Ogólna charakterystyka polityki gospodarczej

Dwa znaczenia słowa polityka gospodarcza:

·         Działalność praktyczna prowadzona przez polityków (głównie rząd)

·         Teoria, nauka.

Inne nazwy to polityka ekonomiczna, ekonomia stosowana.

Polityka gospodarcza jest nauką z grupy nauk ekonomicznych. Uważa się ją za ekonomię stosowaną. Ma za zadanie znajdować praktyczne zastosowanie praw ekonomii. Pod tym względem polityka gospodarcza bywa nazywana ekonomią stosowaną. Jest to nauka normatywna. Jest to nauka sytuowana w makorekonomi ale zajmuje się również niektórymi zagadnieniami z mikroekonomii.

Definicja (prof. Winiarski):

Jest to dyscyplina naukowa badająca formy, cele, narzędzia i sposoby oddziaływania państwa na procesy gospodarcze.

Obszarem polityki gospodarczej jest sposób racjonalnego wykorzystywania zasobów w gospodarce. Zajmuje się również sposobami, metodami zwiększania zasobów, pobudzania przedsiębiorczości, alokacją zasobów. Bada struktury własnościowe, organizacyjne i terytorialne w gospodarce. Bada układ celów, środków i sposobów realizacji przy pomocy czego można wpływać a podmioty gospodarcze.

Nauki pomocnicze polityki gospodarczej:

·         Wszystkie nauki ekonomiczne:
- ekonomia
- historia gospodarcza
- ekonomia opisowa
- ekonometria
- ekonomia
- ekonomiki

·         Geografia gospodarcza

·         Nauka o finansach

·         Statystyka

·         Prakseologia

·         Socjologia

·         Ekologia

·         Psychologia społeczna

·         Nauki prawne

Metody polityki gospodarczej:

·         Empiria

·         Dedukcja

Etapy:

1.       obserwacja życia gospodarczego pod kontem oddziaływania na gospodarkę

2.       w oparci o obserwację wyodrębnia się elementy powtarzające się , określa się związki między zjawiskami

3.       konkretyzacja dokonanych ustaleń i stwierdzenie uwarunkowań jakie wystąpiły.

4.       Weryfikacja

Metodą występującą w polityce gospodarczej jest również eksperyment np.: w okresie prywatyzacji pewne rozwiązania wprowadzano najpierw w niektórych przedsiębiorstwach by zbadać ich skuteczność.

Inną metodą jest postępowanie symulacyjne – za pomocą modeli przedstawia się w sposób uproszczony życie gospodarcze.

Uwarunkowanie rozwiązań polityki gospodarczej:

Uwarunkowanie doktrynalne: doktryna – zbiór uproszczonych cech poglądów na jakiś temat. W doktrynach mieszczą się założenia ideologiczne, światopoglądowe i moralne dotyczące tego jak być powinno. Doktryny wartościują, wskazują cele. W polityce gospodarczej uwarunkowane doktrynalne są zakres i kierunki ingerencji państwa w gospodarkę.

Doktryny są uwarunkowane historycznie.

Doktryny historii gospodarczej:

·         Średniowiecze – traktowanie polityki gospodarczej z punktu widzenia etyki, moralności. Zastanawianie się na tym jaka jest idealna cena, skala bogactwa, zapłata itp.

·         Merkantylizm (XVII w.) – uzasadniał daleko idącą integrację państwa w życie gospodarcze.

·         Fizjokratyzm – polemizował z merkantylizmem. Brak interwencji państwa. Państwo Laissez-faire – pozwalające działać naturalnym prawom ekonomii.

·         Liberalizm klasyczny (Ricardo, Mill, Smith) – powstał na podstawie fizjokratyzmu. Głoszenie koncepcji państwa minimalnego, państwo „nocnym stróżem”.

·         Koncepcje Keynes’a

·         Społeczna gospodarka rynkowa – zakłada społecznie aktywne państwo. Powstała po II wojnie światowej. Teoretycznie istnieje w Polsce (art. 20 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej).

Główne uwarunkowania polityki gospodarczej

1.          Uwarunkowanie ustrojowo-systemowe

Mieści się tu ustrój społeczno-gospodarczy, struktury państwowo-administracyjne, rozwiązania administracyjno-systemowe w gospodarce.

2.          Uwarunkowania zewnętrzne

Międzynarodowa sytuacja polityczna – gospodarka funkcjonuje zawsze w jakimś otoczeniu, położenie gospodarcze, przynależność do międzynarodowych ugrupowań politycznych, militarnych i gospodarczych, międzynarodowa sytuacja gospodarcza – wpływ na import, eksport, stosunki wymiany – stosunek według, którego towary eksportowane są wymieniane na importowane, zadłużenie (stan zobowiązania), stan i struktura zagospodarowania terenów przygranicznych,

3.          uwarunkowania wewnętrzne

Uwarunkowania polityki gospodarczej zależą od tego:

a)         Jakie zasoby ma kraj.

b)         Od wewnętrznej sytuacji politycznej, wewnętrznej struktury politycznej, stosunków narodowościowych.

c)         Stosunku społeczeństwa do władzy.

Stan i struktura zasobów może mieć wieloraki charakter:

·            Przyrodnicze

Bogactwo naturalne, gleby, lasy, użytki zielone – wpływają na gospodarkę i na politykę gospodarczą. Są ograniczone, ale niezbędne. Polska ma jeden z najniższych zasobów wody. Racjonalnie gospodarujące zasobami państwo podejmuje się ochrony, prowadzenie polityki klimatycznej. Państwo nie dopuszcza do wykorzystywania pewnych surowców np.: azbest. Bogate zasoby mogą spowodować deformację gospodarki lub załamanie.

Monokultura – opieranie działalności gospodarczej tylko na jednej dziedzinie, cała gospodarka nastawiona na jedną dziedzinę.

Republiki bananowe – kraj gospodarczo zależny od eksportu jednego surowca lub towaru. W przypadku nieurodzaju czy klęski żywiołowej, grozi załamaniem gospodarki. Brazylia – kawa, kraje arabskie – ropa naftowa.

·            Majątkowe

Wyposażenie kraju w majątek trwały – cały majątek produkcyjny (budynki, maszyny), cała infrastruktura (drogi, mosty), ale też zasoby gospodarstw domowych, zasoby mieszkaniowe ludności, oświata, kultura. Niedostatki wyznaczają politykę regionalną, stopień nowoczesności majątku trwałego.

·            Ludzkie

Charakter ilościowy – ile ludności kraj ma, jej struktura płci i wieku, względy narodowościowe. Ta znajomość ze względu na popyt, politykę zatrudnienia wyznacza styl polityki infrastrukturalnej, przedsięwzięć ochrony zdrowia.

Charakter jakościowy – dorobek społeczno-gospodarczy, moralność, stan wiedzy, istnienie przedsiębiorczości, stabilności rządu, poparcie społeczne.

Uwarunkowania to zmienne niezależne w danym czasie, zawsze są
rozpatrywane w kategoriach czasu, można je podzielić na :

·         Bieżące

·         mające wpływ przez długi okres czasu

Przedmioty polityki gospodarczej

polityka gospodarcza jako praktyka- wywieranie wpływu na gospodarkę  przez organy publiczno-prawne na strukturę gospodarczą, na relacje gospodarki z zagranicą.

1.       Władza państwowa i jej organy – rząd, ministerstwa, parlament.

2.       Władze wojewódzkie, powiatowe, gminne.

3.       Władze międzynarodowe np.: Komisja Europejska.

4.       Bank Centralny (NBP) – gdy posiada autonomię decyzyjną.

5.       Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta, Urząd Komunikacji Elektronicznej

6.       Partnerzy umów zbiorczych np.: związki zawodowe.

7.       Stowarzyszenia – działają na przedpolu polityki gospodarczej, są zobowiązane do lobbingu np.: Bussnes Center Club. Komisja Trójstronna (rząd, organizacje pracodawców, organizacje pracobiorców)

Cele polityki gospodarczej:

U podstaw celów – wartości podstawowe czyli te co do, których wyrażono zgodę w kwestii ich realizowania. Są to:

·         Wolność – pozwala autonomicznie kształtować życie. Granicą wolności jest wolność innych.

·         Dobrobyt – konstruowana w celu wzrostu gospodarczego, gwarantuje zaopatrzenie w paletę dóbr.

·         Sprawiedliwość – dotyczy podziału dochodów, kompetencji decyzyjnych, szansy i ryzyka.

·         Bezpieczeństwo – ochrona człowieka przed ryzykiem zwłaszcza przed utratą dobrobytu, bezrobociem, wypadkiem, starością.

Ogólny – zapewnienie wzrostu gospodarczego przy zachowaniu w warunkach pełnego zatrudnienia i zapewnieniu wewnętrznej równowagi płac.

1.          Cele generalne

Najmniej sporne – suwerenność gospodarcza państwa (racja stanu), sprawiedliwość, postęp, prawa człowieka.

2.          Ustrojowo-systemowe, polityczne

3.          Ekonomiczne

Powiększanie bogactwa kraju, powiększenie dobrobytu – zmiany strukturalne, utrzymywanie równowagi gospodarczej, wspieranie eksportu (ważne zwłaszcza w krajach rozwijających się), poprawa warunków życia ludności tu i teraz, pozyskać poparcie polityki rozwoju dla realizacji reform.

Cele niższego rzędu:

·         Efektywne wykorzystanie zasobów.

·         Przemiany strukturalne – państwo może je wspierać lub opóźniać.

·         Wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy

·         Wzrost przedsiębiorczości – wymaga swobody prowadzenia działalności gospodarczej.

4.          Społeczne

Różne rozwiązania, podział PKB – sprawiedliwy, odwzajemnienie dobrobytu jest relatywny, gwarancje zatrudnienia zgodne z kwalifikacjami, możliwość awansu.

Niezadowolenie z bezrobocia, niskie płace poczucie nierówności społecznej, niesprawiedliwe relacje praca – płaca, brak szans na awans, błędy polityki gospodarczej.

W państwach dobrobytu – bezpłatne nauczanie, opieka zdrowotna, dobra kulturowe, wypoczynek.

Bismarck – pierwsze elementy welfare state – państwa dobrobytu.

Hasła egalitaryczne.

5.          Ekologiczne

Ochrona środowiska lub rekultywacja doprowadzają do ograniczenia rodzajów produkcji, lokalizacji działalności gospodarczej, rezygnuje się z wydobycia zasobów na danym terenie. Polityka ochrony środowiska naturalnego – pożądana współpraca międzynarodowa. Polityka ekorozwoju – zrównoważonego rozwoju gospodarczego.

6.          Obronno-militarne

Zajmuje różne miejsce w różnych okresach – od marginalnego po pierwszorzędne. Tworzenie fabryk nastawionych na produkcje cywilną, które mają możliwość przeniesienia się na produkcję militarną np.: zakłady Łabęda.

Wszystkie te cele są ze sobą konkurencyjne.

Główne systemy polityki gospodarczej:

Jest łącznie 7 różnych kryteriów podziału.

1.       Podstawą tego podziału jest makroekonomia i mikroekonomia:

-          mikroekonomia – dotyczy wąskiego, konkretnego zagadnienia, danego rynku np.: rynku paliwowego.

-          makroekonomia – działania państwa dotyczące całej gospodarki narodowej lub dużej jej części. Głównymi narzędziami są tu budżet i pieniądz.

2.       Zróżnicowanie terytorialne:

-          polityki regionalne – proces oddziaływania państwa, władz centralnych lub regionalnych w zagospodarowaniu przestrzennym, na proces rozwoju konkretnego regionu.

3.       Kryterium przedmiotowe gospodarki (co się wytwarza), dziedziny gospodarki:

-          polityki sektorowe:

-       przemysłowa

-       rolna

-       handlowa

-       komunikacyjna

-       komunalna

Podział ten jest powiązany z podziałem podmiotowym. Zajmują się nimi odpowiednie ministerstwa.

-          polityki społeczne:

-       polityka oświatowa

-       polityka mieszkaniowa

-       polityka demograficzna

-       polityka ochrony zdrowia

-       polityka migracyjna

4.       Kryterium użytych instrumentów:

-          polityka pieniężna (monetarna)

-       emisyjna (prowadzona przez Bank Centralny)

-       kredytowa

-          polityka ubezpieczeń

-          polityka cenowo-dochodowa – oddziaływania na ceny lub dochody ludności. Najbardziej wpływa na gospodarkę.

-          polityka skarbowa (fiskalna, budżetowa) – jest najstarsza i najważniejsza. Określenie i racjonalizacja przychodów i wydatków.

-          polityka podatkowa – świadczenia na rzecz państwa i ściąganie tych środków.

-          polityka celna  

Polityka podatkowa i celna są powiązane z procesem wzrostu gospodarczego. Poprzez różnicowanie tych stawek polityki wpływa się na politykę gospodarczą.

5.       czynniki rozwoju:

-          polityka inwestycyjna – wpływa na reprodukcję majątku.

-          Polityka lokalizacyjna – polityka inwestycyjna i lokalizacyjna są ściśle powiązane, służą polityce regionalnej.

-          Polityka zatrudnieniowa – zasoby ludzkie są najważniejszymi zasobami. Obejmuje przygotowanie do pracy, przekwalifikowania pracowników.

-          Polityka naukowa i inwestycyjna – stymulowanie osiągnięć naukowych.

Człony polityki gospodarczej:

·         Stabilizacja gospodarki. Niestabilność:

-        pieniądza – przedsięwzięcia anty inflacyjne.

-        Oferty siły roboczej i miejsc pracy – stabilizacja i regulacja miejsc pracy.

-        Zadłużenie – działania zmniejszające dług publiczny. Międzynarodowa Organizacja Finansowa wskazała, że zadłużenie nie powinno wynosić więcej niż 60% PKB.

-        Eksport, import, bilans handlowy i płatniczy – wyrównanie salda, bilans.

-        Stabilizacja to czuwanie nad relacjami płacy czyli stosunku cena-płaca.

·         Wzrost gospodarczy – przedsięwzięcia ożywiające gospodarkę.

·         Restrukturyzacja – zmiana rzeczowej  struktury gospodarki po określeniu społecznych priorytetów.

·         Kształtowanie stosunków gospodarczych z zagranicą – polityka celna.

·         Polityka społeczna – bezpieczeństwo socjalne, zatrudnienie.

Doktryny, systemy polityki gospodarczej

Merkantylizm

Cieszył się popularnością w latach 1600 – 1750.

Jest to polityka gospodarcza wczesneg...