PRYWATNA WYŻSZA SZKOŁA OCHRONY ŚRODOWISKA W RADOMIU
Obszary problemowe i konflikty przestrzenne w tym ekologiczne w gminie radom
Katarzyna Kiraga
Nr albumu
Radom kwiecień 2010
Przez obszar problemowy należy rozumieć obszar szczególnego zjawiska z zakresu
gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych, wskazany w planie
zagospodarowania przestrzennego województwa lub określony w studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Obszary problemowe, wyodrębnione na podstawie analizy cech społeczno-gospodarczych
i zróżnicowania możliwości rozwoju to:
• obszar aglomeracji warszawskiej o najwyższej koncentracji różnorodnych funkcji,
gdzie podstawowym problemem jest budowanie ładu przestrzennego poprzez tworzenie
harmonijnych struktur przestrzennych uwzględniających wszelkie wymagania funkcjonalne,
społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz estetyczne;
• obszar największych wpływów aglomeracji warszawskiej, położony w bezpośrednim
sąsiedztwie aglomeracji, posiadający szanse dalszego rozwoju;
• obszary o niskiej zdolności wykorzystania endogenicznych czynników rozwoju; są to
położone na krańcach województwa obszary: radomski, płocki, ostrołęcki, nadbużański
i mławsko-żuromiński, na których zaobserwowano kumulowanie się negatywnych zjawisk
w dotychczasowym rozwoju i małe możliwości samodzielnego ich przezwyciężenia.
Podział na obszary problemowe dokonywany był w oparciu o dane o zróżnicowaniu sytuacji społeczno-gospodarczej w regionie i stanowił następnie podstawę dla przypisania specyficznych polityk realizacyjnych planu do poszczególnych obszarów w części pt. „Polityki przestrzenne”.
Wyznaczony w planie obszar największych wpływów aglomeracji warszawskiej sięga dalej
niż przypisana stolicy w oparciu o analizę związków funkcjonalno-przestrzennych jednostka
subregionalna. Wynika to ze znacznie większej siły oddziaływania metropolii warszawskiej
na otoczenie większości ośrodków subregionalnych, niż siła oddziaływania samych
tych ośrodków. Oddziaływanie Warszawy na otoczenie regionalne jest najwyraźniej rozumiane jako egzogeniczny czynnik rozwoju, choć jego charakter nie był szczegółowo rozpatrywany.
Obszary usytuowane poza zasięgiem największych wpływów Warszawy, rozumianych
jako czynnik rozwoju, (w tym radomski obszar problemowy) uznane zostały za rejony peryferyjne, których rozwój opierać się może jedynie na czynnikach endogenicznych. Niska zdolność do wykorzystywania tych czynników została wskazana jako źródło problemów strukturalnych tych rejonów, czyniąc z nich obszary preferowane w polityce przeciwdziałania największym dysproporcjom rozwojowym (polityka przestrzenna 2.8 PZPWM).
Zarówno delimitacje obszarów funkcjonalnych oparte wyłącznie na wykryciu symptomów
rozwoju, dokonywanym za pomocą odpowiednio dobranych wskaźników, jak i oparte
na układach administracyjnych – nie mogą w pełni odnieść się do rodzaju, zasięgu i intensywności związków funkcjonalno przestrzennych, które w decydującej mierze wyodrębniają jednostki subregionalne.
Mapa 1. Obszary problemowe
Źródło: Paln Zagospodarowania Przestrzennego Woj. Mazowieckiego
Radom – główny ośrodek obszaru problemowego, drugie co do wielkości w województwie
mazowieckim miasto, jest jednocześnie ważnym węzłem transportowym południowego
Mazowsza, położonym na przecięciu ponadregionalnych i regionalnych korytarzy transportowych, utworzonych przez ciągi drogowo-kolejowe:
• na kierunku północ-południe: droga krajowa o znaczeniu międzynarodowym S7
Gdańsk − Warszawa − Radom − Kraków, w trakcie modernizacji do parametrów drogi ekspresowej oraz linia kolejowa nr 8 o państwowym znaczeniu Warszawa − Radom − Kraków;
• na kierunku wschód-zachód: droga krajowa o potencjalnym znaczeniu międzynarodowym
S12 Lublin − Radom − Piotrków Trybunalski, wskazywana w Planie zagospodarowania
przestrzennego województwa mazowieckiego oraz w Koncepcji polityki przestrzennego
zagospodarowania kraju jako fragment „wielkiej obwodnicy Mazowsza” oraz linia
kolejowa o państwowym znaczeniu Dęblin – Radom i jej przedłużenie relacji Radom −
Tomaszów Mazowiecki jako linia o znaczeniu regionalnym;
Uzupełnienie powiązań węzła radomskiego z układem zewnętrznym na kierunku południowo- wschodnim stanowi droga krajowa Nr 9 Radom − Rzeszów, lotnisko wojskowe funkcjonujące na terenie miasta, dla którego w części uzyskane zostały wymagane decyzje na przystosowanie do potrzeb towarowego, w przyszłości również pasażerskiego, regionalnego portu lotniczego.
Powiązania zewnętrzne całego obszaru problemowego, poza ww. powiązaniami zbiegającymi
się w węźle radomskim, zapewnia także sieć podstawowego układu drogowego, tworzona
przez drogi krajowe:
• na kierunku północ-południe:
droga nr 79 Warszawa − Kozienice − Zwoleń − Tarnobrzeg
• na kierunku wschód-zachód:
droga nr 48 Tomaszów Mazowiecki − Białobrzegi − Kozienice − Dęblin − Kock.
Uzupełnieniem układu podstawowego w relacjach zewnętrznych ROP są drogi wojewódzkie,
w tym ciągi:
Radom − Pionki − Kozienice (nr 737),
Odrzywół − Nowe Miasto −Grójec (728),
Potycz − Warka − Głowaczów (730),
Radom − Przytyk − Potworów (740),
Lwów − Przysucha − granica województwa (727−749),
Przysucha − Szydłowiec − Wierzbica
(727−734), Radom − Wierzbica − Starachowice (744),
potencjalnie (po zrealizowaniu przeprawy przez Wisłę) Iłża − Lipsko − Solec n/Wisłą − granica województwa − Opole Lubelskie (747).
Sieć dróg tworzących powiązania zewnętrzne jest prawidłowo rozwinięta i pod warunkiem
przeprowadzenia odpowiednich modernizacji umożliwia skomunikowanie z układem
zewnętrznym wszystkich większych jednostkach osadniczych. Utrudnienia występują w połączeniach rejonów położonych po obu stronach rzeki Wisły, spowodowane małą ilością stałych przepraw mostowych oraz w powiązaniach ośrodków peryferyjnych (np. Przysucha)
z Warszawą – ze względu na niską kategorię i standardy funkcjonalne dróg tworzących te
powiązania.
Obszar podregionu radomskiego włączony jest również w sieć linii kolejowych o znaczeniu
państwowym:
Warszawa – Pilawa – Dęblin – Lublin – Dorohusk – gr. państwa jako element
postulowanego europejskiego korytarza transportowego;
Łowicz – Skierniewice – Łuków (obwodnica towarowa dla węzła warszawskiego – II europejski korytarz transportowy);
linia Warszawa – Radom – Kraków; Radom – Dęblin oraz linię kolejową regionalną relacji
Radom – Tomaszów Mazowiecki.
Głównym problemem w zakresie powiązań transportowych, stanowiącym barierę rozwoju
ROP, jest niski standard infrastruktury transportowej (drogowo-kolejowej) o znaczeniu
ponadlokalnym, tworzącej powiązania regionalne i ponadregionalne. Dotyczy to głównie powiązań kolejowych z Warszawą (powiązania drogowe podlegają stopniowej poprawie dzięki modernizacji drogi S7), wobec zwiększającej się skali dojazdów do pracy i nauki w stolicy.
Z reguły niedostateczne są standardy dróg wojewódzkich, a dalsza degradacja istniejącego
układu powodowana jest ciągłym wzrostem natężenia ruchu i niskie nakłady finansowe na
utrzymanie i rozbudowę sieci powodują pogarszanie jakości i sprawności połączeń, a przede
wszystkim zwiększają zagrożenie bezpieczeństwa użytkowników.
Stan bezpieczeństwa na drogach określa się jako zły. Największa liczba wypadków dotyczy
odcinków dróg (wszystkich kategorii) w obrębie terenów intensywnej zabudowy oraz na
drogach o dużym natężeniu ruchu (krajowych: Warszawa − Radom − Kraków; Lublin − Radom − Piotrków Trybunalski.
Spośród wielu problemów transportowych istotnym jest również zbyt mała liczba stałych
przepraw mostowych przez Wisłę powodująca nadmierne wydłużenie relacji ruchowych
i koncentracji ruchu na istniejących przeprawach (w Górze Kalwarii, Dęblinie, Puławach).
Trudności w funkcjonowaniu układu transportowego występują w większości miast,
a szczególnie w Radomiu. Brak hierarchizacji sieci, tras obwodowych dla ruchu tranzytowego, niskie parametry, zły stan nawierzchni, niewystarczająca przepustowość przy wzrastającym ruchu powodują pogarszanie jakości życia mieszkańców.
Z faktu kontynuacji przebiegu tranzytowych tras o znaczeniu krajowym i międzynarodowym
przez ulice podstawowego układu komunikacyjnego miasta Radomia wypływa szereg konfliktów funkcjonalno-przestrzennych.
Znaczny wzrost ruchu (na kierunku Warszawa − Radom notowane są obciążenia ruchem jedne z najwyższych w województwie w ruchu drogowym: 19−20 tys. pojazdów/dobę w 2000 r. oraz około 35 tys. pojazdów/dobę według prognozy na rok 2020 i wysokie w ruchu kolejowym około 20 tysięcy pasażerów w ciągu doby), nakładanie się ruchu lokalnego i tranzytowego, brak tras obwodowych i niedostosowanie parametrów technicznych układu do potrzeb ruchowych oraz pełnionych funkcji powoduje konflikty i uciążliwości. Zwiększa się zagrożenie bezpieczeństwa ruchu, a także pogłębianie się negatywnego wpływu na środowisko.
Mapa 2. Gęstość zaludnienia
Mapa 3. Gęstość zaludnienia
Wynika z tego, że zdecydowanie największy ubytek ludności wystąpił w powiecie szydłowieckim, który jednocześnie ma najwyższy wskaźnik bezrobocia (stopa bezrobocia
40,6%) w podregionie (26,5%), województwie i kraju. Niewątpliwie na zmiany liczby ludności wpływa przyrost naturalny i znaczne ruchy migracyjne ludności do prężniejszych ośrodków (np.: Warszawa).
Średnia gęstość zaludnienia Podregionu wynosi 104 osoby/1km2 i w Radomskim Obszarze
Problemowym jest nieco wyższa 109 osób/1km2, przy znacznie wyższych średnich w województwie (145) i kraju (122). Zdecydowanie najwyższa jest w Radomiu i powiecie radomskim, a najniższa w powiecie lipskim.
Przyrost naturalny
Podregion Radomski cechuje w ostatnich sześciu latach dodatni przyrost naturalny osiągając
w 2004 roku wskaźnik 0,5/1000 ludności, przy ujemnym wskaźniku w województwie
(-0,6) i kraju. Dla ROP najwyższy przyrost wystąpił w powiecie radomskim (2,1) i białobrzeskim (1,9), a zdecydowanie najniższy w powiecie lipskim (-5,3). Poszczególne wielkości tego czynnika ilustruje.
