Zaopatrzenie_Ortopedyczne_-_Tadeusz_Mysliborski.pdf

Dr med. Tadeusz Myśliborski

Zaopatrzenie ortopedyczne

(protetyka i ortotyka)

Podręcznik dla Wydziału Biomechaniki

Medycznego Studium Zawodowego

Wydanie IV uzupełnione

BIBLIOTEKA

Warszawa 1985

Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich

Podręcznik dla średnich szkół medycznych, zatwierdzony przez Centrum Doskonalenia

Nauczycieli i Średnich Kadr Medycznych pismem nr CD.-022/38/84 z 24 VIII 1984 r.

) Copyright by Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1985

Spis treści

i. Narząd ruchu, jego struktura i funkcja

II. Protetyka i ortotyka kończyn dolnych

Redaktor Teresa Leżańska

Redaktor techniczny Ilona Kalinowska

Korektor Andrzej Arustowicz

Bicmechaniczne podstawy funkcji podpórczej i lokomocyjnej

Stabilizacja kończyn w obciążeniu

Zachowanie równowagi

Chód po płaszczyźnie poziomej

Amputacje w obrębie kończyny dolnej

Projekt okładki Marian Gostyńskt* 1

Kikut poamputacyjny

Pielęgnacja kikuta

Protezy kończyny dolnej

Protezowe zaopatrzenie kikuta stopy

Protezowe zaopatrzenie kikuta golem

Zaopatrzenie protezowe kikuta nda

3 3

Stabilizacja miednicy podczas obciążania prote z y

3 5

Funkcja podpórczo-ruchowa protezy uda

Utrzymanie protezy na kikucie

Zaopatrzenie protezowe w przypadku całkowitej ampuLacji kończyny . .

Konserwacja protez kończyny dolnej

Zaopatrzenie

protezowe

dzieci

Zaopatrzenie protezowe u osób w wieku podeszłym

Zaopatrzenie

ortotyczne

kończyny

dolnej

Ortotycrae zaopatrzenie stopy

Części składowe normalnego obuwia

Obuwie na stopę prawidłową

Specjalne uzupełnienia normalnego obuwia

Obuwie profilaktyczne

Obuwie korygujące zniekształcenia stóp

Obuwie dostosowane do zniekształcenia

Obuwie wyrównujące skrócenie kończyn

•. . . . 61

Ocena wykonanego obuwia

Zadania ortotyki w leczeniu wad wrodzonych

6 *

Zadania ortotyki w niedomodze strukturalnej kończyny

ISBN 83-200-0983-9

Zadania

ortotyki

dysfunkcji

zespołu

motorycznego

Zadania ortotyki w zaburzeniach funkcji po uszkodzeni rdzenia kręgowogo

Zadania ortotyki w porażeniach połowiczych

Zadania ortotyki w dziecięcym porażeniu mózgowym . . . . . . .

Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1935

Wydanie IV. Nakład 10 000+2ZS egt. Objstoić ufc. wjd. 10.8 — B.7S arŁ. druk.

v orudnJu 1981 r. podpUłóo do druku I druk ukonciaao w p«idxieinil»

1985 [. Zamówieni, nr 1038-K-SŁ K-JO

Cieszyńska Drukarnia Wydawnicza

IIL Protetyka 1 ortotyka kończyn górnych

Charakterystyka funkcjonalna kończyny gó r ne j

Anatomia funkrjon-ilaa kończyny górnej

Amputacje w obrębie kończyn górnych

Źródła energii ruchowej w protezach kończyn górnych . . . 101

Czynne przyrządy chwytne i uchwyty bierne .... .105

Uchwyt stawu nadgarstkowego protezy log

Protezowy sław łokciowy 108

Lej kikutowy protezy 113

Zawieszenia i układy sterujące , . 117

Problemy protezowania kończyn górnych w złożonym kalectwie 126

Zaopatrzeni!' protezowe vi dzieci ... 127

Zasady oceny protez kończyny górnej .... ... 128

Zaopatrzenie ortotyczne kończyny górnej 130

Stabilizacja struktur anatomicznych ..,..,. . , ... 131

Kontrolowana korekcja ontolyczna , . 133

Kontrola ruchów przy wybiórczej niedomodze układu motoiyczn^yo . . . 135

Substytucja orlolyczna itinkcji ruchowej kończyny górnej

Narząd ruchu, jego struktura

i funkcja

131}

Jedną z podstawowych funkcji ustroju ludzkiego jest ruch. Umożliwia

on człowiekowi dokonywanie zmian położenia ciała, przemieszczania

siej w przestrzeni (chód, skoki, podciąganie się na rękach, pływanie itp.},

wykonywanie wielu czynności, związanych z zachowaniem ważnych dla

ży/Cia funkcji biologicznych, z wykonywaną pracą, z dostosowywaniem

środowiska do potrzeb człowieka. Realizujący te funkcje złożony układ

ruchowy, zwany też narządem ruchu, obejmuje struktury kostne i mięś

niowe kręgosłupa oraz kończyn, a więc praktycznie większą część ciała.

Wykazuje on wysoki stopień integracji z innymi ważnymi dla życia ukła

dami, a w szczególności z ośrodkowym układem nerwowym, sprawują

cym w tym związku funkcje nadrzędne.

Dlatego tez należy rozpatrywać narząd ruchu nie tylko jako wieloczło

nowy układ mechaniczny, dysponujący wieloma stopniami swobody ru

chów w stawach, lecz jako złożony zespół elementów podpórczych i ru

chowych, sterowany, kontrolowany i koordynowany przez ośrodkowy

układ nerwowy oraz zależny energetycznie od wydolności układu krą-

żeniowo-oddechowego.

Do wywołania pojedynczego, prostego ruchu konieczne jest współ

istnienie dwóch sprawnych elementów anatomicznych: mięśnia zdolnego

do skurczu pod wpływem impulsu ze strony neuronu ruchowego oraz

układu dźwigniowego, przetwarzającego ten skurcz na efektywny ruch.

Najprostszy układ dźwigniowy stanowią dwie kości długie połączone

stawem (para kinematyczna). Układ kostno-stawowy składa się z wielu

par kinematycznych, tworzących łańcuchy kinematyczne. Poddawane

działaniu sił mięśniowych oraz sił zewnętrznych, umożliwiają one pod

parcie masy ciała w pozycji pionowej, przemieszczanie jej w przestrzeni

oraz wykonywanie licznych prostych i złożonych czynności. Układ ko

stny tworzy też rusztowanie dla tkanek miękkich, nadaje proporcje i okre^

śla kształt ogólny ciała, a ponadto stwarza osłonę ważnym dla życia na

rządom wewnętrznym.

Tkanka kostna posiada zdolności regeneracyjne, umożliwiające jej

zrost i przebudowę strukturalną po przebytych złamaniach oraz zabie

gach operacyjnych. Struktura beleczkowa kości może ulegać wzmocnie-

IV. Zaopatrzenie ortotyczne kręgosłupa

139

Budowa i funkcja kręgosłupa

139

Zaopatrzenie ortotyczne szyjnego odcinka kręgosłupa

142

Zaopatrzenie ortotyczne plersiowo-lgdżwiowego odcinka kręgosłupa . . .

144

Gorsety stabilizujące i odciążające

, . .

1 45

Stabilizacja i OtlGiąfenie lędźwiowego odcinka kręgosłupa

1 47

Ortotyczne wspomaganie czynnej korekcji kręgosłupa

148

V. Wózki inwalidzkie i pojazdy specjalnie dostosowane

. . 152

VI. Tryb przyznawania zaopatrzenia ortopedycznego

154

niu pod wpływem stale działających na nią obciążeń oraz zanikowi na

skutek bezczynności. Na kształt zewnętrzny kości, uwarunkowany ge

netycznie, mogą mieć wpływ czynniki zewnętrzne, jak też czynniki we

wnętrzne {urazy, zaburzenia wydzielania wewnętrznego oraz gospodarki

mineralnej). Kość najbardziej podatna jest na odkształcenie w okresie

intensywnego wzrostu. Wynika stąd łatwość strukturalnego utrwalania

się zniekształceń wrodzonych, statycznych itp. oraz możliwość wpływa

nia na ich korekcję bez ingerencji chirurgicznej.

Miejsca ruchomych połączeń poszczególnych ogniw szkieletu, otoczo

ne torebką łącznotkankową oraz wzmocnione silnymi pasmami więzadeł,

nazywamy stawami wolnymi. Powierzchnie nasad kostnych tworzących

staw są pokryte warstwą chrząstki szklistej. Jej zadaniem jest dokładne,

wzajemne dopasowanie powierzchni stawowych, najkorzystniejsze roz

łożenie obciążeń działających na te powierzchnie oraz zmniejszenie sity

tarcia. Na obniżenie siły tarcia ma też wpływ wydzielany przez komórki

błony wewnętrznej torebki płyn maziowy, zwilżający powierzchnie sta

wowe i ułatwiający ich wzajemny ruch. Spełnia on również rolę odżyw

czą dla pozbawionej unaczynienia tkanki chrzestnej.

Mechaniczna rola torebki stawowej oraz wzmacniających ją więza

deł polega na utrzymaniu zwartości stawu podczas jego aktywności ru

chowej oraz na biernym ograniczaniu niekorzystnych dla jego funkcji

ruchów. Tak więc np. torebka stawowa oraz więzadła stawu kolanowego,

zapewniając zwartość elementów składowych stawu podczas obrotowo-

-poślizgowego ruchu zginania i prostowania kolana, ograniczają możli

wość jego przeprostu w płaszczyźnie strzałkowej oraz ruchy boczne

w płaszczyźnie czołowej. Ułatwia to znacznie czynną kontrolę mięśniową

kolana podczas stania i chodzenia.

Podstawową jednostką napędu poruszającego struktury bierne par

kinematycznych (elementarnych układów dźwigniowych narządu ruchu)

jest zespół motoryczny. Składa się on z mięśnia szkieletowego, mające

go swe przyczepy na obu kościach tworzących parę kinematyczną oraz

z zespołu komórek ruchowych rdzenia kręgowego, których aksony two

rzą gałązkę nerwu ruchowego zaopatrującego dany mięsień.

Mięsień szkieletowy składa się z licznych wydłużonych komórek mięś

niowych, posiadających zdolność osiowego kurczenia się pod wpływem

impulsów dochodzących z ośrodkowego układu nerwowego. Pojedynczy

skurcz dowolny zachodzi pod wpływem impulsu wysyłanego z koro

wych ośrodków ruchowych mózgu do komórek ruchowych rdzenia na

odpowiednim poziomie. Stąd impuls przekazany zostaje, za pośrednic

twem aksonów komórek ruchowych, do pojedynczych komórek mięśnia.

Liczba pobudzonych równocześnie komórek mięśnia decyduje o sile jego

skurczu.

Większość ruchów użytkowych jest ruchami złożonymi, a składają się

na nie skurcze wielu nieraz mięśni, współdziałających ze sobą w odpc-

wiednim układzie, w odpowiedniej kolejności, z odpowiednią siłą i szyb

kością. Wymaga to nie tylko precyzyjnego pobudzenia właściwych ko

mórek ruchowych rdzenia przez ośrodki nerwowe mózgu, lecz również

precyzyjnej kontroli tych ruchów na podstawie informacji docierających

do ośrodków mózgowych ze strony narządu wzroku, narządu równowagi

oraz receptorów czucia powierzchniowego i głębokiego, rozmieszczonych

w skórze, mięśniach, ścięgnach i torebkach stawowych. Impulsy tam

powstałe, docierają za pośrednictwem nerwów czuciowych i dróg ner

wowych wstępujących do odpowiednich ośrodków analitycznych mózgu,

gdzie powstaje ich właściwe odczucie. Ośrodki te działają równocześnie

jak przełącznik, bowiem impulsy wysyłane przez nie trafiają do ośrod

ków ruchowych i koordynacyjnych mózgu, które wysyłanymi przez sie

bie impulsami pobudzają odpowiednie komórki ruchowe rdzenia (ryc. 1).

Uczenie się złożonych ruchów polega na torowaniu dróg nowym me

chanizmom sterowniczym ze stopniowym wyłączaniem świadomej kon

troli. Zręczność dochodzi do szczytu, gdy świadoma kontrola poszcze

gólnych operacji ruchowych zostaje wyłączona i sterowanie nimi przy

biera cechy automatyzmów. Pozwala to człowiekowi koncentrować się

na ogólnym sterowaniu i ewentualnym korygowaniu pewnych zespołów

ruchowych na podstawie oceny wyników wykonywanej pracy. Różnica

funkcjonalna między kończyną górną a protezą kończyny górnej polega

Ryc. 1. Drogi nerwowe wg J. Peny- Linią

ciągłą oznaczono drogi czuciowe, linią prze

rywaną drogi ruchowe. Oznaczenia: I —

korowe ośrodki ruchów dowolnych, 2 —

ośrodki podkorowe, 3 — narząd wzroku

(ocena celów, przeszkód, wyników), 4 —

narząd równowagi, 5 — informacja o usta

wieniu członów ruchowych, 6 — nerw ru

chowy (końcowy odcinek wspólnego prze

biegu aksonów komórek ruchowych), 7 —

nerw obwodowy czuciowo-ru chowy, 8—12

— gałązki czuciowe: torebki stawowej (8),

mięśniowa (9), okostnowa (10), ścięgnowa

(11), skórna (12).

na jakościowych i ilościowych możliwościach sterowania ruchami przy

minimalnej koncentracji uwagi na poszczególnych czynnościach steru

jących.

Jedność funkcjonalna autonomicznych komórek ośrodkowego układu

nerwowego możliwa jest dzięki licznym połączeniom stykowym mięrizy

komórkami. Połączenia stykowe, czyli synapsy, stymulowane są wydzie

lanymi w części presynaptycznej substancjami chemicznymi, ułatwiają

cymi lub hamującymi przejście impulsu na następny neuron (komórkę

nerwową).

Substancje konieczne do wyzwalania energii -— Hen i glukoza — mu

szą być dostarczane w odpowiedniej ilości do mięśni podczas ich pracy.

Dobrego utlenienia wymaga też tkanka nerwowa. Dlatego też sprawna

funkcja układu krążenia i układu odechowego ma bardzo istotne znacze

nie dla sprawności i wydolności narządu ruchu.

człony ustawione są jeden nad drugim, stanowią podpory wspólnego ogni

wa, jakim jest miednica.

Głównymi siłami działającymi na ten układ w większości przejawów

jego aktywności są: siła ciężkości ciała, siła oporu podłoża, a także za

równo przeciwstawiające się im, jak i współdziałające z nimi siły mięś

niowe. Siła ciężkości działa teoretycznie poprzez miednicę wzdłuż osi

obu kończyn i linia działania jej przechodzi przez środki osi stawu bio

drowego, kolanowego i skokowego. Siła oporu podłoża działa wzdłuż tej

samej linii, lecz skierowana jest w kierunku przeciwnym. Jedynie w ta

kim układzie teoretycznym wspomniane wyżej siły, działające na łań

cuch kinematyczny, nie wpływają na zmianę jego równowagi.

Praktycznie jednak linie działania wspomnianych sił nie są na ogół

zgodne z przebiegiem anatomicznej osi pionowo ustawionych członów

łańcucha, powodując, że obciążenie i siła oporu podłoża wywołują rucn

obrotowy członów wokół osi stawów, a w konsekwencji ich zginanie

i niweczenie funkcji podpórczej kończyn (ryc. 2). Warunkiem niezbędnym

prawidłowej funkcji podpórczo-ruchowej są anatomiczne zabezpieczenia

bierne i czynne członów kończyn, wpływające na zachowanie ogólnej

równowagi ciała.

Zabezpieczenie bierne kończyny stanowią więzadła wzmacniające to

rebki stawu biodrowego i kolanowego oraz anatomiczne ukształtowanie

stawu skokowo-goleniowego, które ograniczają zakres ruchów w okre-

Protetyka i ortotyka kończyn dolnych

Biomechaniczne podstawy funkcji

podpórczej l lokomocyjnej

Kończyny dolne stanowią wyspecjalizowaną część narządu ruchu, któ

rej zadaniem jest podparcie masy ciała oraz przemieszczanie go w prze

strzeni. Najczęstszą formą lokomocji jest chód po płaszczyźnie poziomej,

pochyłej, po schodach. Zależnie od tempa ma on formę chodu wolnego,

szybkiego lub biegu. Do rzadziej występujących form lokomocji może

my zaliczyć np.«pływanie czy jazdę na rowerze, kiedy sprawność rucho

wa kończyn dolnych odgrywa istotną rolę. W wyjątkowych sytuacjach

kończyny dolne, dysponujące funkcją ruchową i czuciową, obok swych

funkcji podpórczo-lokomocyjnych mogą zastępczo przejmować funkcję

brakujących lub niesprawnych kończyn górnych, czego liczne dowody

mamy u wielu inwalidów.

Stabilizacja kończyn w obciążeniu

Ze względu na niewielką objętość podręcznika rozważania nasze ogra

niczymy do postawy stojącej oraz chodu po płaszczyźnie. Dla uproszcze

nia przyjmiemy, że kończyny dolne są wieloczłonowym układem mecha

nicznym, którego podstawowe człony połączone są ruchomymi stawa

mi. Dwa symetryczne łańcuchy kinematyczne (stopa, goleń, udo), których

Ryc. 2. Wpływ siły ciężkości na zachowanie się układu kostno-suwowego obciążonej

kończyny dolnej: a — stan równowagi, b — stan zachwiania równowagi. Linią prze

rywana oznaczono dzulani.> siły ciężkości (G) oraz sńy oporu podłoża (R). Stawy śród-

stopno-paliczkowe (1), staw skokowy (2), staw kolanowy (3), staw biodrowy (4).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: