Metodologia badań pedagogicznych  -  dr Ciżkiewicz              (wykłady)

LITERATURA

Łobocki  „Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych”

          Rozdziały 3, 4, 5, 6, 8, 10

Such Jan, Małgorzata Szcześniak „Filozofia nauki”

Apanowicz „Metodologia nauk’

DO ANALIZY DANYCH

-          Anna Krajewska „Statystyka dla pedagogów”

-          Czesław Nowaczyk „Podstawowy metod statystycznych dla pedagogów”

Metodologia nauk jest to:

-          w aspekcie pragmatycznym- nauka o metodach działalności naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych,

-          w aspekcie apragmatycznym – nauka o elementach i strukturze systemów naukowych, tj. o wytworach nauki w postaci pojęć, twierdzeń i teorii naukowych.

Ontologia- nauka o bycie jako takim, której zadaniami są dociekania nad naturą wszystkiego cokolwiek istnieje zarówno w sferze realnej (przedmioty i zdarzenia), jak też w sferze idealnej (pojęcia ogólne, wyabstrahowane od przedmiotów cechy).

Nauka o bycie realnym i idealnym.

Ontologia – współczesne znaczenie – podstawowy obok teorii poznania dział filozofii zajmujący się teorią bytu, problemami jego genezy i natury, charakterem i strukturą rzeczywistości, sposobami je istnienia i rozwoju. W szczególności ontologia ma odpowiedzieć na pytanie – co jest genetycznie i funkcjonalnie wcześniejsze: materia czy świadomość?

Epistemologia – teoria poznania – dyscyplina zajmująca miejsce pośrednie między ogólną teorią poznania a naukami szczegółowymi. Rozpatruje naukę bądź jako układ ewoluujący i wówczas bada mechanizmy rozwoju pojęć, operacji, metod poznania naukowego                          (e. diachroniczne), bądź jako układ statyczny i zajmuje się analizą języka nauki oraz badaniem istniejących struktur i procedur naukowych (e. synchroniczne).

Nauka może być rozumiana jako:

1.      gatunek wiedzy – wiedza naukowa : wszelkie teorie, twierdzenia, tezy...(metodologia)

2.      rodzaj działalności naukowej – badawcza czyli zespół działań podejmowanych przez uczonych (metodologia),

3.      sposób działania poznawczego – metoda naukowa (metodologia),

4.      podmiot zbiorowy uprawiający w sposób systematyczny działalność badawczą- społeczność naukowa (socjologia nauki),

5.      instytucje naukowe (soc. nauki)

6.      świadomość naukowa (soc, nauki),

7.      naukowa siła wytwórcza (soc, nauki).

Rodzaje wiedzy ludzkiej :

1. Wiedza racjonalna                                                                   2. Wiedza irracjonalna

-          potoczna

-          naukowa

-          artystyczno – literacka

-          spekulatywna.

-           

Wiedza racjonalna:

Wiedza potoczna – jest zdrowo – rozsądkowa, ma charakter pragmatyczny, cechuje ją duża ogólnikowość, brak precyzji, mały stopień abstrakcyjności, niski stopień prawdziwości oraz ścisłości, mała moc prognostyczna, niska zawartość informacyjna, słabe osadzenie w teorii. Pojęcia są niejednoznaczne, stanowi produkt uboczny praktycznej działalności ludzi, swym zasięgiem obejmuje

Szeroki obszar zjawisk przyrodniczych i społecznych dostępnych w bezpośredniej obserwacji.

Wiedza naukowa –stosuje mocną zasadę racjonalności inaczej zwaną zasadą racjonalnego uznawania przekonań. Oznacza to, że stopień przekonania z jakim głosimy dane twierdzenie nie może być większy od stopnia z jakim głosimy dane twierdzenie, powinien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia.

Wiedza naukowa jest efektem zastosowania określonej metody naukowej w celu wyjaśnienia zjawisk; jest ona pewniejsza, prawdziwsza od innych gatunków wiedzy, posiada wysoką moc prognostyczną i eksplanacyjną (ma ona charakter teoretyczny, bada nie tylko obserwowane cechy rzeczy i zjawisk).

Twierdzenia naukowe dzięki ich wysokiej informacyjnej zawartości można sprawdzić i potwierdzić.

Wiedza artystyczno - literacka związana z literaturą i sztuką obejmuje zakres działalności teoretycznej i praktycznej uwidocznionej w sztuce ludowej, mitologii, eposie, poezji.

Wiedza spekulatywna – zawarta w systemach spekulatywnych, filozofii i religii. Ten sposób myślenia miał miejsce w VI w pne. w społeczności greckiej, w okresie jedności filozofii i nauki. Pierwsze refleksje filozoficzne dotyczące natury miały charakter mitów, a dopiero później pojawiła się wiedza oparta na logice i doświadczeniu (Arystoteles IV w pne.).

