Diagnoza indywidualnego przypadku.doc

Diagnoza indywidualnego przypadku-celowościowy aspekt diagnozy, zakres materiału diagnostycznego.

Pojęcie diagnozy

            Pojęcia diagnozy używa się przede wszystkim w naukach lekarskich. Pierwotnie służyło ono wyłącznie do określenia patologicznego stanu organizmu, następnie przyjęło się w orzecznictwie lekarskim jako określenie stanu zdrowia pewnej osoby, jej zdolności do pracy itp. W wielu innych dziedzinach wiedzy używa się obecnie nazwy „diagnoza” jako określenia badanego jednostkowego stanu rzeczy.

DIAGNOZA- rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów, w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości.

Czym jest diagnoza indywidualnych przypadków w ujęciu pedagogicznym?

Diagnoza indywidualnych przypadków wywodzi się z metod pracy socjalnej rozwijanych w pedagogice opiekuńczej na przełomie i rozpowszechnionych w latach dwudziestych naszego wieku. Istota metody indywidualnych przypadków polegała na przekonaniu, że upadek i nędza mają przyczynę w słabości jednostki oraz, że warunkiem wydźwignięcia człowieka w sytuacji kryzysowej jest wszechstronne rozpoznanie przyczyn konkretnego przypadku i zindywidualizowana pomoc przewidująca obok materialnych bodźców także wyzwalanie praktycznej aktywności człowieka i psychicznej zaradności oraz wiary we własne siły. Metoda indywidualnych przypadków wzbogacona potem o założenia metody grupowej i środowiskowej stanowiła metodologiczną podstawę, na której wyrosła jedna z ważniejszych metod badań pedagogicznych zwana dziś metodą indywidualnych przypadków. Metoda indywidualnych przypadków w pedagogice sprowadza się do biografii ludzkich. Odrzuca się więc takie rozumienie tej metody wedle której odnosi się ona do badania układów społecznych, instytucji lub do badania dynamiki wewnętrznej i przeobrażeń zbiorowości społecznej. Ograniczenie zaś metody indywidualnych przypadków do analizy konkretnych, jednostkowych przypadków wychowawczych ma uzasadnienie w historycznym rodowodzie tej metody oraz utylitarnym sensie dla praktyki wychowawczej, której ta metoda służy.

Czym jest diagnoza indywidualnych przypadków?

Diagnoza indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych w przedmiocie budowania uogólnień.

Metoda indywidualnego przypadku (casework) zapoczątkowana została w drugim dziesięcioleciu naszego wieku w Stanach Zjednoczonych przez Mary Richmond.

To właśnie w owym czasie prężny rozwój przemysłu i gospodarki przyczynił się do powszechnego poczucia osamotnienia i braku zainteresowania ze strony innych ludzi. Osoby nie potrafiące odnaleźć się w społeczeństwie szukały oparcia. Pojawiła się, zatem potrzeba tworzenia instytucji, które niosłyby wspomnianą pomoc. Zadania realizowane przez nie nazywane były pomocą społeczną. Zajmowały się nią prywatne stowarzyszenia. Organizowały opiekę dla ludzi, którzy w jakiś sposób zostali pokrzywdzeni przez los. Osoby takie zwracały się o pomoc. Osobiste tragedie nie były już tematem tabu. Wszelkie problemy "wyciągano na światło dzienne" w celu znalezienia jak najlepszego ich rozwiązania. Po raz pierwszy ogłoszono tę metodę w 1917 roku, w książce pod tytułem "Diagnoza społeczna". W latach trzydziestych Helena Radlińska uznała, iż wszelkie zmiany, które zachodzą w życiu każdego człowieka są ściśle związane ze środowiskiem w jakim żyje dana jednostka. Stwierdziła również, iż to właśnie przez otoczenie powinno się oddziaływać na problemową jednostkę (sposób funkcjonalny).

Jak pisze T. Pilch i T. Barman: " metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku luz zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych."

           Do wskazanej metody badań należy dobrać odpowiednie techniki badawcze. H. Muszyński tak pisze " W ślad za wyborem metody musi następować przygotowanie szczegółowych technik badawczych. Może ono polegać na opracowaniu dokładnego planu obserwacji dotyczącego tych zmiennych, do których postanowiliśmy zastosować tę właśnie metodę, obmyśleniu konkretnego kwestionariusza ankiety lub wywiadu, doborze odpowiednich sytuacji testowych w przypadku, kiedy metodą badawczą ma być poddanie badanego określonym próbom, a wskaźniki jego reakcji mają być wyrażane w zachowaniu. Czynności te kończy badacz pełnym zestawem technik, które zamierza zastosować dla skonstruowania i pomiaru zmiennych."

           Diagnoza pedagogiczna indywidualnego przypadku ujmowana jest zawsze w kontekście środowiskowym. Społeczne uwarunkowania losów jednostek znajdują się w ich najbliższym środowisku, głównie w rodzinie, szkole, grupie koleżeńskiej, miejscu pracy, miejscu zamieszkania.
  
           Poznanie diagnostyczne opiera się na dwóch głównych elementach: na doświadczeniu i na rozumowaniu. Zebranie danych poprzez obserwację, badania specjalne, eksperymenty na przedmiocie badanym stanowi podstawę do dalszych rozumowań, prowadzących do diagnozy.
 

Cele:
Podstawowym celem tej metody jest możliwe pełne poznanie i ocena rozwoju jednostki, aktualnego poziomu tego rozwoju i podejście odpowiedniego działania wzmagającego , jeśli się nie stwierdza określonych zaburzeń.

Czynności w metodzie indywidualnego przypadku:
Przygotowawcze, prawidłowe postawienie problemów i hipotez, opracowanie szczegółowego planu badań i dobór odpowiednich metod i technik badawczych, analizę i interpretację zebranego materiału.

Etapy w diagnozie indywidualnego przypadku:
           „case study”- badanie indywidualnego przypadku,
           „cosework”- prace z indywidualnym przypadkiem,
           „case management”- cały system

Definicje pracy z przypadkiem

Pionierka pracy z przypadkiem Mary Richmond twierdzi, że „Na pracę z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia – rozwijają osobowość”.

Gordon Hamilton przytacza następujące ujęcie tej metody: „Praca z przypadkiem jest zastosowaniem doradztwa i świadczeń socjalnych w taki sposób, aby pobudzić i zachować psychiczną energię klienta oraz skłonić go do czynnego udziału w działaniach zmierzających do rozwiązania problemu”.

Wśród polskich przedstawicieli pedagogiki społecznej Helena Radlińska, stosując metodę przypadków w promowanej przez siebie koncepcji pracy społecznej, przedstawiała wizję wrażliwego i wszechstronnego opiekuna zaangażowanego w rozwiązywanie wielu problemów swego podopiecznego. Pracę z przypadkiem rozumiała jako „budzenie,

uaktywnianie, mobilizowanie i ukierunkowanie jednostki w system działań naprawczych”.

Według Tadeusza Pilcha „...metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.”

Aleksander Kamiński, zauważał, że „praca z przypadkiem jest sztuką opartą na nauce [...], zdolnością twórczego interpretowania i komponowania wiedzy w odniesieniu do danej jednostki i uwarunkowań środowiskowych jej sytuacji, które mają służyć mobilizowaniu sił jednostki i uruchamianiu aktywności społecznej instytucji ratownictwa. Opieki i wspierania rozwoju. Prowadzenie przypadku ma polegać także na stymulowaniu wzajemnego przystosowania się jednostki i środowiska”

W interpretacji definicyjnej pracy z przypadkiem A. Kamiński podkreśla także pozycję pracownika socjalnego (pedagoga społecznego), który oprócz wiedzy z zakresu nauk o człowieku i środowisku oraz umiejętności obcowania z ludźmi, winien posiadać także wiedzę życiową (dojrzałość psychospołeczną).

W definicjach pracy z przypadkiem pojawia się wiele zasadniczych elementów. Jest to metoda pomagania bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych technik pomocy jednostkom w rozwiązywaniu problemów. Chociaż praca z przypadkiem znajduje pełne uzasadnienie naukowe, zawiera także czynnik sztuki. Pracownik socjalny pomaga jednostkom w sprawach zarówno zewnętrznych, dotyczących otoczenia, jak i indywidualnych, dotyczących wnętrza osoby. Koncentruje się na jednostce, nie ignorując jednak dobra społecznego.
 

TYPY DIAGNOZ

Diagnoza klasyfikacyjna – jest wstępnym określeniem badanego  „stanu rzeczy”, wymagającym  dalszego  uściślenia przez bardziej dokładny opis jednostkowych cech zja­wiska, gatunku,  ustalenie  jego fazy rozwoju, a także podanie wyjaśnień   przyczynowych i celowościowych oraz określenie    przewidywanego dalszego rozwoju. W medycynie   np. sama diagnoza  klasyfikacyjna   jest diagnozą choroby, a nie chorego, i ma charakter sche­matyczny. Nie uwzględnia bowiem swoistych cech wy­stępowania danego gatunku choroby  w konkretnym organizmie i nie podaje stopnia jej nasilenia.

