9 - Sejm RP.doc

SEJM RP

9.1. Pozycja prawno-ustrojowa Sejmu RP.

„Pat legislacyjny” – sytuacja, która stała się kulminacją w procesie ustawodawczym, kiedy to X kadencja Sejmu i I kadencja Senatu charakteryzowały się pasmem konfliktów.

W konstytucji z  1997 r. legislatywa nadal pozostaje dwuczłonowa i składa się z  Sejmu i Senatu( izby te obradują pod przewodnictwem Marszałka Sejmu , lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu) W konstytucyjnie przewidzianych przypadkach działają jako Zgromadzenie Narodowe (ZN).- art.114.ust.2.  Sejm stał się obok Senatu już w Małej Konstytucji z 1992r.( A Konstytucja z 1997 ten stan utrwala)  jednym z dwóch równorzędnych ustrojowo (gdy chodzi o charakter nie zaś o zakres kompetencji – ten jest dla Sejmu znacznie szerszy niż dla Senatu) ogniw jednej z trzech władz, tj. władzy ustawodawczej.

    Art. 103 Konstytucji z 1997 r. zapewnia z kolei niepołączalność ( tzw.: incompatibilitas) mandatu poselskiego z senatorskim. Ponadto także każdego z tych mandatów nie można łączyć obecnie z funkcjami :

·         Prezesa NBP

·         Prezesa NIK

·         Rzecznika Praw Obywatelskich

·         Rzecznika Praw Dziecka

           (i ich zastępców!)

·         Członka Rady Polityki Pieniężnej

·         Członka KRRiTv

·         Ambasadora

·         Z zatrudnieniem  w Kancelariach Prezydenta RP, Sejmu, Senatu, a także  w administracji rządowej

Wyjątek !!! ( w Konstytucji )dla członków Rady Ministrów oraz sekretarzy stanu w administracji rządowej. ALE! Regulamin Sejmu zabrania im bycia członkiem komisji sejmowej, która jest organem kontroli sejmowej.( w przeciwnym razie minister stawałby się „sędzią we własnej sprawie”)

Ale mamy także możliwość innych przypadków zakazu łączenia mandatów przedstawicielskich z funkcjami publicznymi. Zawarte  są one w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora. Zabrania ona w okresie wykonywania tychże mandatów równoczesnego wykonywania pracy npdst. Stosunku pracy w Biurach: TK,RPO,KRRiTv oraz Krajowym Biurze Wyborczym, w NIK-u , w Państwowej Inspekcji Pracy, w administracji samorządowej ( z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru)

Ponadto Konstytucja w art.103.ust.2  wprowadza zdecydowany zakaz sprawowania mandatow przedstawicielskich  przez:

Sędziów

Prokuratorów

Urzędników służby cywilnej

Żołnierzy  w czynnej służbie wojskowej            

Funkcjonariuszy policji

Służb ochrony państwa

Winni oni na czas pełnienia mandatu opuścić swoje stanowiska,wystąpić ze służby.

Tak samo senatorowie i posłowie nie mogą pracować w roli sędziego, prokuratora czy pracownika administracyjnego sądu , czy prokuratury.( zasada tzw.: twardej apolityczności określonych zawodów)

Uzupełnieniem tej reguły może być przepis(art. 107 Konstytucji) zabraniający przedstawicielom Narodu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania tego majątku. Istnieje możliwość pociągnięcia posła lub senatora do odpowiedzialności przed Trybunałem stanu za naruszenie tegoż zakazu.( w takiej sytuacji orzeka on o pozbawieniu mandatu) Posłowie i senatorowie zobowiązani są (wg.  Ustawy o warunkach wykonywania mandatu posła i senatora)  do składania  szczegółowych oświadczeń o stanie majątkowym przy obejmowaniu mandatu.  Analiz takich oświadczeń, w tym ich porównywania , będą dokonywać w Sejmie dopuszczona we wrześniu 1997 przez Regulamin Komisja Etyki Poselskiej  (musi być w związku z tym prowadzony przez Marszałków obu izb jawny i raz w roku podawany do publicznej wiadomości tzw. : Rejestr Korzyści i majątkowych oświadczeń , a w Senacie- Komisja Regulaminowa, Etyki i Spraw Senatorskich.)

Sejm wraz z Senatem stanowią obecnie jedyne ograny przedstawicielskie w RP, które posiadają przywilej bezpośredniej reprezentacji podmiotu władzy suwerennej, czyli Narodu. 

