Geronimo (po prawej) i jego wojownicy
Nazwa grupy etnicznej lub plemienia: Apache
Nazwa własna N'de lub Dine'é ("Ludzie")
Polska nazwa: Apacze
Języki: języki z rodziny atapaskańskiej
Krótka charakterystyka: Zespół grup etnicznych Indian Ameryki Północnej, spokrewnionych prawdopodobnie z Atabaskami, zamieszkujący rezerwaty w stanach Arizona, Nowy Meksyk i Oklahoma.
Sławne postaci: Cochise, Geronimo, Nana, Mangas Colorado, Victorio, Raoul Trujillo
Apacze i Nawahowie ok. XVIII w.: Ch - Chiricahua, J - Jicarilla, L - Lipan, M - Mescalero, N - Nawahowie, Pl - Kiowa-Apacze, WA - Apacze Zachodni
Pochodzący z dalekiej północy kontynentu, a następnie wędrujący po Wielkich Równinach na południe Apacze przybyli na Południowy Zachód ok. 1500 r. n.e. i - inaczej niż spokrewnieni Nawahowie - pozostali ludem nomadów. Sami Apacze - jak większość Indian - wierzą, że na tych terenach byli "od zawsze". Ich legenda stworzenia głosi, że Wielki Stwórca Ulzen (lub Usen) wysłał na Ziemię Ga'an (Tańczącego Kruka lub Ducha Gór) jako przewodnika i nauczyciela ludzi, którzy te ziemie zamieszkiwali.
Nazwa Apache pochodzi z języka Zuni i znaczy "wrogowie" lub "waleczni ludzie". W przeszłości zajmowali się łowiectwem (w tym polowaniami na bizony) i prymitywnym rolnictwem, lecz stali się znani przede wszystkim jako wojownicy. Znamienny był ich styl osiedlania. Kiedy budowali wickiup, zazwyczaj ustawiali je w centrum obozowiska i przeznaczali dla kobiet, dzieci i starców. Wojownicy swoje szałasy stawiali wokół obozu, tworząc niejako "mur obronny" dla całej społeczności.
Zorganizowani byli w samodzielne ekonomicznie matrylinearne grupy. Po rozpoczęciu kolonizacji Ameryki przez Europejczyków wyróżnili się walkami najpierw z Hiszpanami, a następnie z Meksykanami i Amerykanami. Kulminacja walk przypadła na lata przymusowych wysiedleń (1848-1886), kiedy wodzami byli Cochise i Geronimo. Wojny Apaczów z białymi i okres koczowniczego trybu życia plemienia skończyły się z chwilą poddania się Geronima (1886). Rozpoczął się trudny okres adaptacji do nowych warunków życia w rezerwatach, dezintegracji tradycyjnych struktur i asymilacji.
Nazwa "Apacze" obejmuje co najmniej osiem szczepów, spośród których najbardziej znanymi były szczepy Kiowa, Mescalero, Jicarilla i Chiricahua. Kilka z nich, w tym Ciricahua, określano jako Apaczów z White Mountain. Jeden, szczególnie dokuczliwy dla białych osadników szczep z Teksasu, nosił miano Lipan. Niezasłużenie zła raputacja Apaczów uwieczniona została w świecie poprzez nazwanie ich mianem paryskich rzezimieszków (apasze).
Obecnie większość Apaczów z 9 grup (w tym z najliczniejszych: White Mountain Apache i San Carlos Apache) zamieszkuje rezerwaty i ich okolice w stanach Arizona, Nowy Meksyk i Oklahoma. Podobnie, jak wszyscy tubylczy Amerykanie, uczestniczą w pełni w życiu społecznym kraju, pamiętając także o własnej odrębności i korzeniach.
Współcześnie warunki życia Apaczów ulegają stopniowej poprawie, chociaż nadal borykają się z licznymi problemami społecznymi i kulturowymi. Poszczególne plemiona posiadają własne władze samorządowe (rady plemienne), dbają o tradycyjną kulturę i bogactwa naturalne (por. San Francisco Peaks), wykorzystując je także do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Np. Jicarilla Apache's Fish and Wildlife Management Program to jeden z najlepszych w kraju programów ochrony zwierzyny oraz organizacji polowań i połowów ryb, z którego co roku korzysta wielu Amerykanów. Plemię Apaczów Mascalero jest właścicielem dużej stacji narciarskiej, a Apacze San Carlos organizują komercyjne wyprawy łowieckie i wędkarskie.
Liczebność w roku 2000: Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 roku 57 060 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzenia wyłącznie Apache, zaś 96 833 - wyłącznie lub między innymi Apache. Ponadto w sumie ok. 500 określiło się jako wyłącznie Choctaw-Apache lub wyłącznie Mohave-Apache.
leopardg