Gospodarowanie środowiskiem – wykłady
W1
5-10-2009
definicja środowiska w prawie EU:
[Maria Magdalena Kenig-Witkowska, Prawo Środowiskowe UW. Zagadnienia systemowe]
‘zarówno środowisko naturalne, jak też środowisko będące wytworem działalności człowieka. Elementem tego pojęcia jest człowiek, fauna, flora, gleba, powietrze, klimat, krajobraz jak też zasoby materialne i dziedzictwo kulturalne, naturalne otoczenie i zasoby naturalne jak też zasoby wodne. Pojęcie środowiska obejmuje również elementy otoczenia społecznego człowieka...’
cele traktatowe EU w dziedzinie środowiska
- generalne
o rozwój trwały i zrównoważony
o popieranie wysokiego poziomy ochrony środowiska
każda generacja ma prawo się rozwijać ale nie kosztem generacji młodszej
środowisko jest chronione dla ludzkości
działania degradujące środowisko są niepożądane
- szczegółowe
o zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska
o ochrona zdrowia człowieka
o rozważne i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych (eksploatacja surowców mineralnych, rolnictwo, gospodarka odpadami)
o wspieranie działań na poziomie międzynarodowym dotyczących regionalnych lub światowych problemów środowiska
zasady jakimi kieruje się prawu EU:
- zasada ostrożności – bez dowodów naukowych nie można twierdzić, że coś jest nieszkodliwe, np. żywność modyfikowana genetycznie, globalne ocieplenie
- zasada zapobiegania – zapobiegać niszczeniu środowiska a nie kompensować i naprawiać
- zasada naprawiania szkody u źródeł – filtry na kominach
- zasada ‘zanieczyszczający płaci’ – zasada 3P: polluter pays principle – trudno jest ustalić kto jest zanieczyszczającym
najważniejsza jest zasada zapobiegania!
rodzaje aktów prawa środowiska EU:
- rozporządzenia – rzadko, ale moc wiążąca jest absolutne
- dyrektywa – są wiążące dla kraju w kwestii osiągnięcia celu – nie określają metody dojścia do tego celu
o bardzo ważny środek prawa EU, np. sieć NATURA 2000
o dyrektywa ptasia – ochrona dziko żyjących gatunków ptaków – Ministerstwo Środowiska typuje te obszary
o dyrektywa siedliskowa – lata 90-te – lista zwierząt i roślin – dla ich ochrony obszary ustanowione i monitorowany; inwestycje na tych obszarach mogą otrzymać duże dofinansowania ale tylko jeśli zostanie spełniony cel dyrektywy
- decyzje – są wiążące dla podmiotu, do którego jest ona skierowana, np. dla organizacji, państwa, przedsiębiorstwa, np. decyzja w sprawie opakowań
- zalecenia i opinie – nie są wiążące
- rezolucje – nie są wiążące, tylko w niektórych wypadkach są
- komunikaty – nie są wiążące ale trzeba się w nie wsłuchiwać
- programy działania – nie wiążące
- dobrowolne porozumienia
najważniejsze są dyrektywy
strategia tematyczna:
np. strategia w dziedzinie ochrony gleb, ochrona środowiska morskiego
strategie zawierają w sobie m.in. dyrektywę
Gospodarowanie środowiskiem.
Podstawowe pojęcia geograficzne.
zasoby i użytki środowiska
potencjał krajobrazu
krajobraz = geosystem – system powiązanych komponentów przyrody: budowa geologiczna, rzeźba, przyziemna warstwa atmosfery, świat żywy, wody krążąc, gleba
badanie powiązań komponentów
środowisko – krajobraz wpływający na człowieka będącego punktem centralnym geosystemu
zasoby i użytki środowiska (prof. Bartkowski)
elementy środowiska wykorzystywane przez człowieka
- zasoby i siły przyrody
o substancje mineralne, woda, biomasa, powietrze;
o energie ziemskie i energie kosmiczne;
- korzyści z przestrzeni geograficznej
o ekosystemy: biocenozy, gleby
o korzystne położenie geograficzne: topoklimat, siedlisko, biotopy, wolna przestrzeń, piękny krajobraz
cykle odnawialności zasobów:
- geologiczny – ropa naftowa, węgiel
- sekularny – historyczny – trawertyny, skały wylewne magmowe, torfy, gleby, głębokie wody podziemne
- kilku i wieloletni – lód lodowcowy, piaski rzeczne, substancje odżywcze, płytsze wody podziemne, niektóre elementy biomasy
- roczny i sezonowy – wody powierzchniowe, lód, piasek plażowy, roślinność
- kilku godzinny i kilku dniowy – woda opadowa, śnieg, CO2
las P odnawia się ok. 300 lat jako cały ekosystem, drzewo poszczególne zdecydowanie krócej – ok. 1 roku
zasoby z cyklu geologicznego i sekularnego są w zasadzie dla człowieka zasobami nieodnawialnymi
20% energii EU ma pochodzić z odnawialnych źródeł energii
potencjał krajobrazu [Haase, Neet] – stworzone przez przyrodę możliwości rozwojowe społeczeństwa
są przestrzenie uporządkowane, a ich rodzaj zależy od struktury i funkcjonowania krajobrazu (geosystem)
potencjały częściowe wg. Haase’go:
- produktywności biotycznej
- samooczyszczania
- zaopatrzenia w wodę
- surowcowy
- zdolność do zabudowy
- rekreacyjny
- biotycznej zdolności do regeneracji
- atmosferyczny
Marks uzupełnił koncepcję o pojęcie funkcji krajobrazu – czy jest on sprawny i wydajny w ciągu roku na tyle, aby pełnić swoje funkcje?
