EGZAMIN_DYDAKTYKA.doc

1.Omów przedmiot badań, funkcje i zadania dydaktyki ogólnej.

Przedmiot badań dydaktyki ogólnej stanowi proces nauczania - uczenia się wraz z czynnikami wyzwalającymi go, warunkami w jakich on zachodzi, z jego przebiegiem oraz skutkami.

Do głównych funkcji dydaktyki ogólnej zaliczamy:

- funkcję teoretyczno-poznawczą - ma ona charakter diagnostyczny (odpowiada na pytania co jest i jak jest) i prognostyczny (odpowiada na pytania co będzie, jak będzie i jak powinno być)

- funkcję praktyczno-instrumentalną (utylitarną) - wskazuje na konkretne metody, środki i formy organizacyjne stanowiące pomoce w pracy dydaktycznej

Do głównych zadań dydaktyki ogólnej zalicza się:

- opis wraz z analizą poszczególnych elementów przedmiotu badań

- ustalanie charakterystycznych dla procesu kształcenia prawidłowości

- ustalanie pewnych norm i zasad postępowania opierając się o wykryte prawidłowości

- analiza rozwoju historycznego

- analiza aktualnej rzeczywistości dydaktycznej

- formułowanie prognoz edukacyjnych

- ustalenie celów i zakresu treści kształcenia

2.Wyjaśnij podstawowe pojęcia dydaktyczne:

Uczenie się: = poznawanie. Przedmiotem uczenia się jest otaczająca nas rzeczywistość, natomiast podmiotem jest uczeń. Pojmowane jest w dwóch postaciach:

- akt uczenia się- za akt uznaje się każdą sytuację, która nie jest zaplanowana, reżyserowana, zamierzona, a dogodna do uczenia się. Przedmiotem uczenia się jest rzeczywistość, a podmiotem uczeń

- proces- długotrwały, zmienny, ukierunkowany na wynik, ciągły, planowany, systematyczny, zinstytucjonalizowany

Efektywność uczenia się zależy od motywacji i aktywności jednostki.

Na efektywność składają się: cechy gatunkowe(płeć), cechy indywidualne (iloraz inteligencji), cechy rozwojowe(aspiracje, dążenia)

3 komponenty, poziomy wg Kulisiewicza:

I. wiadomości- teoria

II. umiejętności , III nawyki –praktyka

Najlepszy wiek do nauki 20-25 lat.(z wykładów)

Uczenie się- proces, w toku którego na podstawie doświadczeń, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniejszej nabyte.(W. Okoń)

Nauczanie:= intencją nauczania jest wywołanie uczenia się.

- akt- życiowe okazje aby kogoś czegoś nauczyć, przekazywanie wiedzy, nieplanowane instruowanie kogoś

- proces- planowana i systematyczna praca nauczyciela z uczniami

Elementy kontroli: nauczyciel powinien kontrolować oraz oceniać.(z wykładów)

Nauczanie- planowa, systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości- pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych (W. Okoń)

Kształcenie: to całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów i metod oddziaływania na jednostkę i grupy, by efektem było wykształcenie tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych. (Encyklopedia ped)

Wykształcenie: to opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności nawyków i przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorobienie się własnych poglądów i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań, zamiłowań i upodobań, pasji i technik cało życiowego samokształcenia, samowychowania i samorealizacji w ramach edukacji permanentnej, czyli kształcenia ustawicznego.(Encyklopedia ped.)

Samokształcenie: samouctwo, osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot.(W. Okoń)

4. Wyjaśnij pojęcia:

Wychowanie w ujęciu wąskim: to świadome, celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach(rodzinnych, szkolnych, innych) dokonywane głównie przez słowo( i inne postacie interakcji zwłaszcza przez przykład osobisty) zmierzający do osiągnięcia względnie stałych skutków(zmian)w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym jednostki ludzkiej.

Wychowanie w ujęciu szerokim: oddziaływanie całokształtu specyficznych pedagogicznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych, grupowych, indywidualnych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych przynoszących względnie stałe skutki w rozwoju jednostki ludzkiej w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, kulturowej i duchowej.

5. Omów na czym polega związek między dydaktyką ogólna a dydaktykami szczegółowymi.

Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dlatego nazywamy ją dydaktyką ogólną. Dydaktyka ogólna analizuje cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne w sposób ponad przedmiotowy formułując na tej podstawie określone zasady i reguły nauczania, uczenia się. Dydaktyki szczegółowe postępują wprawdzie podobnie, ale zakres formułowanych przez nie zasad i reguł nauczania, uczenia się jest znacznie węższy bo ogranicza się – z wyjątkiem metodyki nauczania początkowego oraz metodyki studiów wyższych określonego typu – do jednego tylko przedmiotu. Oprócz tak formułowanych dydaktyk szczegółowych (dyd. fizyki, dyd. polskiego, itp.) możemy wyróżnić także dydaktykę naukową, dydaktykę szkoły wyższej, itp..

6.Scharakteryzuj system dydaktyki Herbertowskiej jako podstawę tzw. szkoły tradycyjnej.

Podstawy dla tego podsystemu dydaktyki opracował niemiecki filozof, psycholog i pedagog- Jan Fryderyk Herbart. Oceniając krytycznie prace poprzedników(oprócz Pestalozziego) próbował skonstruować „naukowy system pedagogiki”, oparty na dorobku teoretycznym etyki(miała wyznaczać cel wychowania) i psychologii(drogi i środki wiodące do tego celu). Najwyższym celem wychowania jest wg Herbarta ukształtowanie silnych moralnie charakterów, czemu służy: kierowanie dziećmi i młodzieżą, karność i nauczanie. Głównym zadaniem kierowania jest: stałe zatrudnianie dzieci, organizowanie im zajęć, pielęgnacja ich fizycznego rozwoju, wdrażanie do porządku. Karność: stanowi konieczny warunek wyrobienia moralności opartej na silnym charakterze. Dla utrzymania karności stosowano rygorystyczne nakazy i zakazy a nawet kary cielesne( te jednak ostrożnie i z umiarem). Podstawowe znaczenie ma nauczanie wychowujące(wychowania nie można oddzielić od nauczania, wola i charakter równocześnie z rozumem). W myśl Herbertowskiej psychologii:

·                     Nie istnieją dziedziczne dyspozycje psychiczne,

·                     Całe życie psychiczne składa się z wyobrażeń.

Wyobrażenia- siły, które mogą być zgodne(rodzi się uczucie przyjemności) lub przeciwstawne(przykrość). Wyobrażenia z czasem zostają zepchnięte pod „próg świadomości”. Skutecznemu kształceniu charakteru służy:

- rozwijanie wielostronnych zainteresowań, większą wartość wychowawczą mają zainteresowania bezpośrednie(cenimy je dla nich samych-  z uwagą mimowolną), niż pośrednie(cenione z ubocznych względów- uwaga dowolna).

- racjonalnego rozłożenia treści, na powiązane merytorycznie i logicznie bloki, przechodzenie od zgłębiania do ogarniania.

- rozwijanie umiejętności teoretycznych(w matmie zastosowanie odpowiedniego wzoru)

- opis rzeczywistości nad jej interpretacją,

Formalizm i rygoryzm, ciasny schemat lekcji tłumiący inwencję nauczycieli. Słuszne- potrzeba przekształcenia pedagogiki w dyscyplinę i Powiązanie z innymi naukami.

7.Scharakteryzuj system dydaktyki Deweya, jako podstawę szkoły progresywistycznej.

Amerykanin John Dewey należał do grona najbardziej zawziętych przeciwników Herbarta, i rzeczników nowej szkoły Progresywistycznej terenem założenia szkoła eksperymentalna w Chicago. Akcentowano:

·                    Rozwój aktywności dzieci w zajęciach praktycznych gdyż kształcą siły umysłowe i postawy społeczne.

·                    Rozwój wrodzonych zdolności i zdobycie różnorodnego doświadczenia,

·                    Zachęcanie do rozwoju zainteresowań, szkoła terenem życia i przygotowania do życia.

·                    Racjonalne łączenie nauki, teorii i praktyki,

·                    Poznanie i wiedza to narzędzia do pokonywania napotkanych trudności.

·                    Stwarzanie uczniom sytuacji problemowych,

·                    Uczniowie wg Deweya powinni być przekonani ze rozwiązując dany problem odkrywają rzeczy nowe, Dotąd nieznane.

·                    Uczenie przez dokonywanie odkryć.

Inna niż w szkole tradycyjnej musi być organizacja nauczania i inny tok lekcji. Nauczyciel powinien tak przygotować i poprowadzić lekcje, aby uczniowie mogli odczuć określoną trudność, zdefiniować ją, sformułować pomysły jej przezwyciężenia(hipotezy), sprawdzać te pomysły w drodze rozumowania lub za pomocą obserwacji i eksperymentów, oraz wyprowadzać na tej podstawie wnioski. Szkoła progresywistyczna nie odpowiada wymogom współczesnej szkoły za sprawą tego, że przenosi przesadnie zainteresowania ucznia nad jego planowany wysiłek, swobodę nad karność, potrzebę bezpośrednią nad dalekie cele wychowania, doświadczenie indywidualne nad społeczne, psychologiczną organizację nauczania nad konsekwencją logiczną, inicjatywę ucznia nad inicjatywą nauczyciela.

8.Scharakteryzuj system szkoły współczesnej.

Dydaktyka współczesna jak dydaktyka Herbertowska zaznajamia uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy i jak u Deweya aktywizuje dzieci w procesie nauczania.

1. Dydaktyka współczesna przezwyciężyła jednostronność w analizie i sposobach interpretacji genezy źródeł mechanizmów oraz celów poznania. Nie zaleca już rygorystycznego wiązania poszczególnych sposobów poznania z określonymi fazami psychofizycznego rozwoju uczniów. Nie jest słuszne zalecenie, aby wdrażać uczniów do działalności praktycznej dopiero po” przeprowadzeniu ich przez poprzedzające ów etap poznanie zmysłowe i umysłowe konieczne jest dbanie o to, aby od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole rozwijając jego myślenie abstrakcyjne.

2. Psychologia występuje tu, jako nauka o wyższych czynnościach istot żywych. Konieczność regulowania przez człowieka stosunków łączących go ze światem zewnętrznym. Głównym rodzajem czynności jest działanie praktyczne(praca) w wyniku, którego człowiek zmienia otaczającą go rzeczywistość i sam jest przez nią zmieniany.

3. Istotą procesu nauczania- uczenia się jest założenie że uczniowie powinni sobie przyswajać na drodze samodzielnych poczynań poznawczych, jak i poprzez działalność o charakterze recepcyjnym.

4. Eksponuje się potrzebę respektowania przy doborze treści kształcenia zarówno potrzeb społecznych jak i indywidualnych.

5. Dydaktyka współczesna podkreśla celowość całościowego nauczania w klasach początkowych, a przedmiotowego powyżej tego szczebla.

6. Unika się tych skrajności podkreślając potrzebę stosowania różnych form organizacyjnych nauczania, a więc nauczania indywidualnego, grupowego i masowego.

7. Zakłada się, że o wynikach kształcenia nie decydują czynniki dziedziczne, ani środowiskowe. Nauczycielowi została wyznaczona kierownicza rola w procesie nauczania, czemu nie musi towarzyszyć ograniczanie samodzielności, myślenia i działania uczniów.

9.Zarzuty wysuwane wobec szkoły tradycyjnej, progresywistycznej i współczesnej.

Szkoła tradycyjna(wady):

·                    Przekazywanie jedynie wiadomości teoretycznych

·                    Wiedza encyklopedyczna

·                    Program nauczania nie uwzględnia postępu technicznego

·                    Uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania

·                    Odizolowanie treści i procesu kształcenia od potrzeb społecznych

·                    Szkoła jest jedynym terenem uczenia się, tylko prace domowe wykonywane są poza nią

·                    Ubóstwo metod i środków nauczania

·                    Rygorystyczne przestrzeganie przez nauczycieli struktury lekcji według stopni formalnych

·                    Wychowanie powierzchowne oparte na regresji

·                    Nadmierny rygoryzm

·                    Niedostateczne respektowanie potrzeb i zainteresowań poznawczych dzieci.

·                    Słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów

·                    Uczniowie są na ogół pasywni

·                    Dominuje uczenie się pamięciowe, zapamiętywanie pamięciowe

·                    Przeładowanie pamięci

·                    Brak sytuacji intelektualnej

·                    Zbyt częsta kontrola wyników nauczania

·                    Uczniów mają zachęcać do nauki motywy zewnętrzne, głównie stopnie

·                    Współzawodnictwo

·                    Uczeń zestresowany, bezkrytyczny, niesamodzielny

Wady szkoły progresywistycznej:

·                    Samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów

·                    Przerost zajęć praktycznych

·                    Wiedza podporządkowana praktyce

·                    Przesadny pajdocentryzm

·                    Brak dyscypliny

·                    Na skutek swobody uczniów utrudniona realizacja założonych celów dydaktycznych

·                    Wysokie koszty środków i pomocy dydaktycznych

·                    Przesadnia inicjatywa ucznia nad inicjatywą nauczyciela

10.Porównaj stopnie formalne Herbarta i Deweya z koncepcjami szkoły, struktury lekcji w szkole współczesnej.

Schemat stopni formalnych wg Herbarta:

Schemat stopni przyswajania:                          Stopnie nauczania:

ü                  Zgłębianie spoczywające,                               - jasność

ü                  Zgłębianie postępujące,                                  - kojarzenie

ü                  Ogarnianie spoczywające,                               - system

ü                  Ogarnianie postępujące.                                  - metoda

Proces nauczania realizowany z koncepcją stopni formalnych Herbarta miał przebiegać od wyobrażeń do pojęć i od pojęć do umiejętności. Jego głównym zadaniem było przekazywanie( w jęz. Herbarta podanie) uczniom nowego materiału, ze szczególnym naciskiem na rozwijanie u nich umiejętności teoretycznych np. rozwiązywania określonego typu zadań matematycznych za pomocą odpowiedniego wzoru.

Inna niż w szkole tradycyjnej jest Deweya organizacja nauczania i inny tok lekcji. Ich wyznaczaniu najlepiej służą poszczególne etapy pełnego aktu myślenia, z których każdy stanowi zarazem swoisty stopień formalny nauczania. Nauczyciel powinien zatem tak przygotować ucznia i prowadzić lekcje dowolnego przedmiotu, aby uczniowie mogli odczuć określoną trudność, zdefiniować ją, formułować pomysły jej przezwyciężenia (hipotezy), sprawdzać te pomysły w drodze rozumowania lub za pomocą obserwacji i eksperymentów oraz wyprowadzać na tej podstawie wnioski- stosownie do charakteru trudności- teoretyczne lub praktyczne.

Stopnie formalne nauczania według Deweya:

1.                  Doprowadzenie do odczucia trudności

2.                  Sformułowanie problemu

3.                  Wysunięcie hipotezy(hipotez) dotyczących rozwiązania problemów

4.                  Weryfikacja logiczna lub/i empiryczna hipotezy(hipotez)

5.                  Działanie zgodne z obraną hipotezą

We współczesnych koncepcjach  kształcenia odrzuca się stopnie formalne herb artystów i progresywistów, zamiast nich przyjmuje się bardziej elastyczne rozwiązania, a mianowicie koncepcję ogniw(momentów) nauczania- uczenia się, która uwzględnia nie tylko różnorakość i wielość zadań dydaktycznych realizowanych w szkołach różnych typów i szczebli, lecz również czynności wykonywane podczas nauki szkolnej, tak przez nauczyciela, jak i przez uczniów co odpowiada interakcyjnemu charakterowi tych czynności.

11.Wymień i omów cele kształcenia ogólnego i zawodowego.

12.Omów w doborze treści kształcenia wymagania: społeczne, zawodowe i kulturowe.
Pogląd Okonia- 3 układy odniesienia wobec treści:
1)wymagania związane z uczącym się człowiekiem - są to wymagania stawiane z punktu widzenia ucznia:
-dostosowanie treści do możliwości ucznia (psychiczne, społeczne, konieczności uwzględnienia faz rozwojowych)
-dostosowanie treści do potrzeb rozwijającego się człowieka
2)wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem :
-respektowanie możliwości społeczeństwa
-respektowanie potrzeb społeczeństwa
Konieczność uwzględniania w treściach kształcenia następujące obszary: ojczyzna i własny naród, życie społeczne- obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.
3)wymagania związane z rozwojem kultury i nauki:
A)treści kształcenia w aspekcie kultury powinny umożliwić:
-poznawanie wybranych dobór kultury
-wywarzanie przez uczących się różnych wartości
-przezywanie wartości kulturowych
B)w treściach kształcenia powinny znaleźć swoje odbicie 4 składowe części nauki:
-fakty naukowe
-pojęcia naukowe
-prawa nauki
-teorie naukowe
13.Omów na czym polegają układy treści kształcenia: liniowy, koncentryczny, spiralny.

Układy treści nauczania:
1.Liniowy: poszczególne partie (kroki, porcje) materiału nauczania tworzą nieprzerwany ciąg ściśle ze sobą powiązanych i warunkujących się wzajemnie ogniw, realizowanych zazwyczaj tylko jeden raz w ciągu całego okresu nauki szkolnej.
2.Koncentryczny: te same treści powtarza się co pewien czas, rozszerzając stopniowo ich zakres, wzbogacając o nowe składniki, pogłębiając omawiane związki i zależności.
3. Spiralny: uczniowie, nie tracąc z pola widzenia problemu wyjściowego, stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji oraz pogłębiają ich treść. W przeciwieństwie do układu koncentrycznego, w którym powraca się do danego zagadnienia niekiedy po kilkuletniej nawet przerwie, w układzie spiralnym nie ma tego rodzaju przerw. Inaczej niż w układzie liniowym, nie poprzestaje się na jednorazowej ekspozycji poszczególnych tematów

14.Przedstaw i omów źródła wiedzy uczniów.

1.Bezpośrednie: wiedza zarejestrowana przez nauczyciela
2.Pośrednie: słowo mówione, pisane
Środki dydaktyczne – to wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości. Środki dydaktyczne skracają proces nauczania, pozwalając w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości.
Podział środków dydaktycznych:
- środki naturalne takie jak okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, które bezpośrednio przedstawiają rzeczywistość
- środki techniczne, które pokazują rzeczywistość w sposób pośredni;
*wzrokowe:
- przeźrocza;- film;- rysunki; - fotografie; - ilustracje z czasopism, folderów itp.;
*słuchowe: - nagrania magnetofonowe, płytowe; - audycje radiowe;
*wzrokowo słuchowe: - programy telewizyjne; - multimedialne programy komputerowe;
*automatyzujące: - maszyny dydaktyczne; - komputery. - środki symboliczne, przedstawiające rzeczywistość za pomocą słowa żywego i drukowanego (w tym podręcznik szkolny), znaków, rysunków technicznych, grafów, map.
15.Omów rolę i funkcję podręcznika szkolnego.

Podręcznik stanowi jeden z najważniejszych środków dydaktycznych. Od jego poziomu, układu zawartych w nich informacji, doboru ćwiczeń, ilustracji itp. zależą też jego funkcje dydaktyczne. Umiejętność posługiwania się tymi środkami przez nauczyciela i przez uczniów wpływa w dużej mierze na końcowe efekty dydaktyczno-wychowawczej pracy szkoły.
Służy do:
*opanowania nowych wiadomości z danej dziedziny wiedzy, łącznie z ich uporządkowaniem i utrwaleniem;
*kształtowania nowych oraz utrwalania już posiadanych umiejętności i nawyków, w tym umiejętności samokształcenia;
*całościowego, a równocześnie problemowego ujmowania zagadnień, zdobywania nowych wiadomości i umiejętności poprzez racjonalne posługiwanie się już posiadaną wiedzą;
*kształtowania nawyku systematycznej kontroli, oceny oraz korekty przebiegu i wyników uczenia się;
*rozumienia treści czytanego tekstu, czego wy...