerunek or¸a ustalony dla god¸a Rzeczypospolitej

Polskiej, po bokach or¸a oznaczenie roku emisji: 20-06, pod

or¸em napis: Zü 2 Zü, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA,

poprzedzony oraz zakoÄczony szeæcioma pere¸kami. Pod lew

¸ap or¸a znak mennicy:.

Ð w

Rewers: Wizerunek taÄczcej dziewczyny trzymajcej w d¸oni

wianek z kwiatw. U do¸u stylizowane liæcie paproci. U gry

p¸kolem napis: NOC åWI¢TOJAÁSKA.

Rewers: W centralnej cz«æci hologram przedstawiajcy

stylizowany wizerunek kwiatu paproci, zmieniajcy kolory

w zaleýnoæci od kta patrzenia. W otoku na tle ozdobnego

reliefu stylizowane wizerunki dwch skrzatw, u do¸u p¸kolem

napis: NOC åWI¢TOJAÁSKA.

Na boku: Oæmiokrotnie powtrzony napis: NBP, co drugi

odwrcony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Projektant awersu: Ewa Tyc-KarpiÄska

Projektant rewersu: Robert Kotowicz

Projektant monety: Robert Kotowicz

Monety zosta¸y wyprodukowane w Mennicy Polskiej SA

w Warszawie.

Sk¸ad i druk: Drukarnia NBP

Ð w

Monety emisji 2006

W dniu 25 maja 2006 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu

monety ãNoc æwi«tojaÄskaÓ, o nomina¸ach:

¥ 20 z¸ Ð wykonan stemplem lustrzanym w srebrze,

¥ 2 z¸ Ð wykonan stemplem zwyk¸ym w stopie Nordic Gold.

Ð w¸asnor«cznie upleciony z sezonowych zi¸ i kwiatw, przymocowany

do deseczki, oæwietlony przylepion w ærodku, p¸onc æwieczk

i p¸yncy noc z nurtem wodnym, by¸ nie tylko atrybutem rýnych

dziewcz«cych wrýb mi¸osnych. Stawa¸ si« rwnieý darem dla wybranego

ch¸opca, znakiem oddania i mi¸oæci. A gdy ch¸opiec nie waha¸ si« skoczy

do wody i wy¸owi¸ wianek, deklarowa¸ odwzajemnione uczucie

i poýdanie, a czasem takýe powaýniejsze ma¸ýeÄskie zamiary.

W noc æwi«tojaÄsk szczeglnych w¸aæciwoæci ochronnych, ýyciodajnych,

czarodziejskich i oczyszczajcych nabiera mia¸ ogieÄ. Na polach,

wygonach, wzgrzach, polanach leænych i nad wodami rozpalano

wi«c wielkie ogniska, zwane sobtkami lub palinockami. Rozpa-

lajcy je m¸odzieÄcy zawsze krzesali iskr« deskami (jest to stara

technika rozpalania ognia przez tarcie).

Wok¸ sobtek taÄczy¸y noc bia¸o ubrane dziewcz«ta, w wiankach

na g¸owie, przepasane zielem bylicy. Ten malowniczy zwyczaj

uwieczni¸ w XVI wieku Jan Kochanowski, poæwi«cajc mu poemat

PieæÄ æwi«tojaÄska o sobtce. Pozostawi¸ w nim takýe przekaz

o uznanych w¸aæciwoæciach ochronnych ognia æwi«tojaÄskiego, piszc:

bylica pio¸unowa, uwaýana za pot«ýny amulet i niezawodny ærodek

przeciwko czarownicom, czarom, chorobom i kaýdemu z¸u. Kobiety

przepasywa¸y si« ni w noc æwi«tojaÄsk, pali¸y w ogniskach, zaszywa¸y

j sobie w obr«by spdnic i nosi¸y przez ca¸y rok. Prcz tego p«ki bylicy

rzucano na dachy, wieszano na æcianach domw i stajen, wk¸adano

do poæcieli rodzcym, stosowano do okadzania chorych ludzi i zwierzt.

Podobne dzia¸anie i zastosowanie mia¸y ruta, dziewi«ciornik i ¸opian,

ktrym wraz z poæwi«conymi w koæciele ga¸zkami leszczyny, lipy

i klonu majono domy na powitanie lata oraz wbijano w skiby zagonw

na dobry wzrost i urodzaj zboýa i warzyw, a takýe przeciwko burzom

i gradobiciom mogcym zagrozi uprawom. W wigili« æw. Jana zbierano

takýe rýne zio¸a sprawdzone w domowym lecznictwie, przede

wszystkim dziurawiec, zwany zielem æwi«tojaÄskim, pio¸un, macierzank«,

biedrzeniec, kwiaty czarnego bzu, kopytnik, rosiczk« i wiele innych.