[Przewoźniak, Pietrzak]
rodzaje potencjałów:
- potencjał samoregulacyjno-odpornościowy
o zdolność krajobrazu do przeciwdziałania i neutralizacji zmian struktury i funkcjonowania wywołanych bodźcem zewnętrznym (naturalny, antropologiczny)
o w ramach potencjału ocenia się funkcję
§ przeciwdziałania erozji wodnej i wietrznej
§ filtra, buforu i transformacyjna
§ ochrony wód gruntowych
§ odtwarzania wód gruntowych
§ regulacji odpływu
§ regeneracji powietrza atmosferycznego
§ melioracyjno-bioklimatyczne
§ ekotopotwórcze
§ ochrony przyrody
- potencjał zasobowo-użytkowy
o zdolność krajobrazu do zaspokojenia materialnych i energetycznych potrzeb człowieka
o ocenia się:
§ produktywność biotyczną
§ zaopatrzenie w wodę
§ surowcowy
§ atmosferyczny
§ transurbacyjny
§ rekreacyjno-balneologiczny
§ krajoznawczy
- potencjał percepcyjno-behawioralny
o zdolność krajobrazu do stymulowania zmysłów człowieka i wpływania na jego zachowania
o krajobraz multisensoryczny
W2
12-10-2009
epoka kamienia:
- eolit
- neolit
- mezolit – przejście między paleolitem
przejście od gospodarki o charakterze rolniczym ze zbieracko-łowieckiej
rozwój gospodarki rolniczej i hodowlanej spowodował wylesianie
południowa PL wcześniej, a północna PL później – gospodarka neolityczna
najwcześniej na płaskowyżach lessowych pojawiła się gospodarka neolityczna
rewolucja neolityczna:
- upowszechnienie się rolnictwa
- pojawienie się ceramiki
- wzrost gęstości zaludnienia – 0,3os/km2 à po rewolucji 4os./km2; osiedla 25-75-100 osób
- pierwszy skok gospodarczy, technologiczny
- duże wylesianie
skok technologiczny:
- rozwój metalurgii
- epoka brązu – Trzciniec – pierwsza miejscowość z działalnością brązu
- epoka żelaza – kultura łużycka; kolejne kultury związane są z epoką żelaza:
o kultura przeworska – rozwój hutnictwa żelaza (S Europy dominuje Cesarstwo Rzymskie, monety rzymskie znalezione na terenie PL, Niemiec świadczą o kontaktach gospodarczych tej ludności z Cesarstwem)
o w PL – Góry Świętokrzyskie – przetapiano syderyt z węglem drzewnym
o Pruszków, Brwinów, Błonie – centrum mazowieckiego starożytnego hutnictwa, znaleziono około 500 pieców hutniczych
o kończy się ok. III w. naszej ery
VII-VIII w – krystalizacja ludów
IX-XI – stabilizacja sieci osadniczej na terenie Europy
- skutek: procesy erozyjne (ok. 1000 lat temu zmiana układu koryta rzek Europy – zmiana na rzeki roztopowe, rzeki nie mieściły osadów, podniesienie poziomu wód)
na obszary żyźniejsze wkraczają osadnicy – okolice Krakowa, Sandomierza, Nałęczowa
XI-XII – na obszarze PL pojawiają się zakonnicy:
- cystersi – nowinki technologiczne – hutnictwo, produkcja wina – ziemia lubuska, płaskowyż rybnicki
- szeroka działalność gospodarcza – wprowadzili hodowle ryb – budowali stawy, piętrzyli rzeki – źródło energii; młynarstwo – księgi henrykowskie
XII-XIII – piętrzenie rzek, które zwiększyło erozję
X-XV – okres ocieplenia – kolonizacja Grenlandii, Islandii (pierwszy parlament)
XV-XVI – mała epoka lodowcowa
- zmiany górnej granicy lasu
- Kroniki Galla Anonima, Kronika Wincentego Kadłubka, Kronika Jana Długosza, Spisy Królewskie, ilustracje miejsc
nazwy miejscowości często wskazują na rodzaj prowadzonej gospodarki:
- Wola, Wólka – okresy Średniowiecza, wolne od początku
rewolucja przemysłowa:
- wynalezienie maszyny parowej – energia ze spalania surowców à skutek: ogromne wylesianie, dziczenie rzek – przestają być żeglowne i spławne, wypłycają się
XVIII-XIX – ogromne prace regulacyjne (cała Odra, Wisła od Torunia do ujścia) na rzekach, aby usprawnić żeglugę
zbiorniki retencyjne – podniesienie poziomu wody
10 000 zbiorników w dorzeczu Wisły – osady wpuszczone do rzek zmieniły rodzaj rzek z meandrujących na roztopowe
ogromny rozwój przemysłu po II wojnie światowej, wielkie miasta ściągają nowych pracowników
Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa – ziemia za emeryturę
Karta Ewidencji Stanowiska Archeologicznego:
- ślad osadnictwa
- osad
- osiedle
- cmentarzyska
- &...
niewmar