Argumenty za transferami zasilającymi samorządy:
Ø zasada równości pionowej – uzupełnienie dochodów własnych pomiędzy szczeblami administracji publicznej, udział w dochodach proporcjonalny do zadań przydzielonych
Ø zasada równości poziomej – pomiędzy j.s.t. tego samego szczebla
Ø zjawisko gapowicza ( problem „free rider”) – wspomaganie samorządów świadczących usługi dla mieszkańców innych terenów
Ø zapewnienie minimalnego standardu usług określanego w skali kraju
Ø stymulacja podaży dóbr społecznych
Typy transferów
Ø ze względu na przeznaczenie: subwencje, dotacje celowe
Ø metoda alokacji:
o oparta na subiektywnych decyzjach „rozeznania potrzeb”
o oparta na wzorze – zobiektywizowanych i mierzalnych wskaźnikach
§ ryczałtowe – sztywna kwota w zależności od kryterium
§ proporcjonalne – wielkość transferu zależy od środków własnych
Ø w praktyce ryczałt częściej dla subwencji ogólnych, proporcjonalne przy dotacjach inwestycyjnych ( często z UE )
Podstawowe wymagania wobec systemu transferów:
- przejrzystość
- przewidywalność
- minimalizacja wpływu na autonomię lokalną
- odporność na manipulacje polityczne z centrum i manipulacje wskaźnikami przez samorządy
Transfery dla samorządów w Polsce
Ø dotacje celowe
Ø subwencje ogólne
o część wyrównawcza,
o część oświatowa
o część równoważąca (gminy i powiaty)
o część regionalna (woj.)
Ø subwencja ogólna 2005:
o dużo na oświatę (nie dominuje tylko w woj.) ok. 70-90% całej subwencji
o wyrównawcza – bardzo ważna dla woj. i gmin miejskich
o równoważąca/regionalna – marginalne
Ø subwencja oświatowa:
o dokładny algorytm – minister oświaty
o zależy od: liczby uczniów w szkołach, typu szkoły, nauczycieli i ich stopni awansu zawodowego
o Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego – jesienią co roku tworzy nowe rozporządzenie dotyczące algorytmu
o Duża część gmin ( zwłaszcza wsi o wysokiej gęst. Zaludnienia) zarabiają na oświacie – dostają więcej subwencji niż wynoszą ich wydatki bieżące
Ø Subwencja wyrównawcza
o Część podstawowa + część uzupełniająca.
o Częściowe wyrównanie: (podstawowa)
o W powiecie i kraju odnośnikiem jest średnia krajowa
§ W powiatach 88% różnicy, w woj. 70 % różnicy
§ W gminach odnośnikiem nie jest średnia, ale wpływy jakie gmina uzyskiwałaby gdyby zastosowała maksymalne stawki podatku i nie przyjmowała ulg
Ø Część uzupełniająca:
o Woj. – poniżej 3 mln mieszkańców, formuła faworyzuje te poniżej 2 mln
o Powiaty – jeśli bezrobocie powyżej 110% średniej
o Gmina – jeśli dochody poniżej 150 % średniej, a gęstość zaludnienia poniżej średniej
Ø Subwencja równoważąca i regionalna
o Tzw. podatek Janosikowi
o Wyrównywanie poziomu, kasa z bogatego samorządu do biednego
§ Łagodny w gminach (uznane za bogate, przy 150 % średniej, max może dostać zebrane 30% ponad te 150%)
§ Drastyczny w powiecie ( do 98% nadwyżki)
§ Woj. (do 95% nadwyżki)
o Dokładne kryteria w rozporządzeniu Ministra Finansów
o Wg ustawy:
§ Gminy – pomoc społeczna i dodatki mieszkaniowe
§ Powiaty – pomoc społeczna i utrzymanie dróg
§ Województwa
· 20% dla regionów z bezrobociem większym niż 110% średniej
· 10% dla regionów z PKB mniejszym niż 75% średniej
· 40% dla regionów z dużą gęstością dróg
· 30% w zależności od potrzeb przewozów kolejowych
§ Kryteria odwołują się do historycznej struktury
o Płatnicy na rzecz subwencji równoważącej
§ 1 woj.
§ 19 powiatów/315
§ 45 miast na prawach powiatu/64
§ 11 gmin wiejskich
§ 30 gmin miejsko – wiejskich
§ Ogólnie 5% samorządów całego kraju
Dotacje celowe
§ Rozróżnione na te, które są i które mogą być dochodem (np. dotacje na inwestycje)
§ Zlecone i powierzone
§ Własne zadania bieżące i własne zadania inwestycyjne
§ Powierzone – na podstawie umowy/porozumienie
§ Zlecone – środki są kalkulowane tak jak podobne wydatki adm. Rządowej
§ Na zadania inwestycyjne – tylko na cele wynikające ze strategii regionalnej i kontraktów wojewódzkich
§ Najwięcej:
o Zlecone i powierzone
o W powiatach i miastach na prawach pow. Na zadania bieżące
o W woj. i gminie więcej na zadania inwestycyjne
Ocena
Ø Najważniejsza zasada równości pionowej (samorządy nie mają wystarczających środków na zadania przekazane z rządu)
Ø Dominują transfery ryczałtowe, system proporcjonalny tylko do inwestycji
Ø Silne strony:
o Mierzalne i obiektywne kryteria
o Stosunkowo stabilny system
o Umiarkowany system wyrównywania w gminach
Ø Słabe strony
o Odejście od zasady stabilizacji wielkości subwencji
o Słaba realizacja zasady równości poziomej
o Delegowanie zespołów do rozporządzeń ministerialnych
o Drastyczny poziom wyrównywania w powiatach i woj.
o Mało przejrzysty system dotacji celowych
o Zbyt duże znaczenie transferów w strukturze dochodów
Złota reguła zrównoważonego budżetu (na świecie)
Ø Nie wolno się zadłużać na finansowanie wydatków
Ø Można rozsądnie zadłużać się na realizacją programów inwestycyjnych
Ø Argumenty za zadłużaniem na inwestycje:
o Możliwość skorzystania z przyśpieszonego rozwoju (niektóre sprawy można zrealizować szybciej)
o Możliwość obniżenia kosztów funkcjonowania (np. wymiana czegoś starego na nowe, lepsze, oszczędne i tańsze w eksploatacji)
o Długo prowadzona inwest. Jest droższa
o Dostęp do pieniędzy z UE (żeby ubiegać się o dofinansowanie z UE należy mieć wkład własny. Wkład może pochodzić z kredytu), dofinansowanie odbywa się na zasadzie dotacji po zakończeniu inwestycji – żeby wykonać inwestycje trzeba wziąć kredyt
o Równość geograficzna i międzypokoleniowa (biorąc kredyt do wykonania inwest. Nie ma oderwania. Spłacanie kredytu odbywa się, kiedy inwestycja już funkcjonuje i spłacają ją osoby, które faktycznie z niej korzystaja)
Formy zadłużenia
Ø Kredyt komercyjny w banku
Ø Preferencyjny kredyt / pożyczka ( % niższe niż stawka rynkowa, preferencyjne kredyty pochodzą od państwa, rozdzielane z funduszy, a fundusze (np. ochrony środowiska) mają pieniądze z kar i opłat. Jeżeli okazuje się, że inwestycja spełnia warunki ochrony środowiska – połowa kredytu staje się DOTACJĄ
Ø Kredyt – udziela tylko bank, ustalone przez bank, prawo bankowe
Ø Pożyczka – każdy może udzielać, regulowane są kodeksem cywilnym, pożyczka może wynosić nie więcej niż posiada rezerw
Ø Emisja obligacji
o Obligacje – papiery wartościowe na okaziciela, pożyczkobiorca zobowiązuje się dawcy w czasie oraz z odsetkami
o Typy obligacji:
§ Ogólne (zabezpieczeniem są przyszłe dochody samorządu)
§ Przychodowe (zabezp. Są spodziewane dochody z inwestycji)
§ Publiczne ( nieograniczona liczba inwestorów – kupców)
§ Niepubliczne (ograniczona liczba kupców)
Zagadnienie RATINGU – agencje zajmujące się oceną ryzyka kredytowego, im wyższa ocena tym większa pewność
Ø Standard & Poors
Ø Moody
Ø Fitch
Ø Oznaczenie: AAA, AA, A – dobra jakość; BBB – zadowalająca, BB – stopień słaby, B – stopień spekulacyjny, CCC, CC, C – niewielkie bezpieczeństwo, DDD, DD, D – niewypłacalność eminenta.
Ø Ocena samorządu nie może być wyższa niż ocena obligacji krajowej ( W Polsce A )
Pożyczka międzyrządowa (np. państwo pożycza gminie)
Ø Obciążone kryteriami politycznymi
Ø Brak specjalistów
Ø W Polsce rzadka forma – raczej nie najlepsze
Leasing – pomaga obejść limity kredytowe
Regulacja zadłużania samorządów
Ø Wolno się zadłużać na pokrycie deficytu budżetowego – nie specyfikuje się celów
Ø Konstytucyjne limity – dług publiczny nie może być większy niż 60% PKB (wlicza się dług samorządu i rządu)
o Prawo finansowe wprowadza procedury ostrożnościowe przy 50%PKB
Ø Maksymalny dlug 60% rocznych dochodów na koniec roku – dotyczy poszczególnych samorządów ( nie dot. Długu zaciągniętego do współfinansowania z funduszy UE)
o Nie wlicza się długu spółek komunalnych, które nie są kontrolowane
o Przekształcenie zakładu budżetowego w jednostkę budżetową
Ø Roczna spłata do 15% rocznych dochodów
Ø Prognozy splat i dochodów podlegają opinii RIO
Ø Ograniczenie zadłużania za granicą
Ø Limity nie dot. Spółek komunalnych
Ø Pożyczki dla jst mających kłopoty z regulacją zobowiązań (na specjalnych warunkach, obowiązkowy plan naprawczy – taki zapis może doprowadzić do niebezpieczeństwa ekonomicznego)
Ekonomiczna ocena wielkości zadłużenia
Niebezpieczne zadłużenie
Ø Przeznaczane na wydatki bieżące
Ø Zaciągany na okres dłuższy niż użytkowanie
Ø Nadmierne zadłużanie spółek komunalnych
Ø Powodujące spłaty przekraczające wielkość przewidzianej nadwyżki operacyjnej (różnica pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi)
Relacje gminy z podmiotami prywatnymi świadczącymi usługi
Wydawanie pozwoleń, licencji (gmin...
niewmar