Instytut Politologii Współczesne Chiny i źródła ich międzynarodowej pozycji ks. dr Artur Wysocki
VI. Tradycje chińskie
I. Język i pismo; kaligrafia
A. Język i pismo
1. Języki chińskie - język han
Rodzina języków chińsko-tybetańskich: 8 głównych grup regionalnych.
Duże zróżnicowanie wewnątrz rodziny.
Dominująca dziś grupa języków mandaryńskich – na północ od Jangcy. Jedna z odmian – pekiński – podstawą dzisiejszego języka urzędowego ChRL. Nazywany językiem powszechnym - putonghua.
Lata 50-te XX w. – chęć jak największego upowszechnienia języka pisanego – znaki uproszczone.
Zasięg znaków-pisma chińskiego: Chiny (Tajwan), Japonia, Korea, Wietnam;
Systemy transkrypcyjne znaków-romanizacje: od XVII w. – jezuici; W 1958 r. –pinyin – chińska forma. Zaakceptowana przez ONZ jako jedyna obowiązująca w 1981 r.
Jeżyk chiński jest jednym z 6 języków roboczych ONZ-międzynarodowych;
2. Mowa: tony
W języku mandaryńskim wyróżnia się 4 tony i jeden neutralny (w innych – zwłaszcza na południu jest nawet 9)
Rodzaje tonów: płaski, wznoszący, opadająco-wznoszący, opadający i neutralny
Znaczenie-przykład: ma
mã-mama má-konopie mă-koń mà-obmawiać
3. Pismo: Hanzi-chińskie znaki, hieroglify etc.
Jeden znak – wyraz lub morfem. Sylaba - wiele znaków.
Najczęściej słowo - jeden lub dwa znaki (najwięcej); czasami 3, wyjątkowo cztery
Zasady tworzenia:
sematyczna-znaczenie znaku, fonetycza – wymowa lub połączenie sematyczno-fonetyczna
Rodzaje znaków chińskich – 5 (ewent. 6):
piktogramy, ideogramy, złożone, fonogramy, ideofonogramy, (ewent. przypadkowe)
4. Zasady gramatyki i „ortografii”
Brak deklinacji, koniugacji, liczby, rodzaju (poza yin-yang) – stąd bardzo ważna syntaksa, tj. struktura, budowa zdania (sztywne zasady: np. od dużego do małego; czas, miejsce, kto, co, dopełnienie) oraz różnego typu partykuły gramatyczne (klasyfikatory etc.).
„Ortografia” chińska – kształt i kolejność stawianych kresek; 12 gł. rodzajów kresek
Kierunek pisania: tradycyjnie z góry na dół i od prawej do lewej. Brak interpunkcji.
Obecnie – wg stylu zachodniego + interpunkcja.
Tworzenie nowych słów – duża łatwość.
5. Słowniki
Pierwszy już w 121 r. a.C.- Xu Shen, autor słownika „Shuowen Jiezi”
Podstawowy słownik „Kangxi zidian” (1716 r.) – ponad 42 tys. znaków, w udoskonalonej wersji z 1915 r. – 48 tys.
Obecnie ok. 10 tys. używanych
Sposób klasyfikacji i korzystania ze słownika: „klucz” słowa i ilość kresek w znaku
B. Kaligrafia
1. Znaczenie Kaligrafii (Shufa)
Charakter quasi-sakralny (hieroglify)
Harmonia i piękno
Dziś przede wszystkim jako sztuka i łączność z tradycją. Bardzo duże znaczenie kaligrafii również dziś – ktoś posiadające wysokie umiejętności – bardzo szanowany. Każdy szanowany – powinien być dobrym kaligrafem (min. cesarze, SunYat-sen, czy Mao Zedong).
Rodzaj sztuki - między pismem a malarstwem
2. Przybory do kaligrafii
Styl początkowo związany z materiałami i przyrządami do pisania: kości, metal, kamień
Bambusowe deseczki
Jedwab
Tusz – sadza z drewna oraz klej z kości i rogów zwierząt, pędzelek od czasów Walczących Królestw
Podstawka pod tusz – płytka z gliny lub z kamienia
Papier – powszechnie od IV w. p.C.
4 skarby kaligrafii (四宝- sibao): papier, tusz, pędzelek i kamień
Pieczęć
3. Główne style
Najważniejsze style kaligrafii (5 lub 6):
(àwielkopieczęciowe – od dynastii Zhou)
à Małopieczęciowe (Reforma cesarza Qin Shi) – uproszczone, bardziej symboliczne;
à Lishu – styl kancelaryjny ujednolicony styl za czasów dynastii Han (początek – Qin);
à Kaishu – styl wzorcowy, ulepszony styl Lishu – podstawowy dziś; początki III w. p.C.,
ostatecznie ustalony VII w. p.C.;
à Xingshu-styl bieżący – dla przyspieszenia zapisu (powszechny);
à Caoshu – styl trawiasty – kursywa- dla przyspieszenia zapisu, silnie zniekształcony, trudny
do odczytu (kaligrafia i malarstwo);
4. Kopiowanie mistrzów
Najważniejsi mistrzowie:
Wang Xizhi (IV w. p.C.; 321-379 lub 303-361) – „bóg” kaligrafii
Yan Zhenqing (708-785) – perfekcyjne kaishu
II. Kalendarz chiński i tradycyjne święta chińskie
A. Czas, tradycyjny kalendarz chiński, symbole
1. Pojęcie czasu i przestrzeni
Inne widzenie czasu niż na Zachodzie – później min. problem w rozwoju nauki i technologii w czasach nowożytnych. Słabsza strukturalizacja czasu, bardziej relatywne podejście do czasu.
Przestrzeń – zainteresowanie głównie tym, co na ziemi, gwiazdy i niebo – o tyle o ile mają wpływ realny na życie na ziemi. „Pod Niebem” – chińska „przestrzeń święta”
Człowiek jako element natury, ściśle z nią związany
Wszystko w ruchu (cf. Heraklit z Efezu), wszystko zmienia się, przemija i powraca; „Księga Przemian”
2. Chińska astronomia-astrologia; pierwsze kalendarze i rachuby lat
Znaczenie kalendarza dla rządzenia krajem zwłaszcza dla rolnictwa
Tradycyjny kalendarz chiński: księżycowo-słoneczny
Nazwa: kalendarz rolniczy lub kalendarz Xia (pierwszy kalendarz, rachubę lat tradycja przypisuje Żółtemu Cesarzowi; tradycyjny początek rachuby lat - od 2637 a.C. – I cykl 60-letni; obecnie 79 cykl: 1984-2044)
Obserwacje zaćmień słońca i księżyca, meteorytów i komet i związane z tym wyrocznie.
Epoka Walczących Królestw – już oznaczenie 800 gwiazd i opis pięciu planet.
Dobrze rozwinięta matematyka.
3. System rachuby lat tiangan-dizhi: niebiańskich słupów i ziemskich konarów
Ujednolicony za czasów dynastii Han – wcześniej wiele różnych
Każdy rok oznaczony dwoma symbolami: 1 z 10 „słupów niebiańskich” oraz 1 z 12 „ziemskich konarów”. Powstały cykle 60-letnie – wykorzystanych zostaje połowa możliwych kombinacji tych znaków.
Rok o tej samej nazwie powtarza się co 60 lat.
4. Chińskie znaki zodiaku
Początkowo istniał system oznaczania nazwami zwierząt części dnia-2 godziny. Stąd 12 zwierząt. „Nasza” godzina była oznaczana jako xiaoshi tzw. mała godzina.
Z czasem wśród ludu rozpowszechnił się zwyczaj oznaczania lat nazwami 12 zwierząt: szczur, byk, tygrys, zając, smok, wąż, koń, owca, małpa, kogut, pies, świnia, tzw. mały cykl.
Te znaki połączono z 5 żywiołami: ogniem, wodą, drzewem, metalem i ziemią, co dało ponownie kombinację tworzącą 60 lat.
Ludziom urodzonym w danym roku zaczęto przypisywać określony cechy charakteru związane z danym zwierzęciem i żywiołem (yin-yang). Także miało to wyznaczać los osoby.
B. Ważniejsze święta i festiwale
1. Święto Wiosny (Chun Jie) – Chiński Nowy Rok:
Początek Nowego Roku w tradycyjnym kalendarzu chińskim przypada na drugi nów księżyca po przesileniu zimowym (23.12) tzn. pomiędzy 21.01 a 20.02.
Najważniejsze święto (także w innych krajach będących pod wpływem chińskiej kultury). Trwa w zasadzie całe 2 tygodnie do Święta Lampionów. Święto rodzinne-zjazdy rodzinne.
Świętowanie: na rzecz dobrego urodzaju, przegnania sił nieczystych i modły o dobrobyt i powodzenie; Ponadto również składa się ofiary przodkom, odwiedza krewnych (w kolejnych dniach) oraz osoby szanowane wg chińskiej etykiety, różne pokazy, parady i zabawy;
Składanie ofiar bóstwom: najpierw Najwyższemu – Nefrytowemu Cesarzowi – Władcy Nieba (Shangdi), a także domowym bóstwom „resortowym”; pali się kadzidełka, stawia pokarmy, spala banknoty;
Tradycje:
àPrzygotowania:
Generalne porządki
Zwrot długów przed Nowym Rokiem;
Na drzwiach napisy na czerwonych kawałkach papieru – życzenia szczęścia i powodzenia
àWigilia Nowego Roku (Chuxi): zbiera się cała rodzina odświętnie ubrana (nowe ubrania), koniecznie trzeba doczekać Nowego Roku;
Obrzędy prowadzi pan domu – zaczyna się przed ołtarzem przodków:
Tradycyjne pokarmy
àŚwiętowanie samego Nowego Roku rozpoczyna się przed świtem;
Życzenia noworoczne: 新年好Xin Nian Hao! (Guo Nian Hao!)
恭喜发财! - Gong xi fa cai!
Hongbao (红包)– czerwone koperty – prezent pieniężny najczęściej
W następnych dniach – odwiedzanie przyjaciół, znajomych, składanie życzeń. Kolejność: oddawanie czci – wg etykiety.
Między 4 a 5 dniem świąt – uliczne pochody z wielkim monstrum-potworem (~połączenie lwa i smoka) niesionym czasami nawet przez kilkadziesiąt osób.
2. Święto Lampionów (...
emos_xD