Diagnoza genetyczna(kauzalna)- rozkłada złożone zjawisko badawcze na proste składniki, szuka wyjaśnienia uwarunkowania przyczynowego spostrzeganych objawów na podstawie zebranych danych o wcześniejszych fazach owego zjawiska oraz na podstawie wiedzy o ogólnych prawidłowościach przyczynowych zjawisk tej dziedziny.

Diagnoza znaczenia - posługuje się wyjaśnianiem teologicznym, uwzględniającym czynniki samoregulujące organizmu, jego sił życiowych, tego, czy organizm jest wyczerpany chorobą i wymaga wzmocnienia, czy też jest zdrowy i ma siły, by prze­zwyciężyć samodzielnie jakąś drobną iniekcję. Nastę­pujące po diagnozie wskazanie lecznicze nie tylko bie­rze pod uwagę usunięcie źródeł infekcji, ale również ewentualną potrzebę wzmocnienia sił samoregulują­cych organizmu. Wyjaśnienie celowościowe, Ideologiczne, jest nie­zbędne przy diagnozie dotyczącej zwłaszcza stanu ukła­dów złożonych o zdolnościach samoregulacji, jak wszelkie organizmy, społeczeństwa, a także maszyny elektroniczne.

Diagnoza fazy- na podstawie występujących objawów rozpoznaje się fazę choroby lub innego badanego zjawiska.

Diagnoza prognostyczna - Polega na przewidywaniu działania w przyszłości prawidłowości dotychczasowego rozwoju zbadanego procesu czy stanu rzeczy. Opiera się bezpośrednio na diagnozie genetycznej, diagnozie znaczenia i diagnozie fazy, które ustalają prawidłowości rozwoju badanego stanu rzeczy do fazy obecnej.

Techniki metody indywidualnych przypadków:

Najbardziej użyteczną techniką omawianej metody jest wywiad, a uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych.

a)     Wywiad

Rozmowa i wywiad to najczęściej używane techniki badawcze. Wywiad według T. Pilcha jest rozmową badającego z respondentem prowadzoną według opracowanych wcześniej dyspozycji lub na podstawie specjalnego kwestionariusza.

M. Łobocki uważa, iż rozmowa i wywiad są metodami złożonymi, wymagającymi oprócz stawiania pytań również dłuższego zaangażowania i subtelnego niekiedy podejścia do osób badanych.

Rozróżnia on następujące rodzaje wywiadów:

- wywiad skategoryzowany - polega na posługiwaniu się podczas badań dokładnie opracowanym kwestionariuszem mieszczącym wyłącznie pytania zamknięte. Badacz nie może w nim nanosić żadnych zmian, a zadaniem badanego jest dokonanie odpowiedniego wyboru spośród podanych odpowiedzi na stawiane pytania.

Wywiad nieskategoryzowany opiera się na swobodnej wymianie zdań, nie wykluczając również gotowej liczby pytań zarówno otwartych jak i zamkniętych.

Wywiad jawny polega na poinformowaniu badanych o celu prowadzonych rozmów słownych. Może on być formalny i nieformalny.

Wywiad ukryty prowadzony jest w naturalnych sytuacjach, w których respondenci nie wiedza i nie domyślają się, że są przedmiotem badań.

Wywiad indywidualny jest prowadzony z jedną osoba.

Wywiad zbiorowy jest przeprowadzany równocześnie z innymi osobami.

Inny podział wywiadów:

Wywiad kliniczny - służy do zbierania informacji dotyczących:

·         sytuacji rodzinnej dziecka ( także postaw rodziców wobec dziecka),

·         przebiegu ciąży i porodu, fizycznego i psychoruchowego rozwoju dziecka od chwili przyjścia na świat, przebytych chorób, okresu rozwoju dziecka, w którym zauważono pojawienie się nieprawidłowości i odchylenia od normy, formy opieki nad dzieckiem,

·         metod postępowania wychowawczego rodziców i innych osób zajmujących się dzieckiem, stosunku dziecka do rówieśników, ewentualnych trudności wychowawczych i przystosowawczych.

Wywiad z rodzicami- celem jest zebranie od opiekunów dziecka pełnych i możliwie dokładnych danych dotyczących jego rozwoju psychomotorycznego. Dane dotyczą:
biologicznych warunków rozwoju dziecka w okresie płodowym, okołoporodowym oraz wczesnego dzieciństwa, zawiera informacje o ewentualnych obciążeniach dziedzicznych, o przebiegu ciąży porodu (często na podstawie książeczki zdrowia dziecka), urazów czy chorób wczesnego dzieciństwa, a także informacje pozwalające na określenie aktualnego stanu zdrowia dziecka, społecznych warunków rozwoju dziecka z uwzględnieniem wpływu najbliższego otoczenia rodzinnego jak i środowiska poza domem (żłobka, przedszkola, szkoły), przebiegu rozwoju psychoruchowego dziecka w kolejnych okresach jego życia ze szczególnym uwzględnieniem ewentualnych przejawów zaburzeń ( np. nerwicowych), należy starać się uchwycić związek pomiędzy przejawianymi przez dziecko zaburzeniami a czynnikami biologicznymi lub społecznymi działającymi od najwcześniejszych okresów jego życia do chwili badania, przebiegu pracy szkolnej dziecka, jego postępów w nauce i ewentualnych trudności związanych z przystosowaniem się do wymagań szkoły i opanowaniem materiału szkolnego, (a także stosunku opiekunów do osiągnięć szkolnych dziecka), aktualnego zachowania dziecka na terenie domu, stosunków emocjonalnych w środowisku rodzinnym i pozarodzinnym, stosunków społecznych z rówieśnikami, metod wychowawczych i postępowania z dzieckiem.

Rozmowa - powinna być prowadzona w sposób planowy i kierowany w celu uzyskania określonych informacji. Rola badającego winna być bardziej dyskretna niż w wywiadzie , ograniczać się do okazywania zainteresowania i zadawania pytań podtrzymujących.
Rozmowa dostarcza też informacji, których źródłem jest obserwacja zachowania się rozmówcy

b)    Obserwacje

Są podstawową i najczęściej stosowaną metodą działań pedagogicznych. Jako metoda naukowa jest „osobliwym sposobem postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Dotyczy ona faktów, zdarzeń i zjawisk w ich naturalnym rozwoju, tj. nie wywiera wpływu na ich powstawanie i przebieg. Odbywa się w sposób celowy, planowy i selektywny oraz wymagający aktywnej postawy umysłu. Podstawowym przedmiotem obserwacji są:
warunki, w których aktualnie przebywają osoby obserwowane i z którymi pozostają najczęściej w kontakcie, sytuacje, w których uczestniczą w charakterze czynnych lub biernych ich członków, reakcje obserwowanych osób na nowe warunki i sytuacje łącznie ze wspomnianymi wyżej powiązaniami i zależnościami, w tym również ich treścią psychologiczną“.

Z. Skorny wyróżnia następujące obserwacje:

·         obserwację wycinkową (cząstkową), której przedmiotem są określone rodzaje czynności,

·         obserwację całościową wymagającą systematyczności w prowadzeniu, dotyczącą całokształtu zachowania się danej jednostki,

·         obserwację indywidualną,

·         obserwację grupową

·         obserwację dorywczą, niezamierzoną,

·         obserwację systematyczną

·         obserwację ciągłą przeprowadzoną przez szereg godzin, dni, tygodni czy miesięcy,

·         obserwację próbek czasowych dokonanych w określonych odstępach czasu

·         obserwację bierną

·         obserwację czynną.

O wyborze rodzaju obserwacji decydują cele badawcze i potrzeby poznawcze tematu. Prowadzona obserwacja powinna być: obiektywna, wierna, wyczerpująca, wnikliwa.
Dobrze prowadzona obserwacja jest ważnym sposobem gromadzenia informacji. Na podstawie obserwacji wzbogaconej badaniami dokumentów i wywiadami możemy konstruować obrazy danej rzeczywistości w sposób bardzo dokładny.

c)     Analiza dokumentów, rysunku

- analiza dokumentów

Według W. Zaczyńskego „dokumentem tedy jest każda rzecz mogąca stanowić źródło informacji, na podstawie której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach“.

Technika ta służy do gromadzenia wstępnych danych opisowych, a także ilościowych informacji o badanej sytuacji czy zjawisku. Jest również techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Technika ta służy również do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych. Badanie i analiza dokumentów jako technika gromadzenia wiedzy należy do najstarszych procedur badawczych.

- analiza rysunku

Należy do metod projekcyjnych. Często stosowaną techniką jest Test Rysowania Rodziny, który interpretuje się w trojakim aspekcie: sprawności graficznej, struktury formalnej, treści.
W przypadku formy uwzględnia się rozległość i siłę linii, ekspansywność rysunku, rozmieszczenie poszczególnych elementów w przestrzeni. Analizując treści, uwzględnia się umieszczenie postaci badanego wśród innych, kolejność rysowania poszczególnych postaci, pomijanie niektórych postaci, dodatkowe ozdabianie lub zubożanie ich w porównaniu z innymi postaciami umieszczonymi na rysunku.
Analizując kolejność rysowania, zwracamy uwagę na rysowanie postaci w pierwszej i ostatniej kolejności.
Analizując rozmieszczenie postaci w przestrzeni możemy zauważyć, ze niektóre z nich stoją blisko siebie, trzymają się za ręce, albo też są od siebie oddalone lub pominięte.
Przy interpretacji tego testu bierze się również pod uwagę reakcje emocjonalne dziecka podczas wykonywania rysunków poszczególnych postaci.