Migracje
Z analizy ruchów migracyjnych w podregionie wynika, że najistotniejszy wskaźnik salda
migracji na tysiąc ludności jest ujemne i wykazuje tendencję dalszego spadku, co jest zjawiskiem niepokojącym, świadczącym o znacznym odpływie ludności. Sytuacja ta kontrastuje z rosnącym, dodatnim saldem migracji dla całego regionu, szczególnie na obszarze aglomeracji warszawskiej.
Jedynym obszarem ROP, o korzystnej charakterystyce i trendach demograficznych, jest
obszar powiatu ziemskiego radomskiego, złożony z gmin podmiejskich, przyciągających potencjał ludnościowy z obszaru samego miasta. Radom, miasto na prawach powiatu tworzy
w rejonie centralnym niejako wyspę o niekorzystnej charakterystyce i pogarszające się tendencje w zakresie potencjału demograficznego. Taki stan rzeczy jest świadectwem postępującej dekoncentracji ludności z ośrodka radomskiego w kierunku obszarów podmiejskich. Jest to zjawisko typowe i zrozumiałe w przypadku większych ośrodków miejskich, zwłaszcza o charakterze metropolitalnym, które nie są w stanie zagwarantować odpowiedniej jakości przestrzeni zamieszkania na swoim obszarze, cierpią z powodu niedostatków substancji mieszkaniowej, problemów komunikacyjnych i różnorakich konfliktów funkcjonalnoprzestrzennych.
W przypadku ośrodka wielkości Radomia – tendencja ta winna być wyjaśniana
za pomocą innych przyczyn, niż te, które wywołują podobne skutki na obszarach metropolitalnych.
W tym przypadku powodem może być ekonomiczna konkurencyjność zamieszkania
na obszarach podmiejskich, wynikająca m.in. z niezależności od drogich, miejskich
usług komunalnych, ale także kulturowe uwarunkowania wzorcowego modelu życia
i zamieszkania mieszkańców Radomia.
Problemy społeczne
Bezrobocie
Charakterystyka podregionu radomskiego pod względem poziomu i struktur bezrobocia,
na tle województwa, obejmuje następujące cechy i tendencje:
• najwyższa liczba (82,8 tys.) zarejestrowanych bezrobotnych, stanowiących 23,5% ogółu
bezrobotnych zarejestrowanych na Mazowszu (co 4-ty bezrobotny jest mieszkańcem podregionu radomskiego), z tendencją wzrostową. W porównaniu do 1999 roku liczba bezrobotnych w podregionie wzrosła o 12 681 osób, tj. o 18,1% (w województwie o 103 730 osób, tj. o 41,6%, kraj o 27,6%),
• nieznacznie przeważająca część (51,5%) bezrobotnych zamieszkujących tereny wiejskie
(w województwie 42,3%),
• najwyższa stopa bezrobocia rejestrowanego, wynosząca 26,5% (najniższa miasto Warszawa
6,2%), przy średniej wojewódzkiej 14,7%. Wskaźnik ten, będący jednym z najbardziej
miarodajnych wskaźników bezrobocia, w stosunku do 1999 roku również podlegał wzrostowi o 7,7 punktu procentowego (w województwie: 5,2),
• przeciętny udział kobiet (48,7%) w ogólnej liczbie bezrobotnych, przedstawia się podobnie
jak w województwie (49,4%), dla porównania najwyższy (51,6%) odnotowano w podregionie ciechanowsko-płockim.
• stosunkowo wysoki udział, bo 58,7% ogółu bezrobotnych, stanowią bezrobotni pozostających bez pracy dłużej niż 1 rok – długotrwale bezrobotni (najmniej w podregionie warszawskim 50,9%, a w województwie 56,0%).
Ze względu na wyżej podane cechy podregion radomski należy do obszarów bezrobocia
strukturalnego, jednak jego wewnętrzny rynek pracy cechuje się zróżnicowaniem natężenia
bezrobocia rejestrowanego i jego struktur. Pod względem badanych bezwzględnych
wielkości, wskaźników i zachodzących zmian podregion radomski charakteryzuje:
• okresie 1999-2004 występowała tendencja wzrostowa liczby bezrobotnych ...
Mewka213