Wiedza irracjonalna- nieuchwytna dla rozumu, cechuje ją poza doświadczalna i nieracjonalna droga poznania, charakterystyczna dla poznania intuicyjnego często sprzecznego z zasadami logiki oraz poznawania mistycznego, polegającego na bezpośrednim kontakcie z rzeczywistością nadprzyrodzoną. Nie spełnia słabej zasady racjonalności, która dotyczy wymogów intersubiektywności.

KLASYFIKACJA NAUKI

Do klasyfikacji nauk wprowadzone są kryteria ontologiczne i epistemologiczne. Podziału nauk dokonuje się zwykle wg.:

-          przedmiotu badań- czyli fragmentu lub aspektu rzeczywistości analizowanego przez poszczególne nauki,

-          metody badań,

-          rodzaje formułowanych problemów badawczych.

Podział nauk , w którym główna rolę odgrywają kryteria przedmiotowo – metodologiczne jest podziałem dychotomicznym (dwuwariantowym).

NAUKI

            I Formalne                                                                                             II Empiryczne

(racjonalne, dedukcyjne)                                                                             (realne, indukcyjne)

1) logika – formalna, matematyczna                                             1) przyrodnicze

2) matematyka- algebra, topologia,                                         a) fizyczne- fizyka teoretyczna,

                           geometria, analiza                                                         -fizyka doświadczalna

                                                                                                                 -astronomia, geologia

                                                                                                  b) biologiczne- fizjologia,

                                                                                                                   morfologia, genetyka,

                                                                                                                   teoria ewolucji,

                                                                                                       2) społeczne (humanistyczne)

                                                                                                           socjologia, prawo, historia,

                                                                                                           psychologia.

Metoda- jest to systematycznie stosowany sposób działania w jakiejś dziedzinie.

Metoda naukowa (wg. Nowaka) to określony sposób postępowania zmierzającego świadomie do realizacji celów poznawczych w nauce.

Metoda naukowa jest to sposób badania, wyznaczający kolejne etapy postępowania uczonych w danej dziedzinie naukowej możliwy do powtórzenia w innych przypadkach tego rodzaju. Obejmuje założenia ogólne określające wytyczone zadania, sposób rozwiązywania problemów teoretycznych lub zadań praktycznych.

Metoda naukowa (wg. Konarzewskiego) – ustalony i zaaprobowany przez społeczność naukową sposób wykonywania czynności badawczych.

Można wyróżnić 3 klasy metod naukowych:

-          metoda doboru próbki,

-          metoda zbierania danych,

-          metoda analizy danych.

Badania naukowe- to ciąg jednostkowych lub zbiorowych czynności rozpoczynających się od sformułowania problemu i zmierzających do jego rozwiązania.

Metody badawcze- to typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych w celu maksymalnego uzasadnienia odpowiedzi na stawiane pytania (Nowak s.22).

Jeden z podstawowych działów metod naukowych obejmuje:

1.      Metodę nauk empirycznych nazwaną inaczej metodą hipotetyczną, dedukcyjną, odwołującą się do faktów. Posługując się tą metodą otrzymujemy twierdzenia hipotetyczne, tylko w pewnym stopniu potwierdzone empirycznie.

2.      Metoda nauk formalnych – nazwana tez metodą sformalizowaną lub aksjomatyczno – dedukcyjną, nie odwołuje się do faktów empirycznych lecz opiera się na faktach logicznych. Tezy nauk formalnych są prawdziwe na mocy definicji i dowodów, oparte na aksjomatach i innych założeniach wyjściowych. Stosowane w naukach formalnych metody dedukcyjne są niezawodne w tym sensie, że prawdziwości przesłanek wynika prawdziwość wniosków.

Dwie podstawowe formy wnioskowania

1. jeżeli A to B                                                                    2. jeżeli A to B

    A więc B                                                                               B więc A

   (dedukcja)                                                                              (redukcja)

Przesłanka         Poprzednik         Wniosek

                                dedukcja                                                            redukcja

     Wniosek              Następnik            Przesłanka

Dedukcja – od szczegółu do ogółu,

Redukcja – od ogółu do szczegółu.

Poprzednik –to zdanie, którego prawdziwość stanowi warunek wystarczający do uznania prawdziwości innego zdania (następnik). Poprzednik jest pierwszym ze zdań między którymi zachodzi stosunek wynikania.

Pada deszcz więc ulice są mokre (dedukcja).

Ulice są mokre, więc pada deszcz (redukcja- prawdopodobne).

Redukcję można podzielić na :

-          progresywną,

-          regresywną.

W obu przypadkach następnik jest znany jako prawdziwy, poprzednik nie. Jeżeli przeprowadza się redukcje progresywnie, wtedy zaczyna się od co do swej wartości prawdziwościowej jeszcze nieznanego poprzednika i postępuje się do znanego dającego się stwierdzić następnika. Ta progresywna redukcja nazywa się weryfikacją.

Redukcja regresywna zwana wyjaśnieniem zaczyna się od znanego następnika i idzie do nieznanego poprzednika (w tych redukcjach znam następnik, ale nie znam poprzednika i on pozwala mi formułować wnioski).

Wśród metod redukcyjnych możne wyróżnić metodę indukcyjną, której przesłanki są zdaniami o jednostkowych przedmiotach lub zaburzeniach wniosek zaś jest zdaniem ogólnym. Metoda indukcyjna inaczej zwana weryfikcjonizmem. (Carna filozof).

Druga metodą jest hipotetyzm – polega na stawianiu i krytyce hipotez (Popper). Spostrzeżenie nie jest warunkiem wystarczającym do uznania zdania za prawdziwe. Nie istnieje więc metoda, która wykazałaby prawdziwość zdań empirycznych. Twierdzenia naukowe są zawsze hipotezami, które przyjmuje się tylko prowizorycznie i tymczasowo, dopóki mimo prób ich obalenia, nie udaje się wykazać ich fałszywości czyli sfalsyfikować ich. Tak więc głównym celem postępowania naukowego jest eliminowanie hipotez fałszywych.

Nieco inna klasyfikację proponuje Konarzewski ; ze względu na cel badań wyróżnia dwa typy badań:

-          teoretyczne,

-          praktyczne.

Badania naukowe to zbór koordynowanych czynności, które przynoszą nową wiedz, stąd badanie można opisać na poziomie samych czynności. Wyróżnia się 5 schematów badawczych czyli sposobów koordynowania czynności:

1)     Eksperyment – czyli ujawnianie skutków ściśle określonych oddziaływań                      w sztucznych populacjach eksperymentalnych.

2)     Badanie porównawcze – czyli ujawnianie różnic miedzy realnymi populacjami.

3)     Badania przeglądowe – czyli poznawanie właściwości obiektów należących do pojedynczej realnej populacji i ujawnianie związków między tymi własnościami.

4)     Badania etnograficzne – zbieranie i przetwarzanie różnorodnych danych                         o kulturowych sposobach życia realnej grupy społecznej.

5)     Studium przypadku – zbieranie i przetwarzanie różnych danych o pojedynczym obiekcie reprezentującym zjawisko ogólne.

Dwa ostatnie schematy zalicza się do badań jakościowych.

Wyczerpujące scharakteryzowanie badania naukowego wymaga podania celu badań, schematu badawczego i metody. Każdy schemat badania koordynuje kilka czynności, przy czym te same czynności występują w różnych schematach, dlatego można je opisywać w oderwaniu od schematów badawczych.

„Ustalony i zaaprobowany przez społeczność naukową sposób wykonywania czynności badawczych nazywamy metodą naukową (Konarzewski).”

Ogólnie można wyróżnić 3 klasy metod naukowych:

1.      Metoda doboru próbki,

2.      Metoda zbierania danych,

3.      Metoda analizy danych (met. Statystyczne).

Schemat poznania naukowego

PRZEWIDYWANIA

TEORIE

                                                        Dedukcja

świat konstruktów                                                                  sprawdzanie

teoretycznych

świat faktów

empirycznych

FAKTY

FAKTY

Orientacje badawcze – można wyróżnić 3 szeroko rozumiane orientacje badawcze, są to podejścia komplementarne:

Wyjaśnienie idiograficzne i nomotetyczne

Idiograficzne – w tym kontekście oznacza wyjątkowy, szczególny lub odrębny. Wyjaśnienie „idio” pozwala zrozumieć przyczyny zajścia, konkretnego analizowanego przypadku (tylko do tego przypadku ogranicza się wyjaśnienie).badacz, który chce wyjaśnić wewnętrzna strukturę konkretnej grupy społecznej np. gangu młodzieżowego, szkoły, klasy itd. Prowadzi badania idiograficzne.

Typ nomotetyczny- dotyczy pewnej klasy zdarzeń lub klasy sytuacji. Szuka tych wyjaśnień w sposób ekonomiczny używając jednego lub kilku czynników wyjaśniających. W konsekwencji zadowala się cząstkowym, a nie kompletnym wyjaśnieniem. Nomotetyczne wyjaśnienie prowadzi w efekcie do mniej pełnego zrozumienia każdego pojedynczego przypadku. Uogólnienie odbywa się kosztem pełnego wyjaśnienia pojedynczych przypadków.

Dane jakościowe i ilościowe zasadniczo pokrywają się z danymi liczbowymi i nie liczbowymi. Każda obserwacja ma na początku charakter jakościowy. Kwantyfikacja sprawia, że obserwacje można agregować, porównywać dane oraz stosować analizy statystyczne.

Badania ilościowe i jakościowe