Rozkład materiału w ciągu roku i przegląd zajęć
Dzieci trzyletnie
Warunkiem osiągnięcia zamierzonych rezultatów w umuzykalnieniu dzieci jest systematyczna praca, oparta na zasadzie stopniowania trudności oraz utrwalania nabytych umiejętności. Niezmiernie ważne jest również wytworzenie podczas zajęć atmosfery zabawy. Im więcej atrakcji i przyjemności dostarczają one dzieciom, tym szybciej zostanie przyswojony materiał nauczania. Jednym ze sposobów pobudzania zainteresowania dzieci i utrzymania ich uwagi jest częsta zmiana zadań do wykonania i łączenie ze sobą kilku form umuzykalnienia. Każde spotkanie powinno być tak zaplanowane, aby zawierało w zamierzonych proporcjach elementy ruchu, ćwiczenia słuchowe, piosenkę do słuchania i do śpiewania. Jeśli wprowadzany jest nowy problem, to pojawić się powinien kilkakrotnie, za każdym razem w innej formie. Osoba prowadząca umuzykalnienie powinna posługiwać się ogólnym planem miesięcznym, przewidującym opracowanie określonych problemów muzycznych i ruchowych, oraz szczegółowymi planami jednostkowymi zawierającymi konkretne przykłady ćwiczeń, zabaw i piosenek. Każdy plan jest elastyczny i czasem ulega zmianie w toku przeprowadzania zajęć. Może na to wpłynąć nieprzewidziana reakcja dzieci, a także nowy pomysł, który nasunie się nauczycielce w czasie pracy. Zmiana planu jest często korzystna i wnosi urozmaicenie do zajęć. Rozkład materiału na kolejne miesiące roku szkolnego jest jedynie propozycją. W grupie dzieci trzyletnich obserwuje się największe różnice w rozwoju fizycznym i umysłowym — zadaniem nauczycielki jest dobranie repertuaru właściwego dla prowadzonej przez nią grupy.
WRZESIEŃ
Zapoznanie dzieci z nowym otoczeniem, salą zabaw i jej wyposażeniem. Zademonstrowanie pianina (fortepianu) i różnych sposobów gry na nim: nisko - - wysoko, głośno — cicho, szybko — wolno. Jeśli nauczycielka gra na innym instrumencie i będzie się nim posługiwała w dalszej pracy, to dokładnie go pokazuje i omawia sposoby gry, zapoznając dzieci z brzmieniem tego instrumentu.
Ćwiczenia słuchowe
- Rozpoznawanie skrajnych rejestrów — dźwięków niskich i wysokich (w określeniu dzieci „cienkich i grubych").
- Wprowadzenie kontrastów dynamicznych — bardzo cicho i bardzo głośno.
- Wprowadzenie kontrastowego tempa szybkiego i wolnego.
- Słuchanie różnorodnych odgłosów, znanych dzieciom z codziennego otoczenia (szum wody w kranie, szuranie krzesłem, zamykanie i otwieranie drzwi ilp )
- Poznanie jednego stałego sygnału muzycznego, oznaczającego zbiórkę przy nauczycielce i siad na podłodze
- Klaskanie miarowe, w wolnym i szybkim tempie przy akompaniamencie pianina lub innego instrumentu (może być perkusyjny).
Ćwiczenia ruchowe
- Pierwsze próby poruszania się przy muzyce. Chodzenie i bieganie „w rozsypce" przy akompaniamencie ćwierćnut i ósemek.
- Próby skakania obunóż w miejscu („piłki").
- Ustawienie w rzędzie z oparciem rąk na ramionach kolegów lub z trzymaniem się za fartuszki („pociąg"').
- Nauka siadu skrzyżnego.
Piosenki do słuchania: Marsz dzieci, Jabłuszko, Pociąg.
Próby śpiewania wspólnie z nauczycielką krótkich fragmentów tych piosenek. Powtarzanie krótkich rytmizowanych tekstów zaproponowanych przez nauczycielkę (np. „to jest miś"', „piłka skacze tak").
Przykład zajęć
Dzieci chodzą „w rozsypce" przy akompaniamencie w rytmie ćwierćnut. Szybszy akompaniament — dzieci biegają w gromadce. Ustalony sygnał (tryl w górnym rejestrze pianina, dźwięk trójkąta, krótki motyw rytmiczny lub melodyczny itp.) oznacza, że dzieci mają podejść do n-lki i usiąść na podłodze.
N-lka sprawdza, czy wszyscy poprawnie siedzą skrzyżowawszy nogi, następnie śpiewa piosenkę Marsz dzieci. Poleca dzieciom wymienić imiona występujące w piosence. Po uzyskaniu właściwej odpowiedzi zachęca do wymieniania innych, znanych dzieciom imion. Powtórnie śpiewa piosenkę zapraszając dzieci, aby próbowały śpiewać wraz z nią (np. „tup, tu?, tup" lub „hop, hop, hop").
Krótka zabawa ruchowa przy piosence — dzieci chodzą w gromadce, przy słowach „tup, tup, tup" zatrzymują się i tupią, przy „hop, hop, hop" skaczą obunóż w miejscu jak piłki. Zabawa ulega małłj odmianie: przy dźwiękach wysokich dzieci skaczą w miejscu, przy niskich pj2ytupują. Towarzyszy im dowolny akompaniament zamiast melodii piosenki.
Zabawa powtarza się dwa, najwyżej trzy razy, po czym słychać sygnał do zbiórki — dzieci ponownie siadają obok nauczycielki. Słuchają piosenki Zabotoa w pociąg. Po jednorazowym usłyszeniu następuje rozmowa kierowana przez nauczycielkę. Padają pytania: „O czym byh piosenka?", „Dokąd dzieci jechały pociągiem?", „Kogo spotkały w lesie?" itp. Rozmowa zostaje zakończona powtórnym słuchaniem piosenki.
Ćwiczenie głosowe: n-lka naśladuje gwizd pociągu, śpiewając na dźwięku o1, h' lub c* samogłoskę „u". Dzieci próbują jej wtórować na tej samej wysokości.
Lekcja kończy się zabawą w pociąg. Dzieci biegają „w rozsypce", gdy usłyszą melodię nowej piosenki, formują „podaj". Naśladują syczenie pary „ssssss...", gwizd „uuuuu...", po czym „wyjeżdżają" z tali.
PAŹDZIERNIK
—Utrwalanie kontrastowych pojęć: cicho — głośno, wysoko — nisko („cienko — grubo"), szybko — wolno oraz sygnału oznaczającego zbiórkę.
— Rozszerzanie skali rozpoznawanych przez dzieci odgłosów, np. klaskanie, tupanie, szelest papieru, dźwięk kluczy.
— Próby rozpoznawania melodii poznanych piosenek, nuconych bez słów przez nauczycielkę lub granych na instrumencie.
— Miarowe klaskanie z towarzyszeniem instrumentu lub śpiewanej piosenki.
— Marsz i bieg „w rozsypce", skoki obunóż w miejscu, chodzenie na czworakach (całe dłonie oparte o podłogę, głowy uniesione w górę — „misie patrzą przed siebie").
— Ustawienie w rzędzie — „pociąg", formowanie koła wiązanego z próbą poruszania się dookoła.
Piosenki do słuchania i do śpiewania przez dzieci ..fragmenty): Wojsko, Jeżyk, Deszcz, Ola i liście.
Zapoznanie dzieci z bębenkiem. Nauczycielka demonstruje instrument i sposoby gry (uderza w bębenek palcami lub pałeczką).
Marsz po sali przy akompaniamencie piosenki Wojsko. Dzieci unoszą kolana, naśladując maszerujących żołnierzy. Zmiana akompaniamentu na szybszy — dzieci biegają po sali, na komendę „baczność!" stają nieruchomo i starają się przybrać tę pozycję. Powrót piosenki o wojsku oznacza ponowny „marsz żołnierzy".
Sygnał do zbiórki — dzieci siadają obok nauczycielki, która bierze bębenek i pałeczkę. Dzieci obserwują, jak należy trzymać instrument — lewą ręką .za poprzeczkę umieszczoną pod spodem. Nauczycielka uderza pałeczką w środek bębenka, następnie odkłada pałeczkę i uderza w membranę dłonią i palcami prawej ręki. Kilkoro dzieci otrzymuje kolejno bębenek i próbuje na nim grać pałeczką i palcami.
Krótkie ćwiczenie organizacyjne — dzieci poruszają się swobodnie przy akompaniamencie w rytmie ósemek lub ćwierćnut; na dźwięk bębenka wiążą duże koło i próbują maszerować dookoła. Bębenek milknie, odzywa się inny instrument (poprzedni) — dzieci puszczają ręce* kolegów i poruszają się po całej sali, jak poprzednio. Na znany sygnał podchodzą do nauczycielki i -siadają na podłodze. Słuchają nowej piosenki Deszcz. Po omówieniu treści nauczycielka ponownie śpiewa piosenkę, a następnie organizuje zabawę w „spacer i deszcz".
Piosenka o pociągu wzywa ' dzieci do ustawienia się jedno za drugim. „Pociąg jedzie" w różnych kierunkach sali, dzieci próbują śpiewać.
LISTOPAD
Wyrabianie umiejętności reagowania ruchem na zmiany tempa i dynamiki.
Odróżnianie dźwięku kilku instrumentów (pianino, dzwonki, bębenek). Rozpoznawanie melodii poznanych piosenek wykonanych na dzwonkach, pianinie, flecie prostym, nuconych przez n-lkę. Klaskanie krótkich motywów rytmicznych i fragmentów piosenek.
Ćwiczenia i zabawy ruchowe
— Marsz z unoszeniem kolan, bieg na palcach, skoki obunóż w miejscu, czworakowanie i skoki w pozycji podpartego przysiadu („jak zające").
— Wprowadzenie kroku dosuwanego do przodu („koniki").
— Formowanie koła wiązanego i marsz dookoła sali.
— Próby dobierania się parami.
Piosenki do słuchania i do nauki: Jesienna orkiestra, Marsz z bębenkiem, Lale tańczą.
Zapoznanie z brzmieniem drugiego instrumentu perkusyjnego — kołatki lub grzechotki.
Dzieci ustawione w kole wiązanym bawią się w „nadmuchiwanie balonika". Naśladując wylatujące powietrze („ssssss") zbliżają się do środka koła, następnie -dmuchają i cofają się na swoje miejsca w dużym kole. Za drugim lub trzecim powtórzeniem dmuchanie można zastąpić wierszykiem:
Baloniku mój malutki, rośnij duży, okrąglutki,
balon rośnie, że aż strach, taki duży, no i trach!
Na zakończenie wierszyka dzieci rozłączają ręce i siadają na podłodze, a nauczycielka rozdaje im kolorowe tarcze.
Podczas szybkiego akompaniamentu w górnym rejestrze pianina dzieci biegną z „balonikami": unoszą w górę tarcze i poruszają nimi. Gdy usłyszą akompaniament w rytmie ćwierćnut, maszerują wysoko unosząc kolana ł palcami prawej ręki uderzają w trzymaną w lewej ręce tarczę — „grają na bębenkach". Na melodię piosenki o deszczu unoszą tarcze trzymając je oburącz nad głowami i biegną na palcach.
Zabawa powtarza się trzy lub cztery razy. Po jej zakończeniu dzieci siadają w dużym kole, nauczycielka zbiera tarcze, zapraszając kilkoro sprawnych dzieci do pomocy.
Wprowadzenie piosenki Jesienna orkiestra. Po wysłuchaniu piosenki dzieci starają się wymienić następujące w niej zwierzęta i instrumenty. Słuchają ponownie piosenki, a następnie bawią się próbując naśladować ruchem zwierzęta z piosenki: zająca, wiewiórkę, misia i jeża.
Gdy dzieci usłyszą piosenkę. Marsz z bębenkiem, ustawiają się parami i maszerują dookoła sali.
GRUDZIEŃ
Ćwiczeńia słuchowe
— Utrwalanie poznanych pojęć: cicho — głośno, wolno — szybko, wysoko — nisko.oraz umiejętności reagowania ruchem na te kontrasty.
— Zagadki słuchowe — rozpoznawanie odgłosów wydawanych przez znane dzieciom przedmioty: łyżki, klucze, zapałki, zabawki itp.
— Rozpoznawanie melodii znanych piosenek wykonanych na różnych instrumentach, klaskanie ich fragmentów rytmicznych.
— Odróżnianie dźwięku trzech instrumentów perkusyjnych: bębenka, kołatki i dzwonków.
— Określanie w najprostszy sposób charakteru muzyki kołysanki i marsza („do spania" i „do maszerowania").'
— Marsz w kole wiązanym i marsz dookoła sali pojedynczo.
— Marsz parami dookoła sali. Podział na dwie grupy — chłopcy i dziewczynki.
— Skoki obunóż w miejscu, krok dosuwany do przodu (utrwalanie), pierwsze próby podskoków z nogi na nogę.
Piosenki do słuchania i do śpiewania: Mróz, Tak się zachmurzyło, Chłodno choince.
Zapoznanie dzieci z dźwiękiem trójkąta (na trójkącie gra wyłącznie nauczycielka).
Przy k ład za jęć
Dzieci dobrane parami stają jedno za drugim i podają sobie ręce formując „sanki". „Sanki" biegną po sali przy akompaniamencie piosenki Tafc się zachmurzyło. Wraz z końcem piosenki dzieci zatrzymują" się, rozłączają ręce i naśladują rzuty śnieżkami. Na głośny dźwięk (akord na pianinie lub uderzenie w talerze) kładą się na podłodze. Gdy usłyszą szybki akompaniament, wstają i wykonują ruchy „otrzepywania ubrania ze śniegu". (Zabawa powtarza się dwa lub trzy razy).
Siad skrzyżny w gromadce, dzieci powtarzają piosenkę Ta/c się zachmurzylo próbując śpiewać wraz z nauczycielką.
Wprowadzenie nowej piosenki Chłodno choince. Po uważnym wysłuchaniu piosenki dzieci opowiadają jej treść i prostymi słowami określają charakter (spokojna, wolna, śpiewa się ją pomału itp.). Słuchają melodii piosenki wykonanej na dzwonkach, następnie odwracają się plecami do nauczycielki i starają się rozpoznać, jak będzie wykonana piosenka (może to być pianino, flet skrzypce, śpiew, gwizd lub tylko rytm piosenki wykonany na instrumencie perkusyjnym).
Powtórzenie zabawy ruchowej przy piosence Lale tańczą, uczonej w listopadzie.
Lekcję kończy „galop koników" — cwał do przodu w różnych kierunkach, a następnie wymarsz parami przy akompaniamencie piosenki Marsz z bębenkiem.
STYCZEŃ
— Powtarzanie zagadek i ćwiczeń wyrabiających umiejętność świadomego słuchania i odróżniania odgłosów.
— Rozpoznawanie melodii znanych piosenek wykonanych w górnym rejestrze pianina (wysoko).
— Reagowanie ruchem na melodię dwóch, następnie trzech piosenek granych na instrumencie lub nuconych przez nauczycielkę. Każda melodia jest hasłem do wykonania innej czynności, na przykład: Tak się zachmurzyło — dzieci formują „sanki" i biegną dookoła sali; Kolczasty jeż — poruszają się na czworakach; Lale tańczą — stoją i klaszczą lub obracają się w parach trzymając się za ręce.
— Odróżnianie trzech rodzajów muzyki, w określeniu dzieci: „do biegania", „do maszerowania" i „do spania".
— Utrwalanie kroku dosuwanego w przód.
— Dalsze próby wykonywania podskoków z nogi na nogę.
— Przygotowanie dzieci do nauki cwału bocznego. W ustawieniu w kole wiązanym dzieci dosuwają nogę do nogi w bardzo wolnym tempie. W początkowym okresie nauki nie odrywają nóg od podłogi. Podczas nauki cwału należy zmieniać kierunek ruchu, aby dzieci umiały poruszać się zarówno w lewą jak i prawą stronę. Ćwiczenie trwa około jednej minuty, powtarza się na każdym niemal zajęciu.
— Marsz pojedynczo dookoła sali ze zmianą kierunku na sygnał słowny lub muzyczny.
— Ćwiczenia i zabawy rozwijające duże grupy mięśniowe — skoki, czworakowanie, rzuty woreczkiem, piłką, ćwiczenia z obręczami itp.
Piosenki do słuchania i do nauki Dalej, dzieci, Bal w przedszkolu.Kołysanka lalki,
Marsz pojedynczo w kole, na głośny sygnał zwrot i zmiana kierunku marszu. Dzieci wiążą koło podając sobie ręce i dosuwają nogę do nogi najpierw w lewą, następnie w prawą stronę. Swobodny bieg „w rozsypce", gdy dzieci usłyszą melodię piosenki o zimie, naśladują „rzuty śnieżkami i jazdę saneczkami". Siad skrzyżny w gromadce obok n-lki. Dzieci słuchają piosenki Bal w przedszkolu. Wymieniają zabawki występujące w piosence, po czym słuchają jej powtórnie. Teraz następuje zabawa — dzieci naśladują zabawki z piosenki: pajaca, piłkę, lale, misie ł trąbkę. Pajac, piłka i miś poruszają się w znany dzieciom sposób, lalki obracają się w małych kółeczkach. Po zabawie chwila odpoczynku: dzieci siadają wokół n-lki, która ponownie śpiewa piosenkę. Przy refrenie (słowa „hopsa, hopsa") część dzieci zacznie prawdopodobnie próbować śpiewać wraz ze swoją Panią, wszystkie zaś wyklaszczą rytm piosenki. Ostatnią część spotkania wypełni zabawa z piłką. Dzieci ustawiają się w dużym kole, do środka wchodzi n-lka z piłką. Odbija ona piłkę o podłogę (kozłuje) w niezbyt szybkim tempie. W tym samym tempie dzieci skaczą obunóż w miejscu, starając się to robić równo z piłką. Po chwili piłka zatrzymuje się, dzieci również przestają skakać. N-lka rzuca piłkę do dowolnie wybranego dziecka, a ono odrzuca ją z powrotem. Po kilku rzutach do dzieci stojących w różnych miejscach koła powtarza się kozłowanie piłki naśladowane przez dzieci skokami w miejscu.
LUTY
— Powtarzanie zabaw i ćwiczeń rozwijających słuch akustyczny i muzyczny.
— Powtarzanie głosem krótkich motywów melodycznych opartych przeważnie na tercji opadającej (tzw. „kukułczej").
Motywy te powinny być powiązane z tekstem ułatwiającym dzieciom prawidłowe odtworzenie rytmu. Naśladowanie głosem melodii wykonanej na instrumencie stanowi dla małych dzieci dużą trudność, dlatego zagrany motyw powinna zaśpiewać najpierw nauczycielka, następnie dzieci. Jeśli n-lka ma dobry słuch i czysty głos, można zrezygnować z grania przykładu na instrumencie; wystarczy, gdy zaśpiewa go poprawnie w skali nie przekraczającej skali głosu dzieci (od dł do c*, najkorzystniejszy zakres od e1 do h1). Przykłady:
dzień dobry, dzień dobry
do widzenia, dz...
thorba