Konstytucja z 1997r. utrzymała model dwuizbowości zróżnicowanej (dwuizbowości niesymetrycznej). Daje on szersze możliwości działania Sejmowi , aniżeli Senatowi, zwłaszcza w zakresie kreowania i kontroli rządu(choć nie tylko), w których to dziedzinach Sejm posiada własne kompetencje, nie przysługujące w ogóle Senatowi.

Istnieje także sfera uprawnień wspólnych obu izb, np.:  w zakresie powoływania Rzecznika Praw Obywatelskich i Prezesa NIK.( uchwały Sejmu w tych sytuacjach mają moc, o ile wyrazi na decyzje w nich zawarte zgodę Senat.) Ale przede wszystkim Sejm dzieli z Senatem wykonywanie funkcji ustrojodawczej i ustawodawczej (art. 95 Konstytucji- „ Władzę ustawodawczą w RP sprawują Sejm i Senat”) . Obie izby parlamentu stały się praktycznie jedynymi organami państwa dysponującymi pełnym imperium w zakresie ustawodawstwa. ( f. ustawodawcza Sejmu i Senatu jest zatem niemal nieograniczona)  Jedyny wyjątek stanowi czas stanu wojennego , kiedy to Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy, jednak rozporządzenia takie podlegają obecnie zatwierdzeniu Sejmu na najbliższym posiedzeniu.

Wybory do Sejmu

Obowiązująca Konstytucja nadal utrzymuje, że składa się on  z 460 posłów  wybieranych w wyborach powszechnych,  równych,  bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. ( wybory senackie pozbawione przymiotnika –WOLNE;])

!Sejm staje się izbą o wybitnie politycznym charakterze

!Sejm jest organem kadencyjnym

Kadencja Sejmu

Trwa 4 lata( obecnie: liczy się od dnia zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji)

Kadencja jest to więc okres trwania pełnomocnictw Sejmu , czyli konstytucyjnie  określony czas na jaki został on wybrany , w którym w składzie określonym decyzją elektoratu  w wyborach, będzie on mógł wypełniać  służące jemu funkcje.

Jak zawsze do tej pory po 1989r. Senat dzielić będzie los Sejmu , gdy ten sam skróci swoją kadencję, albo gdy uczyni to Prezydent RP, w okolicznościach, które dopuszcza ustawa  zasadnicza(art. 98ust.4)

Dlatego też wybory do obu izb odbywają się u nas także jednocześnie.

Na gruncie Konstytucji możemy wyróżnić „normalną” kadencję od tzw.: kadencji skróconej lub przedłużonej .

1)      KADENCJA „NORMALNA”

To inaczej pełna , nieprzerwana kadencja, którą w granicach ściśle określonych konstytucyjnie
( 4 lata od dnia zebrania się na pierwszym posiedzeniu, aż do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie w następnej kadencji) odbywa organ przedstawicielski. Pełna kadencja ma najczęściej miejsce w tych parlamentach, w których istnieje określona i wystarczająco silna większość stabilizująca scenę polityczną kraju.

2)      KADENCJA PRZEDŁUŻONA

To sytuacja, gdy okres pełnomocnictw izb  ulega przesunięciu poza konstytucyjnie zakreślone ramy 4 lat. Nie ulega wątpliwości, że ewentualne przedłużenie kadencji izb musiałoby być dopuszczane poprzez specjalnie uchwaloną ustawę konstytucyjną,  jednorazowo zawieszającą normę określającą czteroletnią kadencję izb, określającą późniejszy upływ kadencji w stosunku do terminu już wyznaczonego konstytucyjnie. Na gruncie Konstytucji z 1997r. przedłużenie kadencji nie jest w zasadzie dopuszczalne poza sytuacją z art. 228 ust.7. Przepis ten zakazuje odbywania wyborów w czasie trwania stanów nadzwyczajnych , oraz w czasie 90 dni po ich zakończeniu. Gdyby na taki czas natrafił upływ kadencji organów przedstawicielskich( Sejm i Senat), organów samorządu terytorialnego albo Prezydenta RP , kadencje tych organów ulegałyby ex constitutione odpowiedniemu przedłużeniu.

3)      KADENCJA SKRÓCONA

Niestety znana naszej Konstytucji(art.98 ust. 3-6) [ inaczej: „rozwiązanie izb parlamentarnych”]

Skrócenie kadencji może przyjąć na tle Konstytucji z 1997r. jedną z dwóch postaci decyzji.

* Może ono być rezultatem decyzji samego Sejmu i wtedy w istocie dochodzi do tzw. : samorozwiązania się Sejmu. (art. 98 ust.3 Konst.) Sejm musi podjąć taką uchwałę większością co najmniej 2/3 głosów  ustawowej liczby posłów ( a więc 307, bo liczonej od 460) Uchwała taka nie może jedynie zapaść na mocy art. 228 ust.7.(stany nadzwyczajne , patrzać wyżej ^! ;P) Poza tym może zapaść w każdym czasie , a decyzja w tym zakresie należy wyłącznie do Sejmu (chociaż w przypadku rozwiązania, jego los podzieli również Senat;] ni ma , że boli ot , co! )

*   Skrócenie kadencji może jednak też nastąpić na podstawie zarządzenia Prezydenta RP i wtedy winno się tak naprawdę mówić o rozwiązaniu Sejmu. Ma być ono wydane po obowiązkowym uzyskaniu przezeń opinii ( chociaż niewiążących) marszałków obu izb parlamentu, przy czym wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skróceniu ulega także kadencja Senatu. Skrócenie takie może mieć obowiązkowy, albo fakultatywny charakter.

Obligatoryjny charakter skrócenia kadencji Sejmu ma miejsce gdy po dwóch nieefektywnych etapach postępowania mającego na celu wykreowanie Rządu, Sejm nie będzie w stanie udzielić jemu votum zaufania większością głosów.( w takiej sytuacji ustrojodawca mówi stanowczo: „ Prezydent RP skraca kadencję…”)

Natomiast skrócenie będzie mieć fakultatywny charakter jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu. W takim razie Prezydent może( a więc nie musi!) zarządzić skrócenie kadencji Sejmu w ciągu 14 dni od zaistnienia konstytucyjnie określonej przesłanki( art.225)

       W następstwie skrócenia kadencji Prezydent RP zarządza wybory do obu izb parlamentarnych, przy czym wybory takie mogą się odbyć nie później niż w ciągu  45 dni od dnia podjęcia uchwały Sejmu o samorozwiązaniu się albo zarządzenia Prezydenta o skróceniu jego kadencji.

Pomimo skrócenia kadencji obie izby istnieją i działają, aż do dnia poprzedzającego pierwsze posiedzenie Sejmu nowej kadencji. Jest ważne , żeby Sejm dokończył w tym czasie te wszystkie sprawy , które uważa w sferze legislacyjnej za istotne, bowiem  w następstwie definitywnego upływu jego kadencji wszystkie projekty ustawodawcze nie doprowadzone do końca trybu ustawodawczego upadają wraz z nastaniem nowego Sejmu.  Zasadę zwyczajowego prawa konstytucyjnego, polegającą na rozpoczynaniu przez nowy Sejm prac ustawodawczych z tzw.: „pustym portfelem” legislacyjnym nazywamy zasadą dyskontynuacji prac ustawodawczych. Umożliwia ona nowemu Sejmowi pełne przejęcie odpowiedzialności za to i treść ustawodawstwa stanowionego w czasie trwania jego kadencji. Wspomniana zwyczajowa zasada dyskontynuacji prac ustawodawczych doznaje obecnie wyjątku na tle ustawy o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.

Podsumowanie.

Słowo kadencja bierze swe źródło od łacińskiego słowa „cadere”, tzn.: upadać. Wprowadzenie kadencyjności w przypadku organów jednoosobowych (np.: głowy państwa ) miało chronić obywateli przed ryzykiem zamiany rządów demokratycznych w rządy arbitralne, tj.: autorytarne, albo wręcz tyrańskie , czy dyktatorskie. Lordowi Acton przypisuje się słynny aforyzm, w myśl którego: „ każda władza demoralizuje, a władza absolutna demoralizuje w sposób absolutny”

9.2. Zakres kompetencji Sejmu.

Kompetencje:

1)      ustrojodawcze

2)      ustawodawcze

3)      kreacyjne

4)      kontrolne

5)      decyzyjne w niektórych sprawach polityki wew. i międzynarodowej

6)      wewnątrzoragnizacyjne

1) KOMPETENCJE USTROJODAWCZE

- udział Sejmu w procedurze zmiany Konstytucji. Co najmniej 1/5  ustawowej liczby posłów może wnieść projekt inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zmiany konstytucji. Sejm i Senat muszą przyjąć jednobrzmiący tekst ustawy w tym zakresie.  Sejm ustawę o zmianie Konstytucji uchwala większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeśli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy rozdziałów I, II, lub XII to uchwalenie to m.in.: 1/5 ustawowej liczby posłów może domagać się w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum  zatwierdzającego.( wniosek taki składa się na ręce Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłoczne przeprowadzenie takiego referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku)

2) KOMPETENCJE USTAWODAWCZE

-  wynikają one z faktu, iż Sejm pozostaje nadal wyrazicielem suwerennej władzy Narodu. Przejawiają się m.in.:

·         poprzez uchwalanie budżetu państwa

·         poprzez uchwalanie absolutorium z jego wykonania( znaczy budżetu ;P , patrzać  wyżej^)

·         poprzez aprobowanie programowych wystąpień premiera czyli expose

·         poprzez uchwalanie Rządowi na wniosek premiera wotum zaufania

·         poprzez uchwalanie Rządowi lub poszczególnym ministrom wotum nieufności

·         poprzez uchwalanie ustaw

·         poprzez wyrażanie upoważnienia na ratyfikację umów międzynarodowych.

Wszystko to są bowiem akty, w których postanowieniach mieści się program oraz kierunki realizacji polit. państwa, a Sejm będzie popierał i aprobował zawsze taką politykę, która jest zgodna z wolą większości parlamentarnej .!

3) KOMPETENCJE KREACYJNE

Dotyczą przede wszystkim kreacji Rady Ministrów(RM) tj.: sposobu jej powoływania i odwoływania.

( Tak ku pamięci;) : do 17 października 1992r premiera powoływał Sejm na wniosek Prezydenta, a RM również Sejm na wniosek jej prezesa. Ponadto Sejm miał prawo na wniosek Prezydenta, premiera, albo z własnej inicjatywy odwołać Rząd lub poszczególnych jego ministrów. W małej konstytucji z 1992r. – zmiany!  Prezydent ma przekazywać inicjatywę w tworzeniu Rządu w 4 pierwszych etapach do rąk Sejmu na przemian [ w razie niepowodzenia poprzednika])

Obecnie Konstytucja skraca postępowanie kreacji RM z 5 do 3 etapów , przy czym pierwszy etap należy, jak poprzednio, do Prezydenta RP, drugi do Sejmu, zaś trzeci ponownie do Prezydenta RP. W razie niepowodzenia procesu kreacyjnego w trzecim etapie Prezydent musi skrócić kadencję niezdolnego do twórczego działania Sejmu(art.155)

Konstytucja z 1997r.  nie zna też obecnie możliwości odwołania Rządu przez Sejm. Jedynym sposobem wpływania Sejmu w tej dziedzinie na Rząd jest instytucja wotum zaufania i tzw.: konstruktywne wotum nieufności ( wotum nieufności jest nie tylko sposobem umożliwiającym  Sejmowi realizowanie jego uprawnień kreacyjnych, ale też szczególnym sposobem następczej i uprzedniej kontroli ze strony Sejmu wobec funkcjonującego Rządu.)

Sejm ponadto :

·         posiada wyłącznie własne i bezpośrednie uprawnienia kreacyjne w stosunku do 4 z 9 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

·         wybiera spośród posłów 4 członków( na 24) do Krajowej Rady Sądownictwa

·         dokonuje wyboru, obecnie na 9 lat, 15 sędziów Trybunału Konstytucyjnego

·         oraz dwóch z-pców przewodniczącego i 16 członków Trybunału Stanu

·         wybiera także część( 1/3 – z 9) członków Rady i Polityki Pieniężnej

·         wybiera:

- członków Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej( IPN)

- Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

- członków Rady Polityki Pieniężnej

·         powołuje też Generalnego Inspektora Danych Osobowych

·         powołuje  i odwołuje Prezesa IPN( na wniosek Kolegium IPN) – za zgodą Senatu!          

·         powołuje i odwołuje Rzecznika Praw Dziecka- za zgodą Senatu!

Odebrano mu uprawnienie do powoływania i odwoływania I Prezesa SN na wniosek Prezydenta RP( dziś powołuje go na 6 lat Prezydent RP) . Jako kompetencję własną Sejmu, choć wykonywaną na wniosek Prezydenta RP utrzymała Konstytucja powoływanie na 6 lat Prezesa NBP, powoływanie Prezesa NIK za zgodą Senatu, która skutkuje tak jak weto stanowcze(absolutne), powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą Senatu, która także skutkuje jak weto stanowcze (absolutne) i ewentualne jego odwoływanie przez Marszałka Sejmu w ściśle określonych przypadkach.

4) KOMPETENCJE KONTROLNE

Źródłem uprawnień kontrolnych Sejmu wobec Rządu i administracji państwowej jest konstytucyjna zasada parlamentarnej( politycznej) odpowiedzialności Rządu przed Sejmem .

*Poza wotum nieufności Konstytucja dopuszcza ( jak niegdyś Mała Konstytucja) składanie przez posłów interpelacji i zapytań poselskich będących indywidualnymi środkami kontroli parlamentarnej Rządu i poszczególnych jego członków.

Interpelacja musi mieć formę pisemną , a odpowiedź na nią winna być udzielona w ciągu 21 dni. Gdy odpowiedź nie usatysfakcjonuje interpelującego może on wystąpić do Marszałka Sejmu o zażądanie dodatkowych wyjaśnień na piśmie.

Zapytania w sprawach jednostkowych mające formę pisemną i pytania w sprawach bieżących z kolei mają formę ustną, mogą być zgłaszane na każdym posiedzeniu Sejmu. Rozpatrzenie pytania polega na przedstawieniu treści pytania oraz na udzieleniu krótkiej odpowiedzi ustnej.( nie dłużej  niż 6 minut) Podczas jednego posiedzenia Sejmu nie można rozpatrzeć więcej niż 11 pytań.

Konstytucja, sama, wprost wyznacza premierowi i pozostałym członkom Rady Ministrów „ obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu” (sic!) – przez tę procedurę otworzyła się możliwość wprowadzenia także w Polsce tzw.:” parlamentarnej godziny pytań”, znanej w brytyjskiej Izbie Gmin , czy w niemieckim Bundestagu. Ta procedura wykorzystywana jest dla wyjaśniania przez Rząd zagadnień związanych z bieżącą polityką, natomiast w sprawach poważniejszych należałoby stosować, jak dotychczas procedury związane z interpelacjami i zapytaniami poselskimi.

*Komisja śledcza

Zarówno Konstytucja z 1997r. jak i Mk. Przewiduje możliwość powoływania przez Sejm komisji dla zbadania określonej sprawy  z prawem przesłuchiwania , w trybie kodeksu postępowania karnego, osób przez nią wezwanych ( tzw.: parlamentarne komisje śledcze) Sejm powołując takie komisje ma obowiązek określenia  celu zasad i trybu ich działania.

*Absolutorium

Wreszcie Sejm ( i tylko on) dysponuje wobec Rządu bardzo poważnym środkiem kontrolnym w postaci prawa oceny wykonania wykonania ustawy budżetowej  oraz uzyskania informacji o stanie zadłużenia państwa. Temu prawu odpowiada również obowiązek Rady Polityki Pieniężnej przedstawiania do wiadomości Sejmu założeń polityki pieniężnej (wyartykułowany w nowej Konstytucji)

Ocena wykonania ustawy budżetowej winna nastąpić w ciągu 90 dni ( 3 m-ce – dotąd tylko 2 m-ce) od dnia przedłożenia sprawozdania, a jej formalnoprawnym wyrazem jest uchwała w przedmiocie absolutorium podjęta obecnie na wniosek Sejmowej Komisji Finansów Publicznych, po wysłuchaniu opinii NIK, przedstawionej przez jej Prezesa. O ile Mała konstytucja z 1992r. jednoznacznie przesądzała, że nieotrzymanie absolutorium musi skutkować podaniem się do dymisji  przez Rząd, o tyle takiej samej dyspozycji nie znajdujemy już w Konstytucji. Nie przewiduje ona bowiem automatyzmu dymisji Rządu w razie podjęcia przez Sejm uchwały o nieudzieleniu absolutorium.

* „Sejm sprawuje kontrolę nad Rządem w zakresie określonym przepisami Konstytucji u ustaw”                      ( art. 95. ust.2) !!!

* Pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjnej

Sejm ma prawo do stawiania przed Trybunał Stanu najwyższych urzędników państwowych ( z wyjątkiem Prezydenta RP), w przypadku zawinionego przez nich naruszenia Konstytucji albo ustawy w zakresie swego urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem.

*Sejm ma także wyrażać zgodę na przedłużenie przez Prezydenta stanu wyjątkowego , na okres nie dłuższy niż 60 dni, jeśli trwa zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

*Sejm także wyraża zgodę na przedłużenie stanu klęski żywiołowej wprowadzonej przez Radę Ministrów na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej w celu ich usunięcia .

W czasie trwania stanów wyjątkowych i w ciągu 90 dni po ich zakończeniu , kadencja Sejmu nie może być skrócona, a jego pełnomocnictwa ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. W tym czasie nie mogą być też zmieniane : Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego , ustawa o wyborze Prezydenta RP oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.

*Wniosek do TK

Marszałkowie obu izb parlamentarnych otrzymali prawa do wystąpienia z wnioskami w sprawie stwierdzenia zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.

...