Jakimi problemami zajmuje się metoda indywidualnych przypadków:

Zajmuje się takimi problemami jak: trudności dydaktyczne i wychowawcze a sytuacja rodzinna, funkcjonowanie rodzin zastępczych, opiekuńczych itp. Najbardziej użyteczną techniką omawianej metody jest wywiad, a uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych.

Zasady w stosowaniu metody indywidualnych przypadków

Bez względu na rodzaj przypadku w procesie pomocy muszą być realizowane i towarzyszyć mu od pierwszego kontaktu z klientem określone reguły postępowania:

a) zasada akceptacji - polegająca na respektowaniu podopiecznego jako osoby ze wszystkimi jego problemami i trudnościami, zrozumienie dla jego nieporadności, odmienności, szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów;

b) zasada komunikacji - nawiązanie interakcji opartej na jasności i precyzji używanych pojęć, symboli lub terminów, rozumienie swoich intencji i wypowiedzi, ról i przedsięwzięć (właściwa interpretacja komunikatów werbalnych i niewerbalnych przez obie strony interakcji). Pracownik socjalny i klient mają prawo nie zgadzać się ze sobą, czy też prezentować odmienne preferencje do sposobu postrzegania lub rozwiązania problemu, ale muszą się rozumieć;

c) zasada indywidualizacji - koncentruje się na tym, by pracownik socjalny, korzystając z zasobu wiedzy i własnego doświadczenia zrozumiał, że jego klient, będący w określonej sytuacji problemowej, choć jest podobny do całej klasy ludzi w analogicznej sytuacji, musi być traktowany wyjątkowo. Pracownik socjalny widzi specyfikę jego trudności oraz złożoności problemu i stara się pomagać ze zrozumieniem: Jakie wzory zachowań są dominujące w jego relacji z otoczeniem i jak można je wykorzystać w procesie pomocy? Jakie są potrzeby i oczekiwania klienta nie tylko w odniesieniu do instytucji, ale przede wszystkim względem pracownika socjalnego?

d) zasada uczestnictwa - aby podopieczny był w stanie przełamać swą niechęć do aktywności i odzyskać równowagę psychiczną oraz zaangażować wszystkie swoje siły w proces działań korygujących i naprawczych, musi od samego początku aktywnie i świadomie uczestniczyć w tym procesie. Pracownik socjalny już od nawiązania pierwszego kontaktu stara się określić charakter tego uczestnictwa poprzez zastosowanie tzw. kontraktu socjalnego;

e) zasada zaufania i poszanowania prywatności - by klient mógł w pełni uczestniczyć w procesie rozwiązywania swoich problemów, był w stanie zaakceptować pracownika socjalnego jako swojego powiernika i doradcę, musi mieć przekonanie, że wszystkie informacje, jakich udziela w trakcie wywiadów, zostaną wykorzystane wyłącznie na użytek rozwiązania jego problemów i w takim zakresie, w jakim on sobie tego życzy. Nie mogą być one także przedmiotem dyskusji poza kręgiem zawodowym osób zaangażowanych w proces pomocy.              .

Obecnie zasady pracy socjalnej w tym aspekcie obwarowane są dodatkowymi regułami zawartymi zarówno w Kodeksie: etycznym pracownika socjalnego oraz Ustawie o ochronie dany.ch osobowych;

f) zasada samoświadomości - zarówno pracownik socjalny, jak i klient mają własny system motywacji i oceny zjawisk. Należy jednak umieć oddzielić stosunki z podopiecznym - czyli motywację zawodową i konieczność służenia pomocą potrzebującym - od osobistych preferencji czy uprzedzeń.

Każdy pracownik socjalny spotyka się w swej codziennej praktyce zawodowej z dużą liczbą problemów i osób wywodzących się z różnych (często zmarginalizowanych) środowisk, prezentujących różne systemy wartości. W takiej sytuacji trudno często uniknąć osobistych impulsów, będących efektem własnych doświadczeń i przeżyć, toteż świadomość własnej roli i relacji z podopiecznym jest kwestią niezwykłe ważną.

...