Do najbardziej znanych i powszechnie stosowanych æwi«tojaÄskich

roælin mi¸oæniczych naleýa¸ nasi«rzal. Za dnia dziewcz«ta wyszukiwa¸y

jego krzaczki, rosnce zwykle na obrzeýach polan leænych, a o p¸nocy

rozebrane do naga, skpane w nocnej rosie, zrywa¸y go wypowiadajc

znane w ca¸ej Polsce zakl«cie:

NOC åWI¢TOJAÁSKA

Jest to najkrtsza w cigu roku noc (w porze letniego przesilenia

s¸oÄca), z 23 na 24 czerwca, przypadajca w wigili« æw. Jana Chrzci-

ciela. W tradycji polskiej nazywana jest noc æwi«tojaÄsk (od imienia

æwi«tego), palinock lub sobtk (od zapalanych wieczorem i noc

ogni obrz«dowych zwanych niegdyæ sobtkami), kupalnock, kupalnic,

kupa¸ (by moýe od imienia pogaÄskiego boýka Kupa¸y, od nocnych

kpieli, rus. kupatÕ = kpa si«; od imienia Kupa¸a lub Kupa¸o, jak

na wschodnich rubieýach Polski zwano æw. Jana Chrzciciela, ktry

chrzci¸ ludzi zanurzajc ich, czyli kpic w wodzie).

Uroczystoæci nocy æwi«tojaÄskiej zwizane s z archaicznymi

obrz«dami powitania lata, dotyczcymi kultu s¸oÄca i si¸ przyrody

oraz z oczyszczajcymi rytua¸ami ognia i wody, a takýe towarzyszcymi

im obrz«dami rolniczymi i obrz«dami mi¸oæci i p¸odnoæci, ktre

zgodnie z dawnymi wierzeniami i obyczajem odbywa¸y si« w czas

przesilenia letniego, a wi«c w porze wielkiego æwiat¸a, d¸ugo

æwieccego s¸oÄca, rozkwitu przyrody i ýycia. Przed przyj«ciem

chrzeæcijaÄstwa obrz«dy takie i rytua¸y by¸y znane i praktykowane

prawie w ca¸ej Europie. Pniej zaæ powizane zosta¸y z kultem

wielkiego æwi«tego Koæcio¸a Jana Chrzciciela i kalendarzem æwit

koæcielnych.

Mimo to liczne relikty odwiecznych wierzeÄ i obrz«dw powitania

lata przez ca¸e stulecia trwa¸y w polskich, zw¸aszcza ludowych,

obchodach nocy æwi«tojaÄskiej, a otoczka chrzeæcijaÄska tych

obchodw by¸a bardzo nik¸a. Powszechnie wierzono, ýe w t« dziwn,

krtk i tajemnicz noc dziej si« cuda: ziemia otwiera si« i ukazuje

ukryte skarby; czarodziejskich w¸aæciwoæci nabieraj woda, ogieÄ,

ýar z ogniska, a takýe roæliny, a juý zw¸aszcza zio¸a lecznicze i roæliny

sprowadzajce mi¸oæ. Wierzono, ýe ja¸owa zwykle papro o p¸nocy

na chwil« zakwita, a jej wielki i pi«kny, æwieccy w nocy kwiat ma

niezwyk¸ moc.

Jednym z najwaýniejszych atrybutw i jednoczeænie symboli ludowych

obchodw æwi«tojaÄskich by¸a woda. W ca¸ej Polsce obowizywa¸

zwyczajowy zakaz kpieli w wodach rzek, strumieni i jezior przed

24 czerwca i noc æwi«tojaÄsk. Wczeæniejsza kpiel mog¸a grozi

utoni«ciem, porwaniem przez boginki wodne, duchy topielcw,

ukszeniem wodnego gada, rýnymi chorobami. Dopiero woda

ãochrzczonaÓ przez æw. Jana, ãogrzmianaÓ podczas czerwcowych

burz i deszczw (nazywanych æwi«tojaÄskimi) ogrzana i oczyszczona

odbitym w niej za dnia æwiat¸em s¸onecznym by¸a bezpieczna

i nabiera¸a ýyciodajnych mocy: dawa¸a si¸«, zdrowie, urod« i powab,

leczy¸a, g¸wnie choroby skry i nawet op«tanie; wspomaga¸a praktyki

mi¸osne. W ca¸ej Polsce powszechny by¸ zwyczaj kpieli, zanurzania,

brodzenia w wodzie w noc æwi«tojaÄsk lub tarzania si« nago

po zroszonej trawie, w nocy i bez æwiadkw, co niekiedy czyni¸y

spragnione mi¸oæci dziewcz«ta.

Sta¸ym elementem obchodw æwi«tojaÄskich by¸o takýe puszczanie

wiankw na wod« przez zakochane panny. Wianek (symbol dziewictwa)

ãPi«kna nocy ýycz pogody,

BroÄ wichrw inag¸ej wody...

Tak to nam matki poda¸y,

Samy takýe drugich mia¸y,

ûe nadzieÄ æwi«tego Jana

Zawdy sobtka palana...Ó

Nasi« rzele rw« ci« æmiele,

Pi«ci palcy, szst d¸oni,

Niech si« ch¸opcy zamn goni.

W æwi«tojaÄskich zabiegach mi¸osnych stosowany bywa¸ takýe

popularny lubczyk, ktry zakochane dziewczyny dodawa¸y ch¸opcom

do wdki, aby wzbudzi ich nami«tnoæ.

W obchodach æwi«tojaÄskich najwaýniejszy by¸ jednak kwiat paproci

Ð kwiat, ktry istnieje tylko w legendzie, podaniach, baæniach.

W rzeczywistoæci bowiem papro nie kwitnie. Ten mityczny kwiat,

zachwycajcy barw i blaskiem, purpurowy, b¸«kitny lub z¸ocisty,

ktry w noc przesilenia letniego mia¸ zakwita w leænych ost«pach,

w trudno dost«pnych uroczyskach dok¸adnie o p¸nocy i na jedn

tylko chwil«, zgodnie z legend mia¸ posiada niezwyk¸ moc czaro-

dziejsk. Szukano wi«c kwiatu paproci w noc æwi«tojaÄsk, wierzc

ýe temu, kto go znajdzie, umiej«tnie zerwie i zdo¸a zabra ze sob,

przyniesie szcz«æcie w mi¸oæci, niezwyk¸ mdroæ, wielkie bogactwo,

wskaýe drog« do ukrytych w ziemi skarbw, zapewni powodzenie

we wszystkich przedsi«wzi«ciach, a nawet dar jasnowidzenia, a gdy

zajdzie taka potrzeba Ð niewidzialnoæ. Odnale i zdoby kwiat

paproci mogli jednak wy¸cznie ludzie wielkiej odwagi i prawoæci,

poddawani najpierw ci«ýkim prbom i gdy pokonali zwyci«sko rýne,

niebezpieczne przeszkody.

W polskiej i takýe europejskiej tradycji legendarny kwiat paproci

sta¸ si« wi«c najwaýniejszym i najbardziej wyrazistym symbolem

obchodw æwi«tojaÄskich i wszystkich cudw æwi«tojaÄskiej nocy.

Wed¸ug najdawniejszych wierzeÄ ogieÄ æwi«tojaÄski mia¸ bowiem

ob¸askawia ýywio¸y, deszcz, burz« i huragany. Mia¸ takýe p¸oszy

i odp«dza czarownice, zw¸aszcza jeæli pali¸y si« w nim zio¸a (przede

wszystkim bylica i pio¸un), ktrym przypisywano w¸aæciwoæci

czarodziejskie.

Ksi«ýa starali si« zwalcza palenie sobtek, nocne zabawy i swobodne,

erotyczne zachowania m¸odzieýy, na ktre w t« jedn w roku noc

zezwala¸y tradycja i obyczaj, widzc w nich, nie bez pewnej racji,

pozosta¸oæ praktyk pogaÄskich. Zamiast tego starano si« nak¸oni

wiernych do poboýnoæci i praktyk religijnych ku czci æwi«tego m«ýa

Jana. Mimo to kaýdego roku przy nocnych ogniskach zbiera¸y si«

gromady ludzi, g¸wnie m¸odych: panien i kawalerw, ale takýe i osb

doros¸ych: dojrza¸ych m«ýczyzn i zam«ýnych kobiet, ktre Ð podobnie

jak dziewcz«ta Ð przepasywa¸y si« bylic, wierzc, ýe ochroni je

od chorb, blw krzyýa i koæci, zw¸aszcza podczas zbliýajcej si« ci«ýkiej

pracy przy sianokosach i ýniwach, zapewni im p¸odnoæ i lekkie porody.

Tworzc krg wok¸ ogniska, kobiety ze æpiewem wrzuca¸y w p¸omienie

p«czki ziela.

Do sta¸ego repertuaru spotkaÄ i zabaw sobtkowych naleýa¸y skoki

przez ognisko, ktrymi nad ranem popisywali si« ch¸opcy, pragnc

wzbudzi podziw obecnych na sobtce dziewczt. I by¸ to niewtpliwie

waýny, utrwalony w tradycji, element zalotw. Prcz tego udany,

wysoki skok przez ogieÄ wrýy¸ gorc, odwzajemnion, szcz«æliw

mi¸oæ i szybki ælub.

Wed¸ug wierzeÄ ludowych, w noc æwi«tojaÄsk szczeglnej mocy

leczniczej, czarodziejskiej i afrodyzyjnej (erotycznej) nabiera¸y roæliny.

Mia¸y wi«c szerokie i rýnorodne zastosowanie w praktykach

magicznych. Najwaýniejsza wærd nich by¸a, wspominana juý wczeæniej,

Barbara Ogrodowska

PaÄstwowe Muzeum Etnograficzne wWarszawie

Wszystkie monety emitowane przez NBP s prawnym ærodkiem

p¸atniczym w Polsce.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: