Charakterystyka wybranych aspektów percepcji słuchowej u dzieci dyslektycznych.pdf

ANNALES

UNIVERSITATISMARIAECURIE-SKŁODOWSKA

LUBLIN–POLONIA

VOL.XV

SECTIOJ

2002

WydziałPedagogikiiPsychologii

ZakładPsychologiiRozwojuiNeurolingwistyki

RENATAGRELA-GORYCZKA

Charakterystykawybranychaspektówpercepcjisłuchowej

udziecidyslektycznych

Thecharacteristicsoftheselectedaspectsofhearingperceptionindyslectic

children

Czytanieipisaniestanowi¡jedn¡znajwa»niejszychumiej¦tno±ciczłowieka,

dlategotakwielupsychologówipedagogówinteresujesi¦trudno±ciami,jakie

wykazujewjejopanowaniucz¦±¢dziecinormalnierozwini¦tychintelektualnie

ipodwzgl¦dememocjonalno-społecznym.Dysleksj¦rozwojow¡,czylizaburzenia

przejawiaj¡cesi¦wniemo»no±cinauczeniasi¦czytaniapomimonormalnegoroz-

wojuintelektualnego,porazpierwszyopisanodopierowdziewi¦tnastymwieku.

Pierwszyhistorycznyterminokre±laj¡cytetrudno±ciudzieci—„wrodzona±le-

potasłowna”( congenitalword-blindness )—stosowanybyłgłównieprzezlekarzy

wcelupodkre±leniafaktu,»ezaburzeniateistniej¡odurodzeniaiuniemo»liwiaj¡

czytanieliteriwyrazów.Nazwataodpocz¡tkumiałaswoichprzeciwnikówze

wzgl¦dunato,i»wskazywałatylkonazaburzeniafunkcjiwzrokowych,głównie

nadefektnarz¡duzmysłujakonaprzyczyn¦trudno±ciwczytaniu.Dlategote»od

r.1917naoznaczeniespecyﬁcznychtrudno±ciwczytaniuipisaniuudziecizacz¦-

tou»ywa¢wprowadzonegoprzezHinshelwoodaterminu„dysleksjawrodzona”,

pó¹niej„dysleksjarozwojowa”(Maruszewski1970,Sawa1980,Bogdanowicz

1989,Kołtuska1989,Krasowicz2001).

Wliteraturzespotka¢mo»nawieledeﬁnicjidysleksji.Jednakwi¦kszo±¢au-

torów,cho¢byJaklewicz(1982),Kołtuska(1989a),Bogdanowicz(1994),uznaje

deﬁnicj¦przyj¦t¡wr.1968przezwiatow¡Federacj¦Neurologów,aokre±laj¡c¡

specyﬁczn¡rozwojow¡dysleksj¦jako„zaburzeniamanifestuj¡cesi¦trudno±ciami

2 RENATAGRELA-GORYCZKA

wnauceczytania,pomimonormalnejinteligencjiisprzyjaj¡cychwarunkówspo-

łeczno-kulturowych,któraspowodowanajestzaburzeniamipodstawowychfunk-

cjipoznawczych,cocz¦stouwarunkowanejestkonstytucjonalnie”(Bogdanowicz

1989,porównajte»:Critchley1970).

Nowszedeﬁnicjewskazuj¡nazaburzeniaj¦zykowejakonaprzyczyn¦oraz

objawydysleksjirozwojowej.BrytyjskieTowarzystwoDyslektycznewr.1989

podało,»edysleksj¦nale»ydeﬁniowa¢jakospecyﬁcznetrudno±ciopodło»u

konstytucjonalnymwuczeniusi¦kilkulubjednejumiej¦tno±ci(czytanie,pisanie,

ortograﬁa),którymmog¡towarzyszy¢trudno±ciwwieluinnychdziedzinach.

Dysleksjajestszczególniepowi¡zanazesprawno±ci¡wposługiwaniusi¦kodami

j¦zykowymiiniej¦zykowymi(Miles1995).

Natomiastdeﬁnicjaameryka«skiegostowarzyszeniaOrtonDyslexiaSociety

zr.1994zakłada,»e:

[...]dysleksjajestjednymzwieluró»nychtypówtrudno±ciwuczeniusi¦.Jesttospecyﬁczne

zaburzenieopodło»uj¦zykowymikonstytucjonalnejetiologii,charakteryzuj¡cesi¦trudno±cia-

miwkodowaniupojedynczychwyrazów,zwykleodzwierciedlaj¡ceniewystarczaj¡cezdolno±ci

przetwarzaniafonologicznego.Owetrudno±ciwkodowaniupojedynczychsłóws¡nieoczekiwa-

newrelacjidowiekuorazinnychzdolno±cipoznawczychiumiej¦tno±ciszkolnych.Nies¡one

rezultatemogólnegoopó¹nieniarozwojuczyosłabieniawra»liwo±cizmysłowej.Dysleksjamani-

festujesi¦zró»nicowanymitrudno±ciamiwró»nychformachkomunikacji,cz¦stoprzejawiaj¡csi¦,

obokproblemówzczytaniem,tak»ewyra¹nymiproblemamizosi¡gni¦ciembiegło±ciwpisaniu

iortograﬁi(Krasowicz2001,s.46).

Mechanizmpowstawaniadysleksjirozwojowejniejestwpełnipoznany.Pier-

wotneprzyczynydysleksji(etiologia)powoduj¡skutki,któres¡bezpo±rednimi

przyczynamizaburze«wczytaniu,czylipatomechanizmemdysleksji.Wró»nych

przypadkachdziała¢mog¡ró»nepatomechanizmy.Dzieckomo»eznajdowa¢si¦

podwpływemwieluczynnikówpatogennych,takichjakwadliwegeny,czynniki

działaj¡cenadzieckowokresieprenatalnym,wczasieporoduiwpierwszych

miesi¡cach»ycia,powoduj¡cezmianywcentralnymukładzienerwowym,głównie

wlewejpółkuliwokolicachzwi¡zanychzmow¡(Bogdanowicz1990).

Zmianykonstytucjonalnewyst¦puj¡ceudziecidyslektycznychmaj¡charak-

terwrodzonyiwi¡»¡si¦ztrwałymiinietrwałymizmianamiwokolicachmó-

zguzwi¡zanymizmow¡.Zmianystrukturalnestanowi¡podło»ezaburze«funkcji

wzrokowych,słuchowych,ruchowych,ichintegracjiorazzaburze«funkcjij¦zy-

kowych,lateralizacjiiorientacjiwschemacieciałaiprzestrzeni.

Zewzgl¦dunapatomechanizmwyró»nionokilkatypówdysleksjirozwojowej.

Najcz¦±ciejwymieniasi¦„dysleksj¦typuwzrokowego”,uktórejpodło»ale»¡

zaburzeniapercepcjiipami¦ciwzrokowej,powi¡zanezzaburzeniamikoordynacji

wzrokowo-słuchowejiwzrokowo-przestrzennej,i„dysleksj¦typusłuchowego”,

CHARAKTERYSTYKAWYBRANYCHASPEKTÓWPERCEPCJISŁUCHOWEJUDZIECI... 3

uwarunkowan¡zaburzeniamipercepcjisłuchowejipami¦cisłuchowejd¹wi¦ków

mowy,najcz¦±ciejpowi¡zanychzzaburzeniamifunkcjij¦zykowych.

Niektórzyautorzywskazuj¡namo»liwo±¢istnieniatakzwanej„dysleksji

integracyjnej”,gdziepojedynczefunkcjeniewykazuj¡zakłóce«,azaburzenia

dotycz¡ichkoordynacji.ZwolennikiemtejkoncepcjijestBogdanowicz(1990).

Interesuj¡c¡typologi¦dysleksjiprzedstawiaBakker(1990).Opieraj¡nazało-

»eniufunkcjonalnejspecjalizacjipółkulmózgowych.Uwi¦kszo±ciludzilewapół-

kulaodpowiadazasprawno±cizwi¡zanezj¦zykiem,prawanatomiastzapercepcj¦

kształtuikierunku.Podczasczynno±ciczytania,zdaniemBakkera,aktywizowane

s¡obiepółkulemózgowe,gdy»zjednejstronyczytaniejestform¡komunika-

cjij¦zykowej,anga»ujewi¦clew¡półkul¦,azdrugiejwczasieopanowywania

tejumiej¦tno±cika»dytekstodbieranyjestwformiegraﬁcznej,awi¦cbardzo

wa»najestpercepcjakształtuliter,ichumieszczeniewprzestrzeniikierunekde-

kodowania.Wtensposóbczytaniezwi¡zanejestzpraw¡półkul¡mózgu.Bakker

wyró»niawi¦cdwatypydysleksji.PierwszytypL—lingwistycznywyró»nia

si¦,gdydzieckou»ywaodsamegopocz¡tkunaukiczytaniastrategiilewopółku-

lowych,j¦zykowych,podczasgdywewst¦pnejfazienaukiczytania,polegaj¡cej

głównienadekodowaniu,typowajestdominacjapółkuliprawejistrategiewzro-

kowe.DrugitypP—percepcyjnywyst¦pujewówczas,gdydzieckopoupływie

pierwszejfazynaukipodczasczytaniaposługujesi¦główniepraw¡półkul¡.

Kolejnerozró»nieniadotycz¡ujmowaniaczytaniajakoczynno±cizło»onej,

polegaj¡cejnadekodowaniuirozumieniutekstu,awi¦codnosz¡si¦onedo

zaburze«dekodowaniaizaburze«rozumienia,przypotencjalnympoprawnym

dekodowaniu.Maj¡onecharakterobjawowyistosuj¡si¦dostwierdzonych

objawówtychtrudno±ci(Kołtuska1990).Cromer(1970)podzieliłosobyze

specyﬁcznymizaburzeniamiczytanianadwiegrupy.Pierwsz¡stanowi¡osoby

prawidłowoczytaj¡cepojedynczewyrazy,aleniemog¡cezrozumie¢tre±citekstu,

drug¡—osobyniedostatecznieidentyﬁkuj¡cepojedynczewyrazy,aprzezto

tak»ezosłabion¡zdolno±ci¡rozumieniatekstujakocało±ci.Podobnegopodziału

trudno±ciwczytaniunazaburzeniawdekodowaniuirozumieniutekstudokonał

Jorm(1985).Wyró»niałonspecyﬁczneupo±ledzenieczytania,któregoprzyczyn¡

s¡trudno±ciwdekodowaniuoraztrudno±ciwczytaniuzzrozumieniemzpowodu

problemówzrozumieniemtekstu.

Krasowicz(1992)opisałapodziałrozwojowychzaburze«czytanianaspecy-

ﬁczneiniespecyﬁczne.Specyﬁcznerozwojowezaburzeniaczytania,czylidyslek-

sj¦rozwojow¡,podzieliładalejnatrudno±ciwrozumieniuzwi¡zanezzaburze-

niamifunkcjij¦zykowychizrozumieniemczytanegotekstuoraznaspecyﬁczne

zaburzeniadekodowaniazwi¡zaneztechnik¡czytania.

InnegopodziałudokonałaBoder.Wyró»niłatrzytypyzaburze«czytania—

dysleksj¦dysfonetyczn¡,dysejdetyczn¡imieszan¡.Typpierwszy,dysfonetyczny

4 RENATAGRELA-GORYCZKA

(fonologiczny),charakteryzuj¡zaburzeniapercepcjisłuchowejideﬁcytyj¦zyko-

we.Dziecitakiewykorzystuj¡kodywizualne,toznaczypoprzezform¦wzrokow¡

danegowyrazudochodz¡dojegoznaczenia.Stosuj¡onenieprawidłowereguły

fonologiczne,zniekształcaj¡wyrazy,nadaj¡wyrazombezsensownymbrzmienie

wyrazówimznanych.Typdrugi,dysejdetyczny(dekoduj¡cy),wyst¦pujeudzieci

zzaburzeniamipercepcjiwzrokowejipami¦ciwzrokowejiprzejawiasi¦czy-

taniemprecyzyjnym,analitycznym,opartymnaprocesieanalizyisyntezyfo-

netycznej.Typtrzeci,jaksamanazwawskazuje,ł¡czyobatypy,adziecitakie

charakteryzujezarównozaburzonapercepcjawzrokowa,jakisłuchowa(Ellis

1993).

Powy»szeklasyﬁkacjeniewyczerpuj¡liczbyirodzajówtypówdysleksji.

Dyskusjanadtymzagadnieniemtrwanadal,anowepublikacjepo±wi¦conetemu

problemowiprzynosz¡corazwi¦cejnowychpodziałów.

Niezale»nieodsposobudeﬁniowaniamnogo±cipodziałów,przyczyn,rozbie»-

no±ciwnazewnictwie,badaczes¡jednakzgodnicodojednolitychobjawów

trudno±ciwczytaniu.Najbardziejtypoweobjawyto:wolnetempoczytania,licz-

nepauzyiwtr¡cenia,opuszczanieliter,sylabicałychwyrazów,dodawanieli-

terisylab,bł¦dneró»nicowanieliterzbli»onychstruktur¡graﬁczn¡,fonetyczn¡,

zniekształceniaizmianywyrazównainnesensownelubbezsensowne,słabeza-

pami¦tywanieirozumienieczytanejtre±ci(Critchley1970,Sawa1980,Styczek

1981,Jaklewicz1982,Jorm1985,Bogdanowicz1989,Krasowicz2001).

PRZEDMIOTIMETODABADA

Problemdotycz¡cyistnieniaró»nicwpoziomiepercepcjisłuchowejmi¦dzy

dzie¢midyslektycznymiidzie¢miprawidłowoczytaj¡cyminiejestnowy.Badania

natentematbyływcze±niejopisywaneprzezSpionek(1969)iSaw¦(1990).Do-

tyczyłyonecz¦sto±ciwyst¦powaniazaburze«analizyisyntezysłuchowejudzieci

ztrudno±ciamiwczytaniuipisaniu.Wprezentowanymtutajpodej±ciubadaw-

czymstaranosi¦uj¡¢percepcj¦słuchow¡rozumian¡tak»ejakozapami¦tywanie

iodtwarzaniebod¹cówparaj¦zykowych(np.rytmu)orazj¦zykowych(np.serii

wyrazówlubsylab),atak»erozumieniazło»onychpolece«j¦zykowych,uktórych

niezb¦dnejestzapami¦tanieporz¡dkuinformacjizawartychwpoleceniu.

Opieraj¡csi¦nadanychzliteraturyangielskoj¦zycznejorazteoriachdotycz¡-

cychetiologiiipatomechanizmówdysleksji,oczekiwanoistotnychró»nicmi¦dzy

dzie¢mizdysleksj¡rozwojow¡aprawidłowoczytaj¡cymiwzakresie:

—percepcjisłuchowejwaspekcieparaj¦zykowym,wyra»onymprzezzapa-

mi¦tywanieiodtwarzaniestrukturrytmicznych;

CHARAKTERYSTYKAWYBRANYCHASPEKTÓWPERCEPCJISŁUCHOWEJUDZIECI... 5

—percepcjisłuchowejwaspekciej¦zykowym,wyra»onymprzezzapami¦ty-

wanieiodtwarzanieseriiwyrazówisylab;

—poziomurozumieniapolece«słownychwymagaj¡cychzapami¦taniase-

kwencjiinformacjij¦zykowych.

Badaniaprzeprowadzononapopulacjiuczniówklasczwartychszkołypod-

stawowej.Wyborutegopoziomunauczaniadokonanonapodstawieprogramu

nauczaniaj¦zykapolskiegowmłodszychklasachszkołypodstawowej.Wynika

zniego,»edzieciucz¦szczaj¡cedoklasczwartychpowinnyju»poprawnieczyta¢

(gło±noicicho),zezrozumieniem,atak»epoprawniepisa¢.Dogrupyekspery-

mentalnejwł¡czono20dziecizdiagnozowanychjakodyslektycznewPolskim

TowarzystwieDysleksji.Grup¦kontroln¡stanowilirówie±nicyzeSzkołyPod-

stawowejnr46wLublinie.Zmienn¡ró»nicuj¡c¡obiegrupybyłpoziomumie-

j¦tno±ciczytaniawyra»onyliczb¡poprawnieprzeczytanychsłówwTe±ciedo

BadaniaTechnikiGło±negoCzytaniadlaKlasI–VII(Konopnicki1961).Grup¦

eksperymentaln¡stanowiłydzieci,uktórychstwierdzonoopó¹nienieumiej¦tno±ci

czytaniaconajmniejojedenrok.Wgrupiekontrolnejznalazłysi¦dzieci,które

czytałyconajmniejnapoziomieklasyczwartej.

Wzastosowanejprocedurzebadawczejchodziłoowykazanie,czyudziecize

specyﬁcznymitrudno±ciamiwczytaniuwporównaniuzrówie±nikamiwyst¦puj¡

zaburzeniapercepcjisłuchowejwaspekciej¦zykowymiparaj¦zykowymwyra-

»onymprzezzapami¦tywanieiodtwarzaniestrukturrytmicznych,seriiwyrazów

lubsylaborazsekwencjiinformacjij¦zykowych.Zgodniezprzyj¦t¡deﬁnicj¡

dysleksjirozwojowejkontrolowanozapomoc¡wywiadutakiezmienne,jakstan

zdrowia,warunkiekonomiczne,przebiegkarieryszkolnej.Pozawywiademzasto-

sowanoSkal¦InteligencjiWISC-Rdokontrolipoziomuintelektualnegobadanych

orazTestLateralizacjiZazzo.

Informacjezwywiaduwskazuj¡,»ewi¦kszo±¢dziecipochodzizrodzinpeł-

nych,maj¡cychdobrelubwystarczaj¡cewarunkisocjoekonomiczne,ozró»nico-

wanympoziomiewykształceniarodziców(wy»sze—11badanych,±rednie—

9badanych,zawodowe—20badanych).Danedotycz¡cecharakterystykibada-

nychuczniów,ichpochodzeniaspołecznego,lateralizacjiorazwynikówwTe±cie

doBadaniaTechnikiGło±negoCzytaniadlaKlasI–VIIKonopnickiegoiSkali

InteligencjiWISC-R,przedstawionowtabeli1i2.

Badaniemiałocharakterindywidualnyipolegałonatym,»ebadanyczytał

gło±noprzezjedn¡minut¦wyrazystanowi¡cemateriałtestowy,naktóryskładaj¡

si¦134sensowneniepowi¡zanelogiczniewyrazy.Badaniedostarczawska¹ników

dotycz¡cychtempa(liczbaprzeczytanychwyrazów)orazpoprawno±ciczytania

(liczbapoprawnieprzeczytanychwyrazówwci¡gujednejminuty).Testten

posiadaprzybli»onenormyopracowaneprzezautora(Konopnicki1961).

Deﬁnicjacytowanawcze±niejprzyjmuje,»edysleksjarozwojowawyst¦